Ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης ταξίδεψε στο Βερολίνο (14/11) για υψηλού επιπέδου συνομιλίες με τον Καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς. Η ατζέντα για τους Γερμανούς αφορά κυρίως τα αλληλένδετα ζητήματα που επηρεάζουν την πολιτική τους στην ΕΕ: το Κυπριακό και τις σχέσεις με την Τουρκία, μετά το θεαματικό γερμανικό άνοιγμα προς την Άγκυρα.
Εκκίνηση
Το πρόδηλο ερώτημα που έχει ο κάθε ηγέτης σημαντικής χώρας σε αυτή τη δύσκολη γεωπολιτική συγκυρία για την Ευρώπη, είναι αν υπάρχει δυνατότητα να προχωρήσει το Κυπριακό. Πολλοί αμφιβάλλουν και το αποφεύγουν, ενώ λαμβάνουν αρνητικές αναφορές από τις πρεσβείες τους. Παραμονές επίσκεψης στο Βερολίνο, ο Χριστοδουλίδης βρέθηκε ενώπιον δημοσιογραφικής ομάδας των Financial Times (12/11) που του έθεσαν το σχετικό ερώτημα. Αυτός απάντησε ότι οι ειρηνευτικές συνομιλίες θα πρέπει να επαναληφθούν, μετά την πρόσφατη εκλογή του Τουφάν Ερχιούρμαν στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων. Οι διαπραγματεύσεις πρέπει να ξεκινήσουν από εκεί όπου σταμάτησαν στο Κραν Μοντανά το 2017, είπε στους FT και εξήγησε: «Φτάσαμε τόσο κοντά… Αν ξεκινήσουμε από εκεί που σταματήσαμε, είναι δυνατό…».
Η ε/κ ηγεσία αναζητεί σημείο εκκίνησης με μεγάλη χρονική καθυστέρηση και χωρίς εξηγήσεις. Αν είναι έτσι, γιατί σηκώθηκε και έφυγε;
Στη νέα προσπάθεια ο Χριστοδουλίδης κάλεσε επίσης μέσω της FT την ΕΕ να ανταποκριθεί: «Αυτήν τη φορά θα πρέπει και οι Βρυξέλλες να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Μόνον η ΕΕ θα μπορούσε να προσφέρει στην Άγκυρα αρκετά ισχυρά κίνητρα ώστε να κάνει μια συμφωνία».
Αυτή η πολύ σωστή προσέγγιση, όμως, δεν είναι νέα. Οι Ευρωπαίοι ήταν δυναμικά παρόντες στην προηγούμενη προσπάθεια. Αλλά ήταν και μάρτυρες για το τι έγινε μέχρι το τελικό στάδιο στο Κραν Μοντανά (Μογκερίνι, Τίμερμανς). Ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, πρόεδρος της Κομισιόν που επίσης συμμετείχε (Γενεύη, Ιανουάριος 2017), αποκάλυψε αργότερα τι πήγε στραβά. «Θεωρώ πως το κύριο πρόβλημα δεν ήταν ο Ερντογάν και δεν ήταν ο Ακιντζί, αλλά ο νότος του νησιού, γιατί δεν ήταν έτοιμος να κάνει το άλμα». Αυτό δήλωσε σε σχετικά πρόσφατη συνέντευξή του (29/5/24) με αφορμή τα 20 χρόνια ένταξης της Κύπρου.
Χωρίς απάντηση
Στο Κραν Μοντανά «τα μέρη είχαν φτάσει κοντά σε μια στρατηγική συμφωνία σχετικά με την ασφάλεια και τις εγγυήσεις, καθώς και σχετικά με όλα τα άλλα εκκρεμή βασικά στοιχεία μιας συνολικής διευθέτησης», έγραψε ο Αντόνιο Γκουτέρες σε έκθεσή του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας (9/2017). Αλλά κανένας Ε/Κ ηγέτης, ούτε ο Αναστασιάδης, ούτε ο Χριστοδουλίδης, δεν κατάφεραν να του απαντήσουν σε διαδοχικές βολιδοσκοπήσεις που έκανε μετά το ναυάγιο: Πού μείναμε; Τι αποδέχεστε από όσα συμφωνήθηκαν; Τι σας δεσμεύει από το πλαίσιο από 6 σημεία που κατέθεσα στο Κραν Μοντανά (30/6/2017) για καταληκτική διαπραγμάτευση;
Έτσι χάθηκε η ευκαιρία και πέρασαν τα χρόνια…
Βούληση
Την Πέμπτη (13/11) ο νέος Τ/Κ ηγέτης Τουφάν Έρχιουρμαν ταξίδεψε στην Άγκυρα όπου συναντήθηκε με τον Ερντογάν. Το ταξίδι είχε διάφορους συμβολισμούς που αντιστοιχούν στις σημερινές σχέσεις των Τουρκοκυπρίων με την Τουρκία. Αλλά περισσότερη σημασία είχε να φανεί ο τρόπος με τον οποίο ο Ερντογάν και ο Έρχιουρμαν θα προσεγγίσουν την προσπάθεια του ΟΗΕ. Ο Ερντογάν έδειξε να διατηρεί τη θέση του μετά το 2017 και κατηγορεί την ε/κ ηγεσία ότι δεν ενδιαφέρεται για λύση. Ωστόσο, ο Τούρκος Πρόεδρος φαίνεται ότι δίνει περιθώριο στον Έρχιουρμαν να κινηθεί στο διαπραγματευτικό τραπέζι με την ισχυρή εντολή που έλαβε (63%), παρά τις εικασίες που κυκλοφορούν στη Λευκωσία για το αντίθετο: «Θα θέλαμε να δούμε τη βούληση των Τ/Κ και από την άλλη πλευρά», ανέφερε ο Ερντογάν σε μια αποστροφή των δηλώσεών του.
Ο Έρχιουρμαν προβάλλει τη θέση ότι η τ/κ πλευρά «δεν εγκατέλειψε ποτέ το τραπέζι των συνομιλιών», αλλά «σκοπεύει να διαπραγματευτεί για χάρη μιας λύσης και όχι για χάρη μιας διαπραγμάτευσης». Το πιο κρίσιμο ζήτημα που εγείρει, είναι τι θα συμβεί σε περίπτωση νέας αποτυχίας: «Η τουρκοκυπριακή κοινότητα δεν θα επιστρέψει στο status quo σε περίπτωση νέου ναυαγίου στις διαπραγματεύσεις με ευθύνη της ελληνοκυπριακής πλευράς».
Το ζήτημα αυτό εγείρεται πρόωρα για τον ΟΗΕ. Ο Γενικός Γραμματέας έχει μεγάλη απόσταση ακόμα να καλύψει για να ανασυγκροτήσει το διαλυμένο διαπραγματευτικό πλαίσιο. Η απεσταλμένη του, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, θα έχει χωριστές συναντήσεις με τους δύο Κυπρίους ηγέτες και θα προετοιμάσει τη νέα άτυπη Πενταμερή υπό τον Γενικό Γραμματέα. Τα αναπάντητα ερωτήματα θα τεθούν ξανά στο τραπέζι, αλλά αυτή τη φορά δεν προσφέρονται για εύκολο άλλοθι. Η βολιδοσκόπηση του ΟΗΕ θα γίνει πιο στοχευμένα προς την πλευρά Χριστοδουλίδη, από τη στιγμή που ο Έρχιουρμαν επανέλθει στο ομοσπονδιακό πλαίσιο. Θα κληθεί να απαντήσει για την πολιτική ισότητα - όχι τις γενικές αρχές, αλλά επί του συγκεκριμένου: εκ περιτροπής προεδρία από κοινή κάλπη και μία τ/κ ψήφος σε κάθε πλειοψηφική απόφαση. Ίσως γι’ αυτό τον λόγο ο Χριστοδουλίδης επιχειρεί να ανοίξει ακόμα περισσότερο τη βεντάλια με τα ανοιχτά μέτωπα. Αυτό, όμως, δυσχεραίνει, τόσο την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων όσο και την αίσια κατάληξή τους.
Μικρά βήματα
Ο Χριστοδουλίδης έχει «αγοράσει αρκετό χρόνο με τον Ερσίν Τατάρ» και τώρα προτιμά μικρά βήματα και εκτός Κύπρου. Αυτή η λογική διαπνέει και την προσέγγισή του για την Τουρκία στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (ΕΣ). Επί της αρχής δηλώνει: «Προτιμώ έναν γείτονα που θα είναι κοντά στην ΕΕ». Αλλά στην πράξη εργάζεται για το αντίθετο, τον εκτροχιασμό των σχέσεων με την Τουρκία. Ίσως το κάνει και πιο μονολιθικά από τους προκατόχους του. Στο πρόσφατο ΕΣ ανέλαβε τον βασικό ρόλο του επικριτή της Τουρκίας για την παράκαμψη των κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας.
Η Κύπρος έμαθε στην ΕΕ να αξιοποιεί τη θεσμική ιδιότητά της με κάθε ευκαιρία για να μπλοκάρει την Τουρκία. Αρκετές φορές το πετυχαίνει και αναγκάζει τους Ευρωπαίους εταίρους να προχωρούν διμερώς με την Τουρκία σε πολλά ζητήματα, όπως τώρα συμβαίνει με την άμυνα και τους εξοπλισμούς. Το παράδοξο είναι ότι το κάνει εδώ και χρόνια, χωρίς κανένα ουσιαστικό όφελος στο Κυπριακό: ούτε χιλιοστό κατεχόμενου εδάφους, ούτε ένα στρέμμα περιουσίας, ούτε ένας Τούρκος στρατιώτης δεν αποχώρησε.
Ο Χριστοδουλίδης φαίνεται τώρα ότι προσπαθεί να… σπάσει το ρεκόρ μηδενικών επιδόσεων της κυπριακής διπλωματίας, προτείνοντας: «ΕΕ και Τουρκία θα πρέπει να κάνουν μικρά βήματα προς την κατεύθυνση της οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Μπορούμε να ξεκινήσουμε με την απελευθέρωση των θεωρήσεων για τους Τούρκους επιχειρηματίες. Και ταυτόχρονα, η Τουρκία θα μπορούσε να ανοίγει ένα λιμάνι για πλοία που φέρουν την κυπριακή σημαία. Από το 1987, κανένα πλοίο με κυπριακή σημαία δεν μπορεί να πλησιάσει την Τουρκία».
Ο Κύπριος Πρόεδρος ομιλεί στον πληθυντικό ως να εκφράζει κοινές θέσεις της ΕΕ. Το κάνει συχνά, αλλά η λογική αυτή δεν υιοθετείται καθόλου από τους πλείστους υπόλοιπους, ιδίως τις ισχυρές χώρες. Στην πραγματικότητα τους απωθεί η ιδέα να επιχειρήσουν να μπουν σε ένα τέτοιο «πάρε - δώσε» με την Τουρκία που το απορρίπτει συλλήβδην. Αν επιμένουν, προβλέπουν πολλαπλασιασμό των επιπλοκών στα θεσμικά όργανα αντί το ξεμπλοκάρισμα των ευρωτουρκικών: σε κάθε μικρό βήμα, η Λευκωσία θα κατασκευάζει ένα νέο Κυπριακό, καταπονώντας τις εργασίες στο COREPER.
Έτσι, σε μια περίοδο που στην Ευρώπη ήδη εντείνεται η συζήτηση για κατάργηση της ομοφωνίας, οι Βρυξέλλες περιμένουν να δουν φως για το Κυπριακό από τον ΟΗΕ.
*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)
