Το καρότο και το μαστίγιο στο μάνατζμεντ

Πριν λίγους μήνες ο Κύπριος υπουργός Εξωτερικών ανέφερε επί λέξει τα εξής όσον αφορά τις ευρωτουρκικές σχέσεις: «Υποστηρίζουμε την πολιτική καρότου και μαστιγίου. Δηλαδή θα υπάρξει συνεργασία εκεί που πραγματικά υπάρχει υποδομή και βούληση, αλλά θα υπάρξει και ουσιαστική αντίδραση εκεί όπου παραβιάζονται βασικές αρχές και αξίες της ΕΕ».

Στις 22.3.21, ο «Πολίτης» ανέφερε τα εξής στην προμετωπίδα του: «Λιγότερο μαστίγιο, περισσότερο καρότο για την Τουρκία». (βλ. φωτό).

Ο πατέρας λέει στον γιο του: «Αν αριστεύσεις στο σχολείο θα σου αγοράσω το νέο iphone που θέλεις. Διαφορετικά, όχι μόνο δεν θα σου αγοράσω το νέο iphone, αλλά δεν θα σε αφήσω ούτε να πας διακοπές με τους φίλους σου».

Σε ένα κατασκευαστικό συμβόλαιο υπάρχει ο εξής όρος: «Αν το έργο τελειώσει νωρίτερα ο εργολάβος θα δικαιούται μπόνους. Αν καθυστερήσει, θα καταβάλλει τόσα ευρώ την ημέρα ως αποζημίωση».

Και ένα πανδημικό: Ο διευθυντής πληροφορείται ότι ένας καλός υπάλληλος αντιμετωπίζει πρόβλημα επειδή έκλεισε το σχολείο των παιδιών του και δεν υπάρχει κάποιος άλλος να μένει μαζί τους. Οπότε φωνάζει τον υπάλληλο και του λέει: «Αν συνεχίσεις να εργάζεσαι τόσο καλά, θα σου επιτρέψω να εργάζεσαι από το σπίτι. Αλίμονό σου όμως αν σου τηλεφωνήσω και δεν είσαι σπίτι. Όχι μόνο θα ανακαλέσω την έγκρισή μου αλλά και θα σε μεταθέσω».

Στο πρώτο παράδειγμα, ο υπουργός μάς εξήγησε την πολιτική του καρότου και του μαστιγίου. Στα άλλα τέσσερα παραδείγματα απλώς αναφέρεται η πολιτική που θα ακολουθηθεί, χωρίς αυτή να κατονομάζεται.


Στο μάνατζμεντ

Στο μάνατζμεντ, όπως και στα πιο πάνω παραδείγματα, το καρότο αποτελεί το δέλεαρ, το κίνητρο, για επίτευξη ενός σκοπού. Το μαστίγιο αποτελεί την απειλή για την τιμωρία που θα ακολουθήσει σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Τις πιο πολλές φορές το καρότο (δέλεαρ) και το μαστίγιο (απειλή για τιμωρία) ανακοινώνονται ταυτόχρονα.  Παλαιότερα χρησιμοποιείτο μόνο το μαστίγιο, ενώ τώρα, οι ικανοί διευθυντές χρησιμοποιούν μόνο το καρότο.



Από πού προήλθε η φράση

Επίσημα η φράση πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Άγγλο φιλόσοφο και φιλέλληνα Jeremy Bentham (1748-1832), κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης. Για πολλά χρόνια, μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες, η μέθοδος του καρότου και του μαστιγίου, υπήρξε το ευαγγέλιο πολλών εργοδοτών. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν εργοδότες που την εφαρμόζουν παρόλο που η συντριπτική πλειοψηφία τους την απορρίπτει ως παρωχημένη.

Αν ψάξει κάποιος στο διαδίκτυο θα βρει εκατοντάδες καρικατούρες που παρουσιάζουν έναν αγωγιάτη ο οποίος με το ένα χέρι κρατεί ένα ραβδί, στην άκρη του οποίου έχει δεμένο ένα καρότο μπροστά από το στόμα του αλόγου του. Στο άλλο χέρι κρατά ένα  μαστίγιο. Ελπίζει ότι το άλογο, βλέποντας το καρότο, θα δελεαστεί και θα το κυνηγήσει τρέχοντας. Αν όχι, ο αγωγιάτης θα αρχίσει να κτυπά το ζώο με το ραβδί για να αρχίσει να τρέχει. Υπάρχουν αγωγιάτες που κάνουν και τα δύο ταυτόχρονα…



Παρωχημένη μέθοδος

Η μέθοδος αυτή αποσυντονίζει τους υπαλλήλους και μειώνει κάθετα το αίσθημα του ανήκειν στον οργανισμό στον οποίο εργάζονται. Σύμφωνα με αμερικανικές στατιστικές το αίσθημα αυτό (του μη ανήκειν) στοιχίζει στους αμερικανικούς οργανισμούς $450 - $550 δισ. τον χρόνο. Το αντίστοιχο ποσό για τη Γερμανία είναι €130 δισ.

Τα αρνητικά αυτά αισθήματα οφείλονται στο γεγονός ότι η εν λόγω μέθοδος στοχεύει απλώς στη συμμόρφωση και δεν αποτελεί φυσική παρώθηση, η οποία θα κρατήσει τον υπάλληλο αφοσιωμένο κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Πρόκειται για μια απλοϊκή μέθοδο, η οποία θεωρεί δεδομένο ότι οι άνθρωποι μπορούν εύκολα να χειραγωγηθούν έχοντας να διαλέξουν μεταξύ ευχαρίστησης (καρότο- ανταμοιβή) ή πόνου (μαστίγιο-τιμωρία).

Δεν ξέρω αν τα καρότα αρέσουν σε όλα τα άλογα, όμως όλα τα κίνητρα δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικά για όλους τους ανθρώπους.  Αν ο διευθυντής δεν εντοπίσει ποιο είναι το κίνητρο το οποίο θα παρωθήσει τον υπάλληλο σε κάθε δεδομένη στιγμή, δεν θα μπορέσει ποτέ να προσφέρει στον υπάλληλο την ικανοποίηση εκείνη η οποία θα τον κάνει ευτυχισμένο και σκληροδουλευτή.



Τα διάφορα κίνητρα

Σύμφωνα με τον Abraham Maslow (1908-1970) οι ανθρώπινες ανάγκες είναι πολλές και διάφορες. Όλοι οι άνθρωποι έχουν στόχο να ικανοποιήσουν πρώτα την πιο επιτακτική γι' αυτούς ανάγκη, τη δεδομένη στιγμή. Το κίνητρο που προσφέρει ένας διευθυντής σε έναν υπάλληλό του πρέπει να ικανοποιεί αυτήν τη σημαντική γι' αυτόν ανάγκη, ούτως ώστε ο υπάλληλος να είναι ευχαριστημένος με τη δουλειά του. Άλλοι ευχαριστιούνται γιατί έχουν μια δουλειά που τους επιτρέπει να ζουν αξιοπρεπώς αυτοί και η οικογένειά τους, άλλοι γιατί λαμβάνουν έναν καλό μισθό, άλλοι γιατί έχουν καλό διευθυντή κ.ο.κ. Από τη στιγμή που ο υπάλληλος αισθάνεται ότι οι ανάγκες του έχουν ικανοποιηθεί, θα είναι ευχαριστημένος με τη δουλειά του.



Τρόποι ικανοποίησης υπαλλήλων

Υπάρχουν πολλών ειδών ανάγκες και πολλά κίνητρα τα οποία μπορούν να προσφερθούν για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες αυτές. Ορισμένες από τις εν λόγω ανάγκες ικανοποιούνται με τους εξής τρόπους:

Οι διευθυντές πρέπει:

-Να εξηγούν στους υπαλλήλους τους στόχους τους. Όταν ο υπάλληλος γνωρίζει για τι εργάζεται τότε η εργασία του αποκτά νόημα.

-Να αναγνωρίζουν και να εκτιμούν τις ικανότητες των υπαλλήλων τους και να τους αφήνουν να εργάζονται μόνοι τους, χωρίς συνεχείς ελέγχους

-Να βοηθούν τους υπαλλήλους τους να αναπτύσσουν συνεχώς τις γνώσεις τους και να τους προετοιμάζουν για ανώτερες θέσεις.

Επίλογος

Εφόσον τώρα είναι η εποχή του καρότου, δεν χρειάζεται να το συζητήσουμε περαιτέρω. Θα επικεντρωθούμε λοιπόν στο μαστίγιο.  Φαίνεται ότι το κυπριακό άλογο δεν είναι τόσο άλογο (άλογος = αυτός που στερείται λογικής), αφού είχε το φιλότιμο (ελληνική λέξη που δεν μεταφράζεται σε καμιά ξένη γλώσσα) να κινείται ξέροντας ότι ο αγωγιάτης το τάισε πριν αρχίσει δουλειά και θα το ταΐσει και όταν επιστρέψει στη μάντρα του. Γι' αυτό και ο αγωγιάτης είχε το καμμιτσιήν (μαστίγιο) κάθετα στο θηκάρι του δεξιά ή αριστερά του. Το άλογο το έβλεπε και ήξερε ότι αν υστερούσε στα καθήκοντά του, θα τιμωρείτο.  Όμως ο αμαξηλάτης δεν το απειλούσε κραδαίνοντας το μαστίγιο σαν προειδοποίηση.  Άρα, ναι στους πειθαρχικούς κανονισμούς τους οποίους πρέπει να γνωρίζουν οι υπάλληλοι. Όχι όμως «είτε εργάζεσαι είτε τιμωρείσαι». Εφόσον οι υπάλληλοι γνωρίζουν τους κανονισμούς είναι αυτονόητο ότι αν παρανομήσουν θα τιμωρηθούν…



* Αφυπηρετήσαντος (2006) ανώτερου διευθυντή της Λαϊκής Τράπεζας και fellow του Ινστιτούτου Τραπεζιτών Λονδίνου