Η τελευταία φορά που το ευρώ ήταν σε ισοτιμία ένα προς ένα με το δολάριο ήταν πριν από 20 χρόνια, τον Νοέμβριο του 2002. Επομένως, πρόκειται για ένα γεγονός κάποιας σημασίας από οικονομικής πλευράς και δεν είναι αντιπροσωπευτικό της αξίας του ευρώ έναντι του δολαρίου. Αλλά οι λόγοι πίσω που οδήγησαν την τιμή εδώ, έχουν να κάνουν περισσότερο με την ανατίμηση του δολαρίου, παρά με την πτώση του ευρώ. Επί του παρόντος, οι κύκλοι νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ και της ζώνης του ευρώ δεν συγχρονίζονται, με τα επιτόκια των ΗΠΑ να αυξάνονται πολύ ταχύτερα από ό,τι στη ζώνη του ευρώ, αυξάνοντας έτσι την αξία του δολαρίου.
Ενώ η ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία έχει φτάσει σε ασυνήθιστα χαμηλά επίπεδα, η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία, η οποία αποτελεί μεταβλητή μέτρησης της ανταγωνιστικότητας, δεν έχει μεταβληθεί στον ίδιο βαθμό.
Στην πραγματικότητα, τα επίπεδα μεταβολής της τώρα είναι μόνο κυκλικά χαμηλότερα από μια πολύ σταθερή τάση που υφίσταται ακόμα πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση. Έτσι, το επίπεδο ανταγωνιστικότητας στη ζώνη του ευρώ δεν έχει μειωθεί με τρόπους που υποδηλώνουν διαρθρωτική χειροτέρευση. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα εξακολουθήσει να ισχύει στο μέλλον και θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο η ταχεία αποσύνδεση από τη ρωσική ενέργεια θα επηρεάσει την οικονομία της ευρωζώνης, τους επόμενους 6 έως 10 μήνες.
Οι οικονομολόγοι έχουν πάντα μια σχέση αγάπης-μίσους με την υποτίμηση των νομισμάτων. Από τη μία πλευρά, καθώς το νόμισμα γίνεται φθηνότερο, οι εξαγωγείς έχουν την ευκαιρία να αυξήσουν τις πωλήσεις και ενδεχομένως να καταλάβουν νέες αγορές. Ωστόσο, τα σημεία συμφόρησης που εξακολουθούν να υφίστανται στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, από την έναρξη της πανδημίας, σημαίνουν ότι οι εξαγωγείς δεν μπορούν να επωφεληθούν πλήρως από τη μείωση των τιμών. Από την άλλη πλευρά, ένα φθηνότερο νόμισμα είναι επίσης σημάδι μιας ασθενέστερης οικονομίας και προκαλεί υψηλότερο πληθωρισμό. Το καθαρό όφελος εξαρτάται από τη σχετική ισχύ αυτών των επιδράσεων.
Αλλά, πέρα από τους ψυχολογικούς λόγους, υπάρχει ένας ακόμη λόγος για τον οποίο το ξεπέρασμα του ορίου ένα προς ένα για την ισοτιμία του ευρώ/δολαρίου αποτελεί ανησυχία για τη ζώνη του ευρώ και αυτός είναι ότι παρεμβαίνει στη φιλοδοξία του ευρώ να γίνει ένα παγκόσμιο νόμισμα ευρύτερης χρήσης δίπλα στο δολάριο των ΗΠΑ.
To νόμισμα ως όπλο
Ο πόλεμος στην Ουκρανία όχι μόνο έχει αυξήσει τη γεωπολιτική σημασία, αλλά έχει επίσης κάνει τη χρηματο-οικονομία όπλο στα χέρια των κρατών. Από το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας έως τις αψιμαχίες του Πούτιν να πληρωθεί σε ρούβλια για το φυσικό αέριο, τα νομίσματα έχουν γίνει ισχυρά όπλα. Όσο περισσότερο χρησιμοποιείται το ευρώ για το εμπόριο, τόσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) να υπαγορεύει τους όρους και προϋποθέσεις στις συναλλαγές. Αλλά επίσης, καθώς όλες οι συναλλαγές σε ευρώ πρέπει να διακανονίζονται μέσω του δικού της συστήματος διακανονισμού, η ΕΕ θα μπορούσε να επιβάλει οικονομικές κυρώσεις και να παγώνει τα περιουσιακά στοιχεία που κατέχουν οι αντίπαλοι σε ευρώ.
Η ζώνη του ευρώ αντιπροσωπεύει περίπου το 15% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν περίπου το 25%. Επίσης, το μέγεθος του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ΗΠΑ είναι περίπου διπλάσιο από αυτό της ευρωζώνης και υπάρχουν περίπου 20 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ανεξόφλητα χρεόγραφα παγκοσμίως που εκδίδονται από τις ΗΠΑ, τα οποία θεωρούνται όλα κορυφαίας ποιότητας.
Αντιθέτως, στην ευρωζώνη υπάρχουν αντίστοιχα 10 τρισεκατομμύρια δολάρια ανεξόφλητα χρεόγραφα που εκδίδονται από τις χώρες της ευρωζώνης, εκ των οποίων μόνο τα 2 τρισεκατομμύρια θεωρούνται ύψιστης ποιότητας. Εάν λάβουμε επίσης υπόψη το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αυτό προσθέτει ακόμα 750 δισεκατομμύρια ευρώ χρέους υψηλής ποιότητας, αλλά εξακολουθεί να απέχει πολύ από τον αριθμό των διαθέσιμων περιουσιακών στοιχείων των ΗΠΑ παγκοσμίως.
Όλοι αυτοί οι λόγοι και προκαλούν και εξηγούν το γεγονός ότι το δολάριο των ΗΠΑ παραμένει το νούμερο ένα διεθνές νόμισμα, με περίπου το 60% των παγκοσμίων συναλλαγματικών διαθεσίμων να είναι σε δολάρια και μόνο το 20% σε ευρώ, στη δεύτερη θέση. Και έπειτα, υπάρχει η Κίνα, με μια οικονομία και ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα περίπου στο μέγεθος της ΕΕ, αλλά με ένα νόμισμα που δεν διαπραγματεύεται διεθνώς. Ωστόσο, με πληθυσμό 1,4 δισεκατομμύρια και πολύ υψηλότερα επίπεδα ανάπτυξης από την ΕΕ και τις ΗΠΑ, η Κίνα έχει τη δυνατότητα να καλύψει τη διαφορά κι ακόμα και να αναιρέσει την υπεροχή του δολαρίου.
Ο διεθνής ρόλος του ευρώ
Το πραγματικό ερώτημα λοιπόν είναι, πώς μπορεί η Ευρώπη να προωθήσει τη χρήση του ευρώ παγκοσμίως. Η σχετική αξία οποιουδήποτε νομίσματος είναι αποτέλεσμα και όχι στόχος πολιτικής. Η διατήρηση ενός τεχνητά ισχυρού νομίσματος δεν είναι ούτε βιώσιμη ούτε επιθυμητή. Αντιθέτως, μια ισχυρή και εύρωστη οικονομία θα οδηγήσει από μόνης της σε ισχυρό νόμισμα. Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή πολιτικών που θα καταστήσουν τη ζώνη του ευρώ ισχυρή είναι, ως εκ τούτου, ο μόνος στόχος πολιτικής που μπορεί να είναι βιώσιμος.
Υπάρχουν προτάσεις σχετικά με τον τρόπο προώθησης του διεθνούς ρόλου του ευρώ. Ωστόσο, οι ξένοι επενδυτές που επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν περισσότερο το ευρώ δεν πείθονται όταν μόνο επιμέρους χώρες της ευρωζώνης πάνε καλά. Χρειάζονται επίσης να πειστούν ότι η ευρωζώνη και η ΕΕ, ως θεσμικά όργανα, θα συνεχίσουν να λειτουργούν, και αποθαρρύνονται όταν οι αρχιτεκτονικές ατέλειες της νομισματικής ένωσης εμποδίζουν την καλή χάραξη πολιτικής. Ένα προφανές παράδειγμα αυτού είναι ο κίνδυνος χρηματοπιστωτικού κατακερματισμού που επικρατεί σήμερα στην ευρωζώνη, ο οποίος δημιουργεί μεγάλο δίλημμα για την ΕΚΤ και την ταυτόχρονη προστασία της νομισματικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.
Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, η έλλειψη βεβαιότητας ότι το ευρώ θα συνεχίσει να υπάρχει ό,τι και να συμβεί, είναι αυτό που το εμποδίζει να καταλάβει μεγαλύτερο ρόλο. Μέχρι να αντιμετωπιστεί αυτό, το δολάριο θα συνεχίζει να είναι ο παγκόσμιος ηγεμόνας.
*Η Μαρία Δεμερτζή είναι υποδιευθύντρια του Bruegel, ερευνητικό ινστιτούτο (think tank) με έδρα τις Βρυξέλλες. Αυτό το κείμενο δημοσιεύτηκε σε αγγλική έκδοση ως στήλη γνώμης στο Bruegel Blog και στο Blog της Εταιρείας Κυπριακών Οικονομικών Μελετών (https://cypruseconomicsociety.org/).
