Του Δρος Αντώνη Αλεξόπουλου*
Η προστασία από κακοποίηση, παρενόχληση και εκμετάλλευση στον αθλητισμό έχει αναδειχθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες σε βασική προτεραιότητα διεθνών και ευρωπαϊκών οργανισμών. Η αυξανόμενη δημοσιότητα σοβαρών περιστατικών, σε συνδυασμό με την επιστημονική τεκμηρίωση της έκτασης και των συνεπειών της βίας στον αθλητισμό, οδήγησε σε σημαντικές πολιτικές παρεμβάσεις. Tο Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε τη Σύμβαση της Λανζαρότε (2007), η οποία αποτελεί νομικά δεσμευτικό πλαίσιο για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση. Η Σύμβαση αναγνωρίζει ρητά τον αθλητισμό ως χώρο αυξημένου κινδύνου και υποχρεώνει τα κράτη σε προληπτικά, εκπαιδευτικά και ποινικά μέτρα.
Επιπρόσθετα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα Συμπεράσματα του Συμβουλίου της ΕΕ (2019) τονίζουν ότι η ασφάλεια και η ευημερία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της υγιούς αθλητικής ανάπτυξης. Παράλληλα, διεθνείς αθλητικοί οργανισμοί, όπως η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή, έχουν καταστήσει σαφές ότι η προστασία δεν είναι προαιρετική, αλλά θεμελιώδης ευθύνη των αθλητικών οργανισμών. Μέσα σε αυτό το διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο, η Κύπρος αποτελεί ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση. Παρά τη συχνά ταχεία υιοθέτηση πολιτικών και την ενεργό συμμετοχή σε ευρωπαϊκά έργα, παρατηρείται σημαντική απόκλιση μεταξύ θεσμικών προσδοκιών και πραγματικής εφαρμογής. Η περιορισμένη διοικητική ικανότητα, η συγκεντρωτική αθλητική διακυβέρνηση και η εξάρτηση από επιτροπές και έργα περιορίζουν τη δυνατότητα συστηματικής και βιώσιμης προστασίας.
Το παρόν άρθρο εξετάζει κριτικά την «κυπριακή περίπτωση», αναλύει τα δομικά και οργανωτικά κενά που εμποδίζουν τη δημιουργία κουλτούρας προστασίας και ευημερίας στον αθλητισμό, υπό το πρίσμα της έγκρισης από το Υπουργικό Συμβούλιο του ‘Τριετούς Σχέδιου Δράσης του ΚΟΑ για Υγιή Αθλητισμό’, στις 16 Δεκεμβρίου 2025, και εισηγείται την ίδρυση ενός Εθνικού Κέντρου Ηθικής και Ευημερίας στον Αθλητισμό ως μόνιμου μηχανισμού εκπαίδευσης, παρακολούθησης και υποστήριξης.
Η κυπριακή πραγματικότητα
Η κυπριακή αθλητική πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερα συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης, με τον Κυπριακό Οργανισμό Αθλητισμού (ΚΟΑ) να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό πολιτικής, στη χρηματοδότηση και στην εποπτεία των αθλητικών ομοσπονδιών. Θεωρητικά, το μοντέλο αυτό θα μπορούσε να διευκολύνει την ταχεία υιοθέτηση ευρωπαϊκών και διεθνών πολιτικών για την προστασία και ευημερία των αθλητών. Τα τελευταία χρόνια, η Κύπρος έχει πράγματι σημειώσει θεσμική πρόοδο. Υφίσταται αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των παιδιών, συμμετοχή σε ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, δημόσιες δεσμεύσεις για την πρόληψη της κακοποίησης και τροποποιήσεις κανονισμών που ενσωματώνουν έννοιες όπως η προστασία, η ευημερία και η ακεραιότητα στον αθλητισμό.
Ωστόσο, η προστασία στον αθλητισμό εμφανίζεται συχνά με αποσπασματικό και ανορθόδοξο τρόπο, ενσωματωμένη σε διαφορετικά νομοθετήματα και κανονισμούς, χωρίς ενιαίο και λειτουργικό σύστημα εφαρμογής. Παράλληλα, αν και ο δημόσιος διάλογος γύρω από ζητήματα κακοποίησης, παρενόχλησης και δικαιωμάτων των παιδιών έχει ενταθεί, αυτός δεν συνοδεύεται απαραίτητα από συστημική αλλαγή. Οι παρεμβάσεις παραμένουν συχνά σε επίπεδο εγγράφων και δηλώσεων χωρίς τον έλεγχο υλοποίησης δεσμεύσεων και νομικών υποχρεώσεων. Ιδιαίτερη σημασία έχει και η χρονική υστέρηση μεταξύ απόφασης, θεσμοθέτησης και εφαρμογής. Από την υιοθέτηση της Σύμβασης της Λανζαρότε και την εκστρατεία One in Five μέχρι σήμερα, η Κύπρος ακολουθεί επαναλαμβανόμενα ένα μοτίβο: ανακοίνωση → καθυστερημένη κύρωση → μερική ή ανύπαρκτη εφαρμογή → απουσία παρακολούθησης. Η κατανόηση αυτής της χρονικής απόστασης είναι καθοριστική για την ερμηνεία της παρούσας κατάστασης.
Το Πρόβλημα: Όταν οι πολιτικές δεν μετατρέπονται σε σύστημα
Παρά τις θετικές προθέσεις και τις θεσμικές αναφορές, το βασικό πρόβλημα στην Κύπρο έγκειται στην αδυναμία μετατροπής των πολιτικών σε λειτουργικό και βιώσιμο σύστημα προστασίας. Ο ΚΟΑ έχει συμμετάσχει σε σημαντικά ευρωπαϊκά έργα, όπως τα Start to Talk και Safe Sport Allies, τα οποία συνέβαλαν στην ευαισθητοποίηση και στη διασύνδεση της Κύπρου με ευρωπαϊκά δίκτυα. Παράλληλα, πανεπιστημιακοί και ακαδημαϊκοί φορείς συμμετείχαν σε έργα όπως τα PlayEqual, HALT, HALT4Kids, CICEE-T, παράγοντας υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικό και επιστημονικό υλικό.
Ωστόσο, τα έργα αυτά είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: ήταν έργα και όχι σύστημα. Η γνώση, τα εργαλεία και τα αποτελέσματά τους δεν ενσωματώθηκαν σε εθνικό επίπεδο με υποχρεωτικό και δομημένο τρόπο. Με τη λήξη της χρηματοδότησης, η δυναμική περιορίστηκε και η συνέχεια χάθηκε. Ταυτόχρονα, παρατηρείται έντονη απροθυμία εφαρμογής και επιβολής των υφιστάμενων ρυθμίσεων. Σε αρκετές περιπτώσεις, η μη εφαρμογή συνδέεται με τον φόβο αντίδρασης από τις αθλητικές ομοσπονδίες, οι οποίες λειτουργούν σε στενά κοινωνικά και πολιτικά δίκτυα. Ως αποτέλεσμα, η συμμόρφωση παραμένει προαιρετική και όχι υποχρεωτική.
Τυπικά, το κυπριακό πλαίσιο περιλαμβάνει:
• αξιωματούχους προστασίας σε σωματεία και ομοσπονδίες
• κώδικες δεοντολογίας
• μηχανισμούς αναφοράς
• πειθαρχικές διαδικασίες
• δράσεις πρόληψης και ενημέρωσης.
Στην πράξη όμως:
• η εφαρμογή είναι μερική
• μόνο ορισμένες ομοσπονδίες συμμορφώνονται
• απουσιάζει ουσιαστική παρακολούθηση και αξιολόγηση
• οι μηχανισμοί αναφοράς δεν εμπνέουν επαρκή εμπιστοσύνη.
Χωρίς έλεγχο και λογοδοσία, η προστασία κινδυνεύει να μετατραπεί σε συμβολική συμμόρφωση, αντί για πραγματική κουλτούρα ασφάλειας.
Οι Λύσεις: Από τα έγγραφα και τα στρατηγικά πλάνα στη βιώσιμη δομή
Το κυπριακό παράδειγμα αναδεικνύει ένα κρίσιμο δίδαγμα: οι πολιτικές και τα σχέδια δράσης δεν είναι συστήματα. Η συγγραφή κανονισμών, ακόμα και νομών μπορεί να γίνει σχετικά γρήγορα, ωστόσο η οικοδόμηση θεσμικής ικανότητας απαιτεί χρόνο, πόρους, σταθερή ηγεσία και μακροπρόθεσμη δέσμευση. Παράλληλα, η μετάβαση προς μια νέα κουλτούρα προστασίας, ευημερίας και εμπιστοσύνης στους θεσμούς αποτελεί διαδικασία που εξελίσσεται σταδιακά.
Για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων κενών, προτείνεται η ίδρυση ενός Εθνικού Κέντρου Ηθικής και Ευημερίας στον Αθλητισμό, ως μόνιμης και ανεξάρτητης δομής με αποστολή τον συντονισμό όλων των δράσεων προστασίας στον αθλητισμό.
Το Κέντρο αυτό θα στηρίζεται σε πέντε βασικούς πυλώνες:
α. Εκπαίδευση και Κατάρτιση
β. Ευαισθητοποίηση και Επικοινωνία
γ. Πολιτική και Πρότυπα
δ. Ανταπόκριση και Υποστήριξη
ε. Παρακολούθηση και Έρευνα
Η ίδρυση ενός Εθνικού Κέντρου Ασφαλούς Αθλητισμού δεν είναι πολυτέλεια. Είναι θεσμική αναγκαιότητα. Ένα τέτοιο Κέντρο θα μεταφέρει την προστασία:
• από τις εξαγγελίες στην εφαρμογή
• από την προαιρετικότητα στην υποχρεωτικότητα
• από τα έγγραφα στην πράξη.
Η επιτυχία στον τομέα της προστασίας και ευημερίας στον αθλητισμό δεν μετριέται από τον αριθμό των πολιτικών κειμένων ή των ευρωπαϊκών έργων, αλλά από το κατά πόσο τα παιδιά και οι αθλητές αισθάνονται ασφαλείς να μιλήσουν και να αναζητήσουν στήριξη.
Η Κύπρος διαθέτει γνώση, ανθρώπινο δυναμικό και σημαντική ευρωπαϊκή εμπειρία. Αυτό που απουσιάζει είναι μια μόνιμη, συντονισμένη και υποχρεωτική δομή που θα μετατρέψει τη θεσμική πρόθεση σε καθημερινή πρακτική. Η μετάβαση από τη θεσμική φιλοδοξία στη συστημική πράξη αποτελεί τη μεγαλύτερη, αλλά και αναγκαία, πρόκληση για τον κυπριακό αθλητισμό.
*Ο Δρ Αντώνης Αλεξόπουλος είναι ειδικός σε θέματα προστασίας, ευημερίας και ακεραιότητας στον αθλητισμό, και Λέκτορας Κοινωνιολογίας του Αθλητισμού στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
