Περισσότεροι από 200.000 πολίτες θα ψηφίσουν την επόμενη Κυριακή για νέο Τουρκοκύπριο ηγέτη. Η επιλογή τους μεταξύ του Ερσίν Τατάρ και του ηγέτη του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος (CTP), Τουφάν Ερχιουρμάν θα μπορούσε να επηρεάσει το μέλλον της δικοινοτικής συνεργασίας, το ίδιο το νησί και τις περιφερειακές σχέσεις.
Οι εξουσίες του Τουρκοκύπριου ηγέτη περιορίζονται κυρίως στη διαχείριση των συνομιλιών για τη διαίρεση του νησιού. Όπως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, αυτό δεν εμποδίζει τους υποψήφιους να υπόσχονται τα πάντα.
Αν επανεκλεγεί, ο Τατάρ θα γίνει ο πρώτος ηγέτης μετά τον Ραούφ Ντενκτάς που θα κερδίσει δεύτερη θητεία. Η εκστρατεία του στηρίζεται ουσιαστικά στην υπόσχεση για άλλα «πέντε ακόμη χρόνια της ίδιας πολιτικής στο Κυπριακό». Δηλαδή, όχι στη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, αλλά ναι σε μια λύση δύο κρατών που θα βασίζεται στην «κυριαρχική ισότητα» και στο «ίσο διεθνές καθεστώς» των Τουρκοκυπρίων.
Ο Τατάρ έχει τη στήριξη της Τουρκίας. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν: «Το ζήτημα της ομοσπονδίας έχει πλέον κλείσει για εμάς. […] Η μόνη ρεαλιστική λύση είναι η αποδοχή της ύπαρξης δύο κρατών στο νησί».
Η Τουρκία δίνει βάρος στη λύση δύο κρατών
Τις τελευταίες εβδομάδες, σειρά πρώην υπουργών, εν ενεργεία βουλευτών και δημάρχων από τη συμμαχία του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) ταξίδεψαν στα κατεχόμενα για να στηρίξουν την εκστρατεία του Τατάρ.
Ο αντιπρόεδρος της Τουρκίας, Τζεβντέτ Γιλμάζ, έχει επισκεφθεί την περιοχή τρεις φορές τους τελευταίους τρεις μήνες, συμπεριλαμβανομένης της περασμένης εβδομάδας, για να στηρίξει το «όραμα» του Τατάρ για λύση δύο κρατών.
Ο Τατάρ προβάλλει επίσης την πολιτική των «3D» - απευθείας πτήσεις, απευθείας επαφές και απευθείας εμπόριο. Πρόσφατα συμμετείχε σε συνεδρία του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS) στο Αζερμπαϊτζάν, δηλώνοντας πως θα ενισχύσει το εμπόριο και τη συνεργασία στη γεωργία, τον τουρισμό και την ανώτερη εκπαίδευση μέσω του «Δικτύου Αδελφών Αγορών».
Υπό την ηγεσία του, τερματίστηκε το διακοινοτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα κατά του ρατσισμού «Imagine», το οποίο έφερνε κοντά χιλιάδες μαθητές και εκπαιδευτικούς από τις δύο πλευρές της γραμμής αντιπαράθεσης.
Έχει θέσει ως προϋπόθεση για την επανέναρξη των ειρηνευτικών συνομιλιών την αναγνώριση της «κυριαρχικής ισότητας» των Τουρκοκυπρίων. Μη έχοντας σημειώσει ουσιαστική πρόοδο τα τελευταία πέντε χρόνια στις επαφές του με τον Πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη και στις διευρυμένες συναντήσεις με τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, ο Τατάρ επικεντρώνει τη ρητορική του στον τερματισμό της «χρονοβόρας» αναζήτησης ομοσπονδιακής λύσης, προωθώντας την ιδέα των Τουρκοκυπρίων ως «ισότιμων εταίρων».
Ρητορική φόβου
Αναφορικά με την «άλλη πλευρά», ο Τατάρ υιοθετεί μια ρητορική φόβου, κατηγορώντας την Κυπριακή Δημοκρατία για «στρατιωτικοποίηση» και για συμμαχίες με χώρες όπως το Ισραήλ, η Γαλλία και οι ΗΠΑ. Ισχυρίζεται ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δαπάνησε πάνω από 3,5 δισ. δολάρια σε οπλισμό και πυραύλους τα τελευταία πέντε χρόνια και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την αυξανόμενη επιρροή του ακροδεξιού κόμματος ΕΛΑΜ.
Η υποψηφιότητά του στηρίζεται από το Κόμμα Εθνικής Ενότητας (UBP), το Κόμμα Αναγέννησης (YDP) και το Δημοκρατικό Κόμμα (DP). Ο κυβερνητικός συνασπισμός επιδιώκει να εγκρίνει αυτή την εβδομάδα απόφαση στη «βουλή» υπέρ της λύσης δύο κρατών.
Σύμφωνα με τον πολιτικό και οικονομικό αναλυτή Μερτκάν Χαμίτ, αν η απόφαση εγκριθεί, θα ανοίξει τον δρόμο για να αρχίσει να γίνεται λόγος για «τουρκικό κράτος της Κύπρου».
Ο Χαμίτ υπενθυμίζει ότι τον Ιανουάριο του 1983, το «τουρκικό ομόσπονδο κράτος της Κύπρου» είχε ψηφίσει κανονισμό για την αυτοδιάθεση, που αποτέλεσε τη βάση για τη μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας (UDI) της «ΤΔΒΚ» δέκα μήνες αργότερα.
Αν και η ανακήρυξη καταδικάστηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ο Χαμίτ σημειώνει ότι τότε η Τουρκία ήταν πολύ πιο απομονωμένη. «Οι ισορροπίες δυνάμεων είναι διαφορετικές τώρα», είπε.
Εάν ο Τατάρ κερδίσει, θα προσκαλέσει διεθνείς παράγοντες να συζητήσουν τις «νέες πραγματικότητες στο νησί», κάνοντας πιο σαφή βήματα προς μια μόνιμη διχοτόμηση, πρόσθεσε ο Χαμίτ.
Ερχιουρμάν και ομοσπονδία
Η υποψηφιότητα του Ερχιουρμάν υποστηρίζεται από το CTP, το Κόμμα Κοινοτικής Δημοκρατίας (TDP), το νεοϊδρυθέν Κόμμα Κοινωνικής Δικαιοσύνης και Αγώνα (TAM) του Σερντάρ Ντενκτάς (γιου του Ραούφ), καθώς και από τον πρώην ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί. Αν εκλεγεί, θα πρέπει να διαπραγματευθεί τόσο με την Τουρκία όσο και με τους Ελληνοκύπριους.
Ο Ερχιουρμάν τάσσεται υπέρ μιας διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα, όπως ορίζεται στο ψήφισμα 716 (1991) του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, περιλαμβανομένης της εκ περιτροπής προεδρίας. Θέλει διαπραγματεύσεις σε φάσεις και συγκεκριμένα αποτελέσματα, στη βάση των συγκλίσεων που επιτεύχθηκαν στο Κραν Μοντανά. Ζητά επίσης εγγυήσεις ότι, αν οι συνομιλίες αποτύχουν, οι Τουρκοκύπριοι δεν θα μείνουν «ξεκρέμαστοι», όπως το 2004 και το 2017 - ότι, δηλαδή, αν οι Ελληνοκύπριοι αποχωρήσουν από τις διαπραγματεύσεις, δεν θα υπάρξει επιστροφή στο στάτους κβο.
Ο Χαμίτ σημειώνει ότι αν ο Ερχιουρμάν κερδίσει, θα επιδιώξει να ξεκινήσουν ξανά οι ειρηνευτικές συνομιλίες. Η θέση του για «κόστος σε περίπτωση αποτυχίας» έχει στόχο να αποτρέψει τα μέρη από το να εγκαταλείπουν το τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
«Μια νίκη του Ερχιουρμάν θα δώσει νέα δυναμική στη διαδικασία. Είναι ένας πολιτικός ηγέτης με διεθνή αναγνώριση, κάτι που δυσκολεύει την Τουρκία να τον στοχοποιήσει. Έχει πιο συναινετική στάση», είπε ο Χαμίτ.
Κίνητρο για την Τουρκία;
Μένει να φανεί, ωστόσο, κατά πόσο η Τουρκία θα έχει διάθεση να επενδύσει σε μια νέα ειρηνευτική διαδικασία, δεδομένων των πολλών θεμάτων που αντιμετωπίζει - τη Συρία, τις εντάσεις με το Ισραήλ, το Κουρδικό ζήτημα, την εσωτερική πολιτική. Δεν υπάρχει πλέον το «καρότο» της ένταξης στην ΕΕ ή της αναβάθμισης της Τελωνειακής Ένωσης.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η λύση δύο κρατών θα αποδυνάμωνε τη θέση της Τουρκίας και τις θαλάσσιες διεκδικήσεις της. Ο Ονγκούν Ταλάτ, εκπρόσωπος του CTP και γιος του πρώην ηγέτη Μεχμέτ Αλί Ταλάτ, τονίζει ότι μια τέτοια λύση θα υπονόμευε στην πραγματικότητα τις τουρκικές εγγυήσεις. «Όσοι ισχυρίζονται ότι η λύση δύο κρατών διασφαλίζει την τουρκική εγγύηση κάνουν λάθος - αντιθέτως, θα την ακυρώσει για ολόκληρο το νησί».
Αν ο Ερχιουρμάν καταφέρει να πείσει την Τουρκία, οι ουσιαστικές διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να αρχίσουν μετά την κυπριακή προεδρία της ΕΕ, σημείωσε ο Χαμίτ, προσθέτοντας ότι το χρονοδιάγραμμα μπορεί να επηρεαστεί και από πρόωρες «βουλευτικές» εκλογές στα κατεχόμενα.
Επανεξέταση για τους ομοσπονδιακούς
Αν, αντίθετα, ο Ερχιουρμάν χάσει, θα πρέπει να παραιτηθεί από την ηγεσία του κόμματος και η δυναμική του CTP θα αλλάξει. Το αριστερό, παραδοσιακά υπέρ της ομοσπονδίας κόμμα θα χρειαστεί να επαναξιολογήσει τη ρητορική του και τη σχέση του με τους ψηφοφόρους.
«Αν χάνεις συνεχώς υποστηρίζοντας την ίδια θέση, τι κάνεις; Πρέπει να την προσαρμόσεις. Πού οδηγεί αυτό; Σε μια συνομοσπονδία; Αλλά αυτό θα προκαλέσει σύγχυση και διάσπαση στους οπαδούς της ομοσπονδίας, δίνοντας στο UBP περισσότερες πιθανότητες να μείνει στην εξουσία, παρά το αντιδημοφιλές του ιστορικό», είπε ο Χαμίτ.
«Αυτές οι εκλογές είναι κρίσιμο σημείο καμπής», πρόσθεσε.
Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό, Νίκο Μούδουρο, ειδικό στις τουρκικές σπουδές, από τους 218.313 εγγεγραμμένους ψηφοφόρους, περίπου 55%-60% είναι Τουρκοκύπριοι και οι υπόλοιποι 40%-45% τουρκικής καταγωγής. Ο Μούδουρος σημειώνει ότι ίσως πρόκειται για την τελευταία εκλογή όπου οι Τουρκοκύπριοι αποτελούν την πλειοψηφία.
Οι έποικοι και ο ρόλος τους
Άλλος Τουρκοκύπριος αναλυτής, που δεν θέλησε να κατονομαστεί, υποστήριξε ότι το αποτέλεσμα θα κριθεί τελικά από ψηφοφόρους τουρκικής καταγωγής, οι οποίοι διαφέρουν ιδεολογικά μεταξύ τους και περιλαμβάνουν τόσο φιλοερντογανικούς όσο και αντιερντογανικούς.
Γι' αυτό η Άγκυρα έχει στείλει δημάρχους από το Γκαζιαντέπ και το Χατάι -περιοχές από τις οποίες κατάγονται χιλιάδες έποικοι- να κάνουν εκστρατεία υπέρ του Τατάρ στα χωριά όπου ζουν.
Ως αποτέλεσμα, ο Ερχιουρμάν μετατοπίζει τη συζήτηση σε ζητήματα όπως η εξασφάλιση της ευρωπαϊκής υπηκοότητας για παιδιά μεικτών γάμων και η ελεύθερη διακίνηση των εποίκων στο νησί. Η ομάδα του έχει επίσης μειώσει τις αναφορές στην ομοσπονδία, δεδομένης της σαφούς αντίθεσης της Τουρκίας, σύμφωνα με τον ίδιο αναλυτή.
Ευέλικτα μοντέλα λύσης;
Όταν καλείται να υπερασπιστεί τη θέση του υπέρ της ομοσπονδίας, ο Ερχιουρμάν φαίνεται να προσεγγίζει την έννοια με ευελιξία, αναφερόμενος σε μια «χαλαρή ομοσπονδία» ή και συνομοσπονδία, ως οι όροι να είναι εναλλάξιμοι.
Ο ίδιος αναλυτής αμφισβητεί κατά πόσο ο Ερχιουρμάν είναι σοβαρός για τις προϋποθέσεις που θέτει, ειδικά την απαίτηση για εγγυήσεις αποφυγής επιστροφής στο στάτους κβο. Αν επιμείνει, μπορεί να βρεθεί κι αυτός -όπως ο Τατάρ- χωρίς ουσιαστική πρόοδο.
Κατά τον ίδιο, υπάρχουν και ψηφοφόροι του UBP δυσαρεστημένοι με τον νυν «πρωθυπουργό» Ουνάλ Ουστέλ, ο οποίος ανέλαβε ύστερα από παρέμβαση της Άγκυρας. Μερικοί θέλουν να τον «τιμωρήσουν» απέχοντας ή ψηφίζοντας Ερχιουρμάν. Η λογική τους: αν χάσει ο Τατάρ, το CTP θα πιέσει για πρόωρες «βουλευτικές» εκλογές το 2026 αντί το επόμενο έτος, και ο Ουστέλ θα φύγει.
Η ειρωνεία, σύμφωνα με τον αναλυτή, είναι ότι αν κερδίσει ο Ερχιουρμάν, η Άγκυρα πιθανότατα θα αντισταθεί σε πρόωρες εκλογές και θα κρατήσει τον Ουστέλ στην εξουσία, ώστε να ασκεί πίεση στον νέο ηγέτη. Καθώς το σύστημα στα κατεχόμενα είναι «κοινοβουλευτικό», σχεδόν όλη η εξουσία στα εσωτερικά θέματα βρίσκεται στα χέρια του «πρωθυπουργού».
Ο αναλυτής εκτιμά ότι η Τουρκία θα συνεχίσει να στηρίζει τη λύση δύο κρατών, καθυστερώντας τις συνομιλίες, ενώ το βόρειο τμήμα θα γίνεται όλο και πιο «τουρκικό». Μια άλλη επιλογή θα ήταν να πείσει τον Ερχιουρμάν να ξεκινήσει μια άτυπη διαδικασία χωρίς επίσημο όνομα, από την οποία θα προκύψει ένα διαφορετικό είδος εταιρικής σχέσης, «την οποία ο καθένας θα μπορεί να αποκαλεί όπως θέλει».
Ανάγκη για αποκλιμάκωση
Ο ερευνητής του PRIO Cyprus Centre, Μετέ Χατάι, υποστήριξε ότι μια ομοσπονδία βρίσκεται προς το περιφερειακό συμφέρον της Τουρκίας, όπως και η διατήρηση των Τουρκοκυπρίων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Μια λύση στο Κυπριακό σημαίνει ειρήνη στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας. Επιπλέον, η Άγκυρα χάνει το ηθικό της έρεισμα όταν υποστηρίζει μια αποσχιστική οντότητα», δήλωσε. Ο Χατάι σημείωσε ότι το Κυπριακό δεν υπήρξε ποτέ τόσο περίπλοκο, με τόσα πολλά περιφερειακά συμφέροντα να εμπλέκονται ταυτόχρονα.
Αν κερδίσει ο Ερχιουρμάν, ο Χατάι τον ενθαρρύνει να προχωρήσει σε θετικά μονομερή βήματα, όπως στο ζήτημα των Βαρωσίων ή την επιστροφή των Μαρωνιτών στα χωριά τους, μεταξύ άλλων. «Είναι δύσκολη αποστολή, αλλά πρέπει να αλλάξει το κλίμα, να πέσουν οι τόνοι και να ξεκινήσει η αποκλιμάκωση στην Κύπρο, κάτι που θα ωφελήσει ολόκληρη την περιοχή», ανέφερε.
«Ο Ερχιουρμάν και η Τουρκία θα περάσουν μέσα από μια διαδικασία αλληλεπίδρασης. Θα πρέπει να διαπραγματευτεί και να καταλήξει σε μια κατανόηση τόσο με την Τουρκία, το 'κράτος-προστάτη', όσο και με την Κυπριακή Δημοκρατία, το 'μητρικό κράτος'». Ο Χατάι επισήμανε ότι μια νίκη του Ερχιουρμάν θα δημιουργούσε περιθώρια κινήσεων για τους Τουρκοκύπριους.
«Αυτή τη στιγμή, η φωνή των Τουρκοκυπρίων έχει σχεδόν σιγήσει. Κάθε μικρό ζήτημα -από την οικονομία έως την εκπαίδευση- ανατίθεται στην Τουρκία. Μια νίκη του Ερχιουρμάν θα ενίσχυε την αυτοπεποίθηση των Τουρκοκυπρίων, δείχνοντάς τους ότι μπορούν να αλλάξουν κάποια πράγματα», πρόσθεσε.
