Black Friday, κάποτε αμερικανικό φαινόμενο λιανικής, έχει εξελιχθεί σε παγκόσμιο εμπορικό έθιμο, και η Κύπρος δεν έχει μείνει εκτός. Ωστόσο, κάτω από τις αναβοσβήνουσες ταμπέλες και τα χρονόμετρα αντίστροφης μέτρησης, η σχέση της Κύπρου με αυτή την εισαγόμενη παράδοση παραμένει μετρημένη, διαμορφωμένη από τοπικές συνήθειες, οικονομική προσοχή και μια αυξανόμενη αίσθηση κόπωσης των καταναλωτών.
Από τη Φιλαδέλφεια
Ο όρος «Black Friday» πρωτοεμφανίστηκε στη Φιλαδέλφεια στα τέλη της δεκαετίας του 1950 από την τοπική Αστυνομία για να περιγράψει το χάος και τις κυκλοφοριακές συμφορήσεις μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών, όταν τα πλήθη κατέκλυζαν την πόλη για να ξεκινήσουν τα χριστουγεννιάτικα ψώνια τους. Οι λιανέμποροι αργότερα επαναπροσδιόρισαν τον όρο τη δεκαετία του 1980 ως την ημέρα που πέρασαν «από το κόκκινο στο μαύρο» στα λογιστικά τους βιβλία, σημειώνοντας κερδοφορία, και σταδιακά το μετέτρεψαν σε εθνική εκδήλωση αγορών. Μέχρι τις αρχές του 2000, το Black Friday είχε γίνει η μεγαλύτερη ημέρα λιανικών πωλήσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η άνοδος του ηλεκτρονικού εμπορίου έδωσε νέα ώθηση στην παράδοση. Το 2005, η National Retail Federation επινόησε τον όρο «Cyber Monday» για να αποτυπώσει τις ψηφιακές δαπάνες μετά το Σαββατοκύριακο, εκτείνοντας το Black Friday από μια ημέρα μεγάλων εκπτώσεων σε μαραθώνιο αγορών που διαρκεί μία εβδομάδα.
Στην Κύπρο, το φαινόμενο Black Friday έφτασε στα τέλη της δεκαετίας του 2010. Μεγάλες αλυσίδες και εμπορικά κέντρα άρχισαν να υιοθετούν καμπάνιες τύπου ΗΠΑ γύρω στο 2017. Η υποδοχή από το κυπριακό κοινό ήταν θερμή, με τα καταστήματα να γεμίζουν από κόσμο και να καταγράφονται ρεκόρ πληρωμών με κάρτες. Έκτοτε, όμως, ο ενθουσιασμός έχει «μαλακώσει». Σήμερα, η Black Friday δημιουργεί μια μέτρια κίνηση, μέτριες εκπτώσεις και επαναλαμβανόμενα παράπονα για παραπλανητικές προσφορές.
Επιλεκτικός ενθουσιασμός
Οι Κύπριοι γνωρίζουν τι είναι το Black Friday, αλλά δεν παρασύρονται. Η ενημέρωση είναι υψηλή, αλλά η συμμετοχή προσεκτική. Η μόδα (ένδυση - υπόδηση) αποδίδει καλύτερα από την τεχνολογία και οι εκπτώσεις κυμαίνονται συνήθως μεταξύ 20-30%. Οι πωλήσεις συχνά διαρκούν πάνω από μια εβδομάδα, μειώνοντας την αίσθηση του επείγοντος.
Επίσημα στοιχεία από τη Σταστική Υπηρεσία επιβεβαιώνουν ότι οι πωλήσεις τον Νοέμβριο αυξάνονται κάθε χρόνο, αλλά δεν μπορούμε να μιλάμε για άλμα. Ο τζίρος λιανικής αυξήθηκε κατά 12,4% τον Νοέμβριο 2022, 5,7% το 2023 και 7,2% το 2024, υποδηλώνοντας σταθερή, αλλά μη εντυπωσιακή κίνηση. Ο φορέας επεξεργασίας καρτών JCC ανέφερε ότι οι συναλλαγές κατά τη εβδομάδα του Black Friday κάποτε αυξάνονταν κατά 21% πάνω από μια κανονική εβδομάδα, αλλά τα τελευταία χρόνια η διακύμανση είναι πιο ομαλή.
Η εμπιστοσύνη των καταναλωτών παραμένει εύθραυστη. Κάθε σεζόν, η Υπηρεσία Προστασίας Καταναλωτή και ο Σύνδεσμος Καταναλωτών προειδοποιούν για φουσκωμένες τιμές «πριν» την Black Friday και παραπλανητική διαφήμιση, παροτρύνοντας το κοινό να ελέγχει τις πραγματικές εκπτώσεις.
Λιανέμποροι, έσοδα και αυτοσυγκράτηση
Τα περιθώρια κέρδους από το Black Friday παραμένουν θολά. Οι λιανέμποροι σπάνια τα αποκαλύπτουν, αλλά οι αναλυτές σημειώνουν ότι η εκτεταμένη προσφορά εκπτώσεων πιέζει τα κέρδη ακόμα και όταν αυξάνεται ο τζίρος. Η Black Friday προσφέρει βραχυπρόθεσμη ώθηση και όχι ανέλπιστο κέρδος, ειδικά όταν οι προωθήσεις εκτείνονται σε αρκετές ημέρες.
Σύμφωνα με τον γενικό γραμματέα του Παγκύπριου Συνδέσμου Λιανικού Εμπορίου, Μάριο Αντωνίου, φέτος η ανταπόκριση του κοινού μπορεί να είναι υψηλότερη καθώς η ημέρα συμπίπτει με τις πληρωμές μισθών. Τα στοιχεία της Eurostat, είπε στον «Π» ο κ. Αντωνίου, δείχνουν ότι η Κύπρος καταγράφει τη μεγαλύτερη αύξηση τζίρου μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ για τέταρτο συνεχόμενο μήνα, προσθέτοντας ότι ο τουρισμός έχει επίσης ενισχύσει την κατανάλωση. «Οι Κύπριοι καταναλωτές έχουν ανακτήσει την εμπιστοσύνη τους, αλλά πλέον ψωνίζουν πιο έξυπνα», δήλωσε.
Ωστόσο, το τοπίο παραμένει κατακερματισμένο. Η ένωση μικρών επιχειρήσεων ΠΟΒΕΚ συνεχίζει να ζητά την υιοθέτηση νομοθεσίας που να ορίζει πότε και πώς μπορούν να γίνονται οι εκπτώσεις, υποστηρίζοντας ότι η απουσία κανόνων αποδυναμώνει την αξιοπιστία. «Ο καθένας κάνει ό,τι θέλει», λέει ο γενικός γραμματέας της ΠΟΒΕΚ, Στέφανος Κουρσάρης. «Η δημόσια εμπιστοσύνη στην πραγματική αξία των εκπτώσεων, και ειδικά της Black Friday, έχει χαθεί.»
Ο Σύνδεσμος Καταναλωτών περιγράφει την ημέρα ως «ξεθωριασμένη». Η νομική λειτουργός Βιργινία Χρίστου επεσήμανε ότι ενώ στις 28 Νοεμβρίου θα υπάρχουν εκπτώσεις σε ρούχα, υποδήματα και ηλεκτρονικά, πολλοί λιανέμποροι έχουν ήδη κάνει προσφορές νωρίτερα μέσα στη σεζόν. Πρόσθεσε ότι οι εκπτώσεις στην Κύπρο σπάνια υπερβαίνουν το 40%, σε σύγκριση με έως και 90% στις ΗΠΑ, και ότι μερικές επιχειρήσεις διαφημίζουν «έως 75% έκπτωση» όταν μόνο μερικά προϊόντα φτάνουν πραγματικά αυτό το ποσοστό.
Οι μεγάλοι λιανέμποροι, όμως, συνεχίζουν να αγκαλιάζουν την Black Friday. Οι Stephanis, Κωτσόβολος, Public, Electroline και Bionic τρέχουν πολυήμερες καμπάνιες, με κουπόνια, μικροιστότοπους και ραδιοφωνικές καμπάνιες. Αυτές οι ενέργειες δανείζονται από το αμερικανικό μάρκετινγκ, συνδυάζοντας στρατηγικές online και offline με τοπικό χρώμα.
Ορατός καπιταλισμός, κυπριακή εκδοχή
Η λειτουργία της Black Friday έχει ξεπεράσει προ πολλού την πρακτική της προέλευση. Τώρα λειτουργεί ως ετήσιο έθιμο κατανάλωσης, συμπυκνώνοντας τις εορταστικές δαπάνες σε μια στιγμή συλλογικής πίεσης.
Στην Κύπρο, η προσαρμογή είναι μετρημένη. Η επιστράτευση εμπορικών κέντρων, οι συνεργασίες με influencers και οι ανακοινώσεις «περιορισμένου αποθέματος» δημιουργούν θέαμα χωρίς υστερία. Τα μικρότερα καταστήματα αισθάνονται υποχρεωμένα να συμμετέχουν, ακόμη και με μικρά περιθώρια κέρδους, ενώ οι αγοραστές ζυγίζουν αν οι εξοικονομήσεις δικαιολογούν τελικά τον θόρυβο.
