«Η χαμένη χρυσή ευκαιρία του 1948» του Γιώργου Κουμουλλή

Η πρόσφατη ουτοπική εισήγηση του Νίκου Αναστασιάδη για επαναφορά στο Σύνταγμα του 1960 φέρνει στο νου την εξίσου, αν όχι περισσότερο,  ουτοπική εισήγηση για επάνοδο στη Διασκεπτική του 1948 που ήταν μια ανεπανάληπτη, μια χρυσή ευκαιρία, την οποία η παπαδοκρατία της τότε εποχής την αγνόησε με μνημειώδη περιφρόνηση επειδή τελικά επέλεξε τον καταστροφικό για την Κύπρο ένοπλο αγώνα. Το βαθύ κράτος φρόντισε επιμελώς να μην συζητείται αυτή η πτυχή της ιστορίας και έτσι ελάχιστοι Κύπριοι γνωρίζουν τις λεπτομέρειες της Διασκεπτικής ενώ στα σχολικά βιβλία δεν αναφέρεται σχεδόν καθόλου. Είναι πασιφανές ότι οι στυλοβάτες του κατεστημένου καλλιεργούν τη λήθη έχοντες στο νου τη ρήση του Ορέστη στη φερώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη:

« Ω σεβάσμια λήθη των κακών, πόσο σοφή!

Θεά καλόδεχτη για τους δυστυχισμένους»

Σε πολύ αδρές γραμμές, οι Άγγλοι πρότειναν την εγκαθίδρυση μιας Βουλής που θα είχε 26 μέλη- 18 Ελληνοκύπριους,  4 Τουρκοκύπριους και 4 διοριζόμενους από τον Κυβερνήτη. Οι Τ/Κ βουλευτές θα συνέθεταν το 18% (4/22) του συνόλου των εκλεγμένων βουλευτών (που ήταν ακριβώς το ποσοστό του Τ/κ πληθυσμού !) και δεν προέβλεπε ούτε χωριστές πλειοψηφίες, ούτε βέτο! Οι Τουρκοκύπριοι, που ενέκριναν το προσφερόμενο Σύνταγμα χωρίς κανένα δισταγμό(!), αναγνωρίζονταν απλώς ως μια μειονότητα (κι όχι κοινότητα). Βέβαια, ήταν ένα Σύνταγμα με περιορισμένη αυτοκυβέρνηση αφού η εκτελεστική εξουσία θα διατηρείτο από τον Άγγλο κυβερνήτη. Όμως για αυτούς που ήταν ενήμεροι για τη νέα πολιτική κουλτούρα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν φανερό ότι η προσφερόμενη λύση από ένα αριστερό κόμμα (το Παλαιό Εργατικό Κόμμα)  ήταν μια ανεξαρτησία στην εμβρυϊκή της μορφή. Και είχαν απόλυτο δίκιο αφού μετά το 1961 καμία αποικία του ΗΒ δεν παρέμεινε αποικία παρά τη θέληση της. Μ΄άλλα λόγια, οι προτάσεις του 1948 είχαν τη δυναμική σε σύντομο χρονικό διάστημα να μετατρεπόταν το Σύνταγμα στα μέτρα ενός πλήρους ανεξάρτητου κράτους όπως συνέβη με τη Μάλτα, το Μπαχρέιν, το Κατάρ και δεκάδες άλλες πρώην Βρετανικές αποικίες. Δυστυχώς για μας, η πολιτική μας ηγεσία, η Εθναρχία, τις απέρριψε ασυζητητί διότι ο στόχος της δεν ήταν η εφικτή ανεξαρτησία αλλά η ανέφικτη Ένωση. Απ΄εκείνο το χρόνο άρχισε η αντίστροφος μέτρηση της καταστροφής της Κύπρου.

Υποστηρίζεται από μερικούς κύκλους που αποτελούνται από μη καταρτισμένα άτομα, ότι το «ουδέποτε» του Χόπκινσον, υπουργού των Αποικιών του Συντηρητικού Κόμματος τον Ιούλιο του 1954, κατέστησε αναγκαίο τον ένοπλο αγώνα για την Ένωση. Συγκεκριμένα, ο Χόπικινσον μιλώντας στη Βουλή των Κοινοτήτων εξέφρασε την άποψη ότι «ορισμένες περιοχές μέσα στην Κοινοπολιτεία, λόγω των ιδιαζουσών συνθηκών τους, δεν μπορούν να αναμένουν ότι θα είναι ποτέ δυνατό να γίνουν πλήρως ανεξάρτητες. (βλ. Parliamentary Debates [Commons], 28/07/1954, v. 531).

Για να κατανοήσουμε την ασχετοσύνη, για να μην πω γελοιότητα, αυτής της δήλωσης, θα πρέπει να αναφέρουμε την επιταχυνόμενη αποαποικιοποίηση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που η Εθναρχία στην Κύπρο δεν πήρε χαμπάρι. Ο εν λόγω πόλεμος προκάλεσε σοβαρότατο πλήγμα στις αποικιακές δυνάμεις, στερώντας τους το προηγούμενο κύρος τους. Η Ολλανδία, το Βέλγιο και η Γαλλία ηττήθηκαν και καταλήφθηκαν. Το ΗΒ εξαντλήθηκε σοβαρά. Οι λαοί υπό αποικιακή κυριαρχία, που συχνά χρησιμοποιούνταν για να γεμίσουν τις τάξεις των συμμαχικών στρατών σε καιρό πολέμου, ήταν αποφασισμένοι να σπάσουν τους δεσμούς που  διατηρούσαν κυρίως με την Ευρώπη που ήταν τώρα κατεστραμμένη και απογυμνωμένη από τους πόρους της. Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών επιβεβαίωνε τον «σεβασμό της αρχής των ίσων δικαιωμάτων και της αυτοδιάθεσης των λαών». Ο Αμερικανός Πρόεδρος, Φράνκλιν Ρούσβελτ και ο Βρετανός πρωθυπουργός, Τσώρτσιλ, υπέγραψαν τον Χάρτη του Ατλαντικού το 1941 και συνεπώς δεσμεύτηκαν να σέβονται το δικαίωμα όλων των λαών να επιλέγουν τη μορφή διακυβέρνησης υπό την οποία θα ζουν και επιθυμούν να αποκατασταθούν τα κυριαρχικά δικαιώματα και η αυτοδιοίκηση σε εκείνους που τους έχουν στερηθεί βίαια. Ήταν, λοιπόν, θέμα χρόνου όλες οι αποικίες να πάρουν την ανεξαρτησία τους χωρίς εξεγέρσεις και πολέμους.

Έχοντας λοιπόν υπόψη την αποαποικιοποίηση που συντελείτο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η δήλωση του Χόπκινσον ήτανε εξόφθαλμα άστοχη και άκαιρη και προκάλεσε το μένος όχι μόνο της αντιπολίτευσης αλλά και του ίδιου του Τσώρτσιλ. Με αφορμή αυτή τη δήλωση, ο ίδιος ο πρωθυπουργός απάντησε ότι δεν υπάρχει «ουδέποτε» στην πολιτική (κάτι που διδάσκονται οι πρωτοετείς φοιτητές των πολιτικών επιστημών) εκτός μόνο σε γενικότητες και φρόντισε παράλληλα να παύσει τον Χόπκινσον ο οποίος κι «εστάλη κλοτσηδόν στους Λόρδους» (Βλ. άρθρο Lord Winster, «Backward in Cyprus», Baltimore Sun, 02/07/1956). Οι μόνοι που πήραν σοβαρά αυτή τη βλακώδη ατάκα είναι δύο κατηγορίες Κυπρίων: η μια αποτελείται από παντελώς ανιστόρητους ενώ στην άλλη κατηγορία ανήκουν αυτοί που ψάχνουν άλλοθι για την έναρξη του καταστροφικού ένοπλου αγώνα του 1955 αφού γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι προετοιμασίες για ένοπλη δράση άρχισαν πολύ πριν από το 1954.

Μοιραία λοιπόν ξεκίνησε ένας αγώνας για την ένωση που τελικά οδήγησε στον ξεριζωμό 165.000 ανθρώπων το 1974.  Ήταν ένα βαρύτατο τίμημα για όλους μας. Τίποτα το καλό δεν προέκυψε απ’ αυτό τον αγώνα. Εκτός, βέβαια, κι αν κάναμε τον αγώνα για να δημιουργήσουμε ήρωες. Αλλά, όπως τονίζει ο Μπέρτολ Μπρεχτ, «Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες».

*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας