Δύο ημέρες μετά την αιματηρή επίθεση της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ, στις 7 Οκτωβρίου 2023, ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου είχε δηλώσει ότι η απάντηση του Τελ Αβίβ «θα αλλάξει τη Μέση Ανατολή». Αν επιτευχθεί αυτή η «αλλαγη», πώς και πόσο θα επηρέασει την Κύπρο;
Η δήλωση του κ. Νετανιάχου θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως βαρυσήμαντη που προμήνυε δραματικές εξελίξεις και αποκάλυπτε τα μελλοντικά σχέδια του Ισραήλ. Ωστόσο δεν ελήφθη σοβαρά υπόψη διότι θεωρήθηκε ως μια υπερβολή μέσα στην ένταση της στιγμής. Έναν χρόνο μετά η συγκεκριμένη αναφορά του Νετανιάχου τείνει να επαληθευτεί. Το γεγονός ότι ο στρατός του Ισραήλ σκότωσε τους αρχηγούς της Χαμάς και της Χεζμπολάχ -που ήταν και οι μόνοι αξιόπιστοι συνομιλητές στο τραπέζι του διαλόγου- δείχνει ότι το Τελ Αβίβ δεν επιδιώκει τις συνομιλίες για κατάπαυση του πυρός ή κάποια συμφωνία αλλά την επέκταση του πολέμου. Σχεδόν εξόντωσε τη Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας και τώρα στράφηκε κατά της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, επιφέροντας καίρια πλήγματα στη σιιτική παραστρατιωτική οργάνωση, με στόχο την πλήρη αποδυνάμωσή της. Παράλληλα πλήττει στόχους στη Συρία που ανήκουν σε δυνάμεις των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης και υπόσχεται στον ιρανικό λαό ότι θα απαλλαγεί σύντομα από το θεοκρατικό καθεστώς.
Όλα δείχνουν ότι ο Νετανιάχου θεωρεί πως έχει μια χρυσή ευκαιρία για να διασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία για μεγάλο χρονικό διάστημα, επικαλούμενος τα εθνικά συμφέροντα της χώρας ώστε να αποφύγει τις ποινικές διώξεις που κατέθεσε εναντίον του ο Γενικός Εισαγγελέας το 2019, προσάπτοντάς του κατηγορίες για απάτη, κατάχρηση εμπιστοσύνης και διαφθορά. Δεν είναι τυχαία η δήλωση του Ισραηλινού Πρωθυπουργού, σε συνέντευξή του στο περιοδικό Time τον περασμένο Αύγουστο, ο οποίος ανέφερε ότι «θα παραμείνω στην εξουσία όσο πιστεύω ότι μπορώ να βοηθήσω στο να οδηγηθεί το Ισραήλ σε ένα μέλλον με ασφάλεια και ευημερία».
Ο Νετανιάχου γνωρίζει ότι η δημοτικότητά του θα ανέβει κατακόρυφα εάν επιτύχει τους στρατιωτικούς στόχους που έθεσε και αποκτήσει την εικόνα ενός ήρωα στα μάτια των Ισραηλινών πολιτών. Υπενθυμίζεται ότι η δίκη του Νετανιάχου ανεστάλη μετά την αιφνιδιαστική εισβολή της Χαμάς στην επικράτεια του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου και είναι αρκετά δύσκολο να επαναρχίσει εις βάρος ενός Πρωθυπουργού που «πολεμά το κακό».
Αποτρεπτική ισχύς
Η αλήθεια είναι ότι ο πόλεμος του Ισραήλ με τους δορυφόρους του Ιράν στις γειτονικές περιοχές δεν εξυπηρετεί μονάχα τους προσωπικούς και πολιτικούς στόχους του Ισραηλινού Πρωθυπουργού. Το κράτος του Ισραήλ αντιμετώπισε πραγματικούς κινδύνους επιβίωσης από τον καιρό της ίδρυσής του. Για πάρα πολλά χρόνια περιβαλλόταν από εχθρικά αραβικά κράτη και μέχρι σήμερα έχει ορκισμένους εχθρούς που θέλουν να το εξαλείψουν από τον χάρτη. Τούτος είναι ο λόγος που τα κράτη της Δύσης θεώρησαν ότι η επίθεση του Ισραήλ κατά της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας μετά τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου αποτελεί πράξη αυτοάμυνας.
Όμως ο μεγάλος αριθμός των νεκρών αμάχων στη Γάζα προκάλεσε την αντίδραση της κοινής γνώμης σε πολλές δυτικές χώρες και έφερε το Ισραήλ σε αντιπαράθεση με ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τον ΟΗΕ. Ωστόσο το Ισραήλ αγνοεί τις διεθνείς εκκλήσεις για κατάπαυση του πυρός, θεωρώντας ότι η βία είναι αναγκαίο μέσο για την αποκατάσταση της αποτρεπτικής του ισχύος. Δηλαδή, το Ισραήλ στέλνει στους εχθρούς του το μήνυμα ότι το όφελος μιας επίθεσης ή άλλης εχθρικής ενέργειας θα είναι μικρότερο του κόστους που θα τους προκαλέσει ο ισραηλινός στρατός. Αυτός είναι ο λόγος που το Τελ Αβίβ επιδιώκει να δώσει μια ισχυρή απάντηση στην Τεχεράνη.
Μπάιντεν
Η διοίκηση του Ισραήλ γνωρίζει ότι η εξόντωση της Χαμάς δεν μπορεί να δημιουργήσει μόνιμες συνθήκες εθνικής ασφάλειας. Χρειάζεται να βρεθεί μια ολοκληρωτική λύση στο πρόβλημα με τους πληρεξούσιους του Ιράν και στον βορρά. Θα πρέπει να εξαλείψει όσους παράγοντες εμποδίζουν τη συμφιλίωση με τα κράτη της περιοχής και εμποδίζουν την εφαρμογή και την επέκταση των Συμφωνιών του Αβραάμ. Αυτοί είναι στόχοι ζωτικής σημασίας για το Ισραήλ και συνεπώς δεν χωράνε ηθικές προσεγγίσεις για τους ιθύνοντες στο Τελ Αβίβ. Μάλιστα, το Ισραήλ επιχειρεί να σπρώξει τις ΗΠΑ σε ένα ευρύτερο περιφερειακό πόλεμο στη Μέση Ανατολή που θα έχει απώτερο στόχο το Ιράν και εκμεταλλεύεται το γεγονός ότι οι Αμερικανοί βρίσκονται σε προεκλογική περίοδο.
Όπως δήλωσε στον «Π» η πολιτική αναλύτρια με ειδίκευση στα θέματα της Μέσης Ανατολής και αρθρογράφος σε πολλά ξένα δίκτυα ενημέρωσης, Ευανθία Κουλουριώτη, το Ισραήλ θα συνεχίσει να πιέζει το Ιράν μέσω των χτυπημάτων στη Χεζμπολάχ και στη Γάζα. «Η απόφαση», σημείωσε, «για απάντηση στους ιρανικούς βομβαρδισμούς έχει ληφθεί αλλά μένει να δούμε το είδος και το μέγεθός της». Εξέφρασε δε την εκτίμηση ότι το μέτωπο με τη Χεζμπολάχ επί του εδάφους αποδεικνύεται δύσκολο και θα τραβήξει αρκετό καιρό. «Η Χεζμπολάχ», όπως είπε, «δεν είναι εύκολος αντίπαλος παρά τα χτυπήματα που έχει εισπράξει».
Ερωτηθείσα εάν τελικά το Ισραήλ θα έχει τη στήριξη των ΗΠΑ σε μια ενδεχόμενη προσπάθεια αποτελείωσης του Ιράν, η κ. Κουλουριώτη απάντησε ότι σε περίπτωση ευθείας σύγκρουσης με το Ιράν, οι ΗΠΑ δεν θα είναι δυνατόν να μείνουν αμέτοχες και να μην στηρίξουν το Ισραήλ. «Γι’ αυτόν τον λόγο», πρόσθεσε, «η κυβέρνηση των Δημοκρατικών πιέζει τον Νετανιάχου να μην απαντήσει σκληρά στο ιρανικό χτύπημα, κάτι που σε κάθε περίπτωση επαναλαμβάνει ο Μπάιντεν. Είναι γνωστό, επίσης, ότι η κυβέρνηση των Δημοκρατικών βρίσκεται σε μυστικές συνομιλίες με το Ιράν για την ανανέωση της πυρηνικής συμφωνίας».
Διπλό παιχνίδι
Το Ιράν γεωγραφικά και γεωστρατηγικά έχει μια σημαντική θέση και ευνοεί ορισμένα συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή. Για παράδειγμα, η παρουσία ενός ισχυρού Ιράν δεν επιτρέπει την εξάπλωση της ρωσικής επιρροής στη Μέση Ανατολή και λειτουργεί ως παράγοντας εξισορρόπησης ισχύος απέναντι στο Πακιστάν και την Ινδία. Μάλιστα περιορίζει τη δράση σουνιτικών δυνάμεων του νοτιοδυτικού Πακιστάν όπως η μουσουλμανική οργάνωση Τζαΐς αλ-Αντλ, η οποία έχει διασυνδέσεις με το Ισλαμικό Κράτος. Εξάλλου, τα κράτη της Μέσης Ανατολής που φοβούνται την επέκταση του Ιράν αποτελούν τους καλύτερους πελάτες της αμερικανικής αμυντικής βιομηχανίας.
Όλα αυτά δημιουργούν τουλάχιστον στους Δημοκρατικούς την ανάγκη διατήρησης του Ιράν σε κατάσταση υψηλής ισχύος. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έσπευσε να δηλώσει ότι η απάντηση του Ισραήλ στη νέα πυραυλική επίθεση της Τεχεράνης θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, σε μια προσπάθεια να χαλιναγωγήσει τον Νετανιάχου. Μάλιστα απέκλεισε αντίποινα με στόχο πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Ωστόσο, το διπλό παιχνίδι της κυβέρνησης του Μπάιντεν έχει προκαλέσει αρνητικά δημοσιεύματα στις ΗΠΑ και σημαντικό πολιτικό κόστος στους Δημοκρατικούς εν μέσω προεκλογικής περιόδου.
Ο ρόλος του προστάτη
Το σιιτικό Ιράν κατάφερε μέσα από τη χρηματοδότηση πληρεξούσιων πολιτοφυλακών σε τέσσερα διαλυμένα κράτη και την Παλαιστίνη να διαμορφώσει τον λεγόμενο «Άξονα της Αντίστασης» κατά του Ισραήλ και των ΗΠΑ, ασκώντας στην ουσία επιρροή και μερικό έλεγχο στο Ιράκ, τον Λίβανο, τη Συρία, την Υεμένη και τη Γάζα. Γεγονός που προκαλεί φόβους και ανασφάλεια σε πολλά κράτη της περιοχής και τα σπρώχνει στην αγκαλιά του Τελ Αβίβ, θεωρώντας ότι το Ισραήλ μπορεί να παίξει τον ρόλο του προστάτη. Αυτός είναι ο λόγος που πολλά αραβικά κράτη άλλαξαν στάση απέναντι στο Ισραήλ προχωρώντας στη σύναψη ειρηνευτικών συμφωνιών με το Τελ Αβίβ όπως οι Συμφωνίες του Αβραάμ.
Ούτε η σουνιτική μειοψηφία του Ιράκ που είχε τον έλεγχο της χώρας μέχρι την εισβολή των Αμερικανών το 2003 επιθυμεί να έχει ως γείτονα ένα ισχυρό Ιράν. Ήδη το Ιράν έχει μετατρέψει το Ιράκ σε προτεκτοράτο μέσω των σιιτών του νότου και δεν επιτρέπει την ανασυγκρότηση της χώρας διότι θέλει να έχει δυνατότητες επιρροής προς τα δυτικά. Το Ιράν καταφέρνει να ελέγχει σε μεγάλο βαθμό και την Υεμένη μέσω της στήριξης που προσφέρει στους σιίτες αντάρτες Χούθι, προκαλώντας τον φόβο στη Σαουδική Αραβία, η οποία προσπαθεί να αποτρέψει τη δημιουργία ακόμη ενός σιιτικού κράτους στη γειτονιά της.
Λίβανος
Ακόμη και ο Λίβανος που δέχεται επιθέσεις από το Ισραήλ το τελευταίο διάστημα και ήδη μετρά δύο περίπου χιλιάδες νεκρούς, δεν φαίνεται να θέλει πραγματικά το τέλος των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ο λόγος είναι ότι η χώρα του Λιβάνου βρίσκεται υπό την ομηρία της Χεζμπολάχ εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Είναι ένα κράτος που εξουθενώθηκε από τον πολυετή εμφύλιο πόλεμο και είδε την οικονομία του να καταστρέφεται. Έτσι η εξόντωση της Χεζμπολάχ από το Ισραήλ είναι λογικό να αποτελεί ανομολόγητο στόχο των πολιτικών μιας χώρας η οποία βρίσκεται χωρίς Πρόεδρο από τον Οκτώβριο του 2022.
Συρία
Σε πάρα πολύ δύσκολη θέση βρίσκεται το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία το οποίο αντιμετώπισε την εξέγερση του συριακού λαού χάρις στη βοήθεια του Ιράν και της Ρωσίας. Ωστόσο δεν μπορεί να πάρει το μέρος κάποιας από τις αντιμαχόμενες πλευρές διότι στο παρελθόν τύγχανε της στήριξης του Ισραήλ επειδή εμπόδιζε τη δράση αντι-ισραηλινών δυνάμεων ενώ επιτέθηκε σε Παλαιστίνιους της Χαμάς κατά τον εμφύλιο. Συνεπώς, η πολιτική επιβίωση του Άσαντ θα εξαρτηθεί από τις εξελίξεις και τη δυνατότητα της προστάτιδας Ρωσίας να επηρεάσει το Ιράν και το Ισραήλ.
Η Κύπρος
Η επέκταση του πολέμου στον Λίβανο καθιστά την Κυπριακή Δημοκρατία πολύτιμο ανθρωπιστικό διάδρομο για εκκένωση ξένων πολιτών τρίτων κρατών. Κάτι που αναβαθμίζει τον διεθνή ρόλο της Λευκωσίας και την καθιστά χρήσιμη για πολλά ενδιαφερόμενα κράτη. Ταυτόχρονα, η Κύπρος μετατρέπεται σε πόλο έλξης ξένων κεφαλαίων και εταιρειών με έδρα περιοχές που φλέγονται όπως ο Λίβανος και το Ισραήλ. Κάτι που είδαμε να συμβαίνει και στον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου.
Ωστόσο, η κρίση στη Μέση Ανατολή εγκυμονεί παρά πολλούς κινδύνους και προκλήσεις για την Κύπρο. Για παράδειγμα, η προσοχή της διεθνούς κοινότητας στρέφεται στον πόλεμο που διεξάγει το Ισραήλ με τους πληρεξούσιους του Ιράν και φέρνει το Κυπριακό σε δεύτερη μοίρα σε μια φάση όπου γίνεται προσπάθεια επανέναρξης των συνομιλιών. Άρα είναι δύσκολο έως αδύνατο να ασκηθούν διεθνείς πιέσεις προς την Τουρκία σε αυτή τη φάση.
Επίσης, δημιουργούνται οι συνθήκες για νέα κύματα μεταναστών και προσφύγων προς τη Δύση και την Κύπρο. Ήδη έχουν μετακινηθεί προς τη Συρία πάνω από 160 χιλιάδες άνθρωποι και ο ΟΗΕ διαμηνύει ότι «τα περισσότερα από τα σχεδόν 900 ομαδικά καταφύγια που έχει δημιουργήσει η κυβέρνηση στον Λίβανο δεν έχουν πλέον διαθεσιμότητα». Μάλιστα οι αρχές του Λιβάνου έχουν δηλώσει ότι περισσότεροι από 1,2 εκατομμύριο Λιβανέζοι έχουν εκτοπιστεί.
Τυχόν αλλαγή στον χάρτη της Μέσης Ανατολής θα δημιουργήσει νέες ισορροπίες δυνάμεων στην περιοχή και άρα την ανάγκη αναδιαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής των επηρεαζόμενων κρατών. Λόγω γεωγραφικής εγγύτητας, η Κύπρος είναι ευάλωτη στις αλλαγές των ισορροπιών και θα πρέπει να παρακολουθεί στενά την πορεία των πραγμάτων, ώστε να υπάρξει σωστή και έγκαιρη ανάγνωση των εξελίξεων. Η Λευκωσία θα πρέπει να αντιληφθεί ορθά τον ρόλο της Τουρκίας σε μια «νέα Μέση Ανατολή» και πώς αυτό θα επιδράσει στην προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού και τα ενεργειακά σχέδια του κράτους.
