Η έξοδος της Κύπρου από το καθεστώς των μακροοικονομικών ανισορροπιών συνδέεται άμεσα με τη σημαντική πρόοδο στη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) και του ιδιωτικού χρέους, καθώς και με τη σταθερότητα και αποτελεσματικότητα του θεσμικού πλαισίου για τις εκποιήσεις, σε συνδυασμό με τη δράση των εταιρειών εξαγοράς πιστώσεων (ΕΕΠ).
Στην εις βάθος ανάλυση των ανισορροπιών της κυπριακής οικονομίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία κατέληξε στον τερματισμό της διαδικασίας παρακολούθησης της Κύπρου, τονίζεται ότι η ουσιαστική πρόοδος στη διαχείριση του ιδιωτικού χρέους οφείλεται:
Στη δημιουργία και λειτουργία των εταιρειών εξαγοράς πιστώσεων οι οποίες αγόρασαν μεγάλα ποσοστά των ΜΕΔ από τις τράπεζες, μεταφέροντας έτσι τους κινδύνους εκτός του τραπεζικού συστήματος. Μέχρι το 2024, το 92% του συνόλου των ΜΕΔ (περίπου €19,66 δισ. ή 58% του ΑΕΠ) βρίσκεται σε ΕΕΠ, ενώ μόνο το 8% παραμένει στις τράπεζες.
Στη συστηματική διαχείριση δανείων από τις ΕΕΠ. Οι εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων έχουν επιταχύνει την εργασία τους, επιτυγχάνοντας αποπληρωμές και εργασίες εξυγίανσης αξίας €3,5 δισ. από το 2021 έως το πρώτο τρίμηνο του 2024. Το μεγαλύτερο μέρος των αποπληρωμών προέρχεται από εισπράξεις (62%), ανταλλαγές χρέους με περιουσιακά στοιχεία (28%) και εκποιήσεις. Αποδεικνύεται στην πράξη ότι η σταθερότητα στο θεσμικό πλαίσιο των εκποιήσεων έφερε τελικά επιτάχυνση των αναδιαρθρώσεων. Οι εκποιήσεις παραμένουν η τελευταία επιλογή.
Στη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου. Η Κύπρος εισήγαγε ένα νέο πλαίσιο εκποιήσεων που έγινε πλήρως λειτουργικό το 2024, ενισχύοντας τη δυνατότητα των τραπεζών και των ΕΕΠ να προχωρούν σε εκποιήσεις και να επιταχύνουν τη μείωση των ΜΕΔ. Αυτό το πλαίσιο, σχολιάζουν οι υπηρεσίες της Επιτροπής, εξασφαλίζει ισορροπία μεταξύ της προστασίας των πραγματικά ευάλωτων δανειοληπτών και της αποτροπής κατάχρησης από στρατηγικές αθέτητες.
Το ιδιωτικό χρέος
Αναλυτικά, η μείωση του ιδιωτικού χρέους αποτελεί βασικό πυλώνα της εξόδου της Κύπρου από τη διαδικασία επιτήρησης λόγω της ύπαρξης μακροοικονομικών ανισορροπιών.
Το συνολικό χρέος των νοικοκυριών και των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων έφτασε το 183% του ΑΕΠ το 2024 αλλά αυτό αντιστοιχεί σε μείωση πάνω από 10 μονάδες ποσοστού σε σχέση με το 2023, κυρίως λόγω της αύξησης του ΑΕΠ και των αρνητικών καθαρών πιστωτικών ροών. Συγκεκριμένα, το χρέος των νοικοκυριών μειώθηκε στο 60% του ΑΕΠ (από 64,3% το 2023), ενώ το χρέος των επιχειρήσεων έφτασε στο 123% του ΑΕΠ (από 130% το 2023). Αν εξαιρεθούν οι SPEs (ειδικές οντοτήτες), το εταιρικό ανήλθε στο 79% του ΑΕΠ, πιο κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Ο δείκτης χρέους εξακολουθεί να βρίσκεται πάνω από το όριο προληπτικής εποπτείας αλλά είναι σημαντικά χαμηλότερος από τον βασικό δείκτη αναφοράς που βασίζεται στα θεμελιώδη μεγέθη. Στο 20% του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος, ο διάμεσος δείκτης εξυπηρέτησης του χρέους προς το εισόδημα για τους οφειλέτες είναι σχετικά υψηλός, και είναι ακόμη υψηλότερος για τα νοικοκυριά στα δύο κατώτερα δεκατημόρια της κατανομής του εισοδήματος. Ωστόσο, η αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών και η βελτίωση στην αποταμίευση μέσω ισχυρών καταθέσεων βελτιώνουν την ικανότητα αποπληρωμής του χρέους των νοικοκυριών και μειώνουν τον κίνδυνο νέων αθετήσεων δανείων των νοικοκυριών. Παρά την πρόσφατη ισχυρή αύξηση του κόστους δανεισμού και την υψηλή συχνότητα των ευέλικτων επιτοκίων στεγαστικών δανείων, δεν παρατηρήθηκε αύξηση αυτών που δεν αποπληρώνονται ή στα δάνεια «Σταδίου 2» προς νοικοκυριά, και τα στοιχεία από την τελευταία Έρευνα για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών υποδηλώνουν ότι οι αναλογίες εξυπηρέτησης χρέους προς εισόδημα βελτιώνονται με την πάροδο του χρόνου για τα νοικοκυριά σε όλο το φάσμα της κατανομής εισοδήματος, λόγω των μέτρων που έχουν ληφθεί για τους δανειολήπτες μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση.
Οι προβλέψεις δείχνουν ότι η μείωση του χρέους των νοικοκυριών θα συνεχιστεί σε ένα ευρύ φάσμα σεναρίων, υποστηριζόμενη από χαμηλές καθαρές πιστωτικές ροές, την πραγματική αύξηση του ΑΕΠ και τον πληθωρισμό.
Τα ΜΕΔ
Το συνολικό απόθεμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων μειώθηκε, παρά τα υψηλά επιτόκια, μειώνοντας το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων στον τραπεζικό τομέα στο 3,3% το τρίτο τρίμηνο του 2024, από 3,7% το τρίτο τρίμηνο του 2023, αλλά παραμένοντας πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Η έκθεση σε δάνεια που κινδυνεύουν να καταστούν μη εξυπηρετούμενα (δάνεια Σταδίου 2) μειώθηκε στο 7,6%, που είναι κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Τα στοιχεία δείχνουν μια συνολική βελτίωση της ποιότητας των δανείων, μειώνοντας τους κινδύνους εισροής νέων μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι, το 2024, η Κύπρος εφάρμοσε βασικές μεταρρυθμίσεις για την επιτάχυνση της επίλυσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων και τη στήριξη της απομόχλευσης του ιδιωτικού χρέους. Το πλαίσιο εκποιήσεων τέθηκε σε πλήρη λειτουργία, αν και είναι πρόωρο, όπως αναφέρεται, να ποσοτικοποιηθεί ο αντίκτυπός του σε αυτό το στάδιο.
Ο ρυθμός των εκποιήσεων για μη συνεργάσιμους δανειολήπτες ήταν αργός αλλά, σύμφωνα με τις Αρχές της Κύπρου, οι οφειλέτες έχουν αυξήσει τις αποπληρωμές των μη εξυπηρετούμενων δανείων τους ή έχουν επιδιώξει διακανονισμούς σε μεγαλύτερο αριθμό. Εν τω μεταξύ, το Σχέδιο Ενοίκιο Έναντι Δόσης ξεπέρασε τις προσδοκίες συμμετοχής και συμβάλλει στην εξόφληση των ενυπόθηκων χρεών ευάλωτων νοικοκυριών με ληξιπρόθεσμες δανειακές υποχρεώσεις που έχουν εξασφαλιστεί με την κύρια κατοικία τους. Σημαντική πρόοδος σημειώθηκε στο μακροχρόνιο ζήτημα των τίτλων ιδιοκτησίας ακινήτων, με τις κυπριακές Αρχές να επιλύουν 16.606 εκκρεμείς υποθέσεις τίτλων ιδιοκτησίας, είτε εκδίδοντάς τους είτε απορρίπτοντάς τους. Ως εκ τούτου, εκκρεμούν σχεδόν 20.000 το 2021 σε μόλις 3.524 το 2024, εξαλείφοντας ένα βασικό εμπόδιο για την επίλυση των παλαιών μη εξυπηρετούμενων δανείων.
