Γράφει ο Λάκης Αργυρου
Τις τελευταίες μέρες, το διαδίκτυο κατακλύζεται από εικόνες χαράς, περηφάνειας και συγκίνησης από τις τελετές αποφοίτησης – από το νηπιαγωγείο μέχρι το μεταπτυχιακό. Παιδιά, γονείς, παππούδες, όλοι με ένα φωτεινό χαμόγελο που τιμά στιγμές ορόσημο. Ναι, αυτές οι στιγμές είναι σημαντικές. Κατανοώ πλήρως τη σημαντικότητα αυτής της στιγμής, αυτού του ορόσημου, και συμμετέχω στη χαρά τους. Γεννιέται, όμως, μια καλοπροαίρετη ανησυχία και ένα κρίσιμο ερώτημα: Τι υπάρχει πέρα από τη σκηνή, τα χειροκροτήματα και το πτυχίο;
Το κενό της δασκαλοκεντρικής εκπαίδευσης
Η εκπαίδευση συχνά εγκλωβίζεται σε μια δασκαλοκεντρική λογική, σε έναν αγώνα δρόμου για την κάλυψη της ύλης, ξεχνώντας τον πραγματικό προορισμό. Κάθε παιδί, με τα δικά του όνειρα, τον δικό του ρυθμό και τα δικά του ταλέντα, καλείται να χωρέσει σε ένα καλούπι που συχνά δεν του ταιριάζει. Η δημιουργικότητα, η φαντασία και η χαρά της μάθησης πνίγονται πίσω από αριθμούς, δείκτες και προγράμματα. Πώς μπορούμε να αξιολογούμε όλα τα παιδιά με το ίδιο μέτρο; Είναι σαν να περιμένουμε από ένα ψάρι να αποδείξει ότι μπορεί να σκαρφαλώσει σε ένα δέντρο.
Πού διδάσκονται η αγάπη, η ευγνωμοσύνη, η ενσυναίσθηση; Πού μαθαίνουν τα παιδιά μας να αντέχουν, να προσαρμόζονται, να σέβονται, να αποδέχονται, να κατανοούν, να επικοινωνούν αποτελεσματικά, να ξανασηκώνονται μετά την πτώση;
Τα παιδιά μας χρειάζονται κάτι περισσότερο από έναν βαθμό ή έναν τίτλο για να σταθούν στον κόσμο. Την ίδια περίοδο που βλέπουμε τις εικόνες αποφοίτησης, παρατηρούμε και άλλες, όχι τόσο ευχάριστες: ειδήσεις για επεισόδια νεανικής παραβατικότητας, πράξεις απερισκεψίας, στιγμές θυμού και βίας. Αυτά δεν είναι παρά ένας καθρέφτης της δικής μας παράλειψης να τους διδάξουμε αξίες, να τους δώσουμε όρια, να τους σταθούμε με αγάπη και καθοδήγηση.
Η μόρφωση δεν εγγυάται την ηθική
Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι πέραν του 85% των εγκλημάτων «λευκού κολάρου» – υπεξαιρέσεις εκατομμυρίων, ξέπλυμα χρήματος, φοροδιαφυγή, επιχειρηματικές απάτες – γίνονται από ανθρώπους με ανώτερη ακαδημαϊκή μόρφωση. Τα στοιχεία αυτά βασίζονται σε εκθέσεις οργανισμών όπως το FBI (ΗΠΑ), η EUROPOL (Ευρώπη), η Γενική Γραμματεία Καταπολέμησης της Διαφθοράς (Ελλάδα) και το Τμήμα Διερεύνησης Οικονομικού Εγκλήματος (Κύπρος). Αυτή η αυξητική τάση, σε συνδυασμό με την υποκαταγραφή λόγω κοινωνικών και πολιτικών πιέσεων, είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς τα επίσημα στοιχεία πιθανόν να αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 30% των πραγματικών περιστατικών.
Αντίστοιχες έρευνες σε εγκλήματα του ποινικού κώδικα και εγκλήματα βίας δείχνουν ότι οι μορφωμένοι δεν ξεπερνούν το 35% αυτή τη στιγμή, με αυξητική τάση, ιδίως σε θέματα ενδοοικογενειακής βίας. Στον κόσμο των ναρκωτικών, η μόρφωση επίσης δεν αποτελεί ασπίδα. Ενώ οι χρήστες συχνά προέρχονται από κοινωνικά στρώματα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο (όπου η έλλειψη ευκαιριών και η κοινωνική ανέχεια δημιουργούν γόνιμο έδαφος), τα «βαποράκια» και κυρίως οι μεγαλέμποροι είναι συχνά μορφωμένοι και εξειδικευμένοι. Χρησιμοποιούν τις γνώσεις τους στην οικονομία, τη νομική ή την τεχνολογία για να εδραιώσουν και να επεκτείνουν την παράνομη δράση τους, όπως τεκμηριώνεται σε κοινωνιολογικές και εγκληματολογικές αναλύσεις. Όλα τα παραπάνω στοιχεία καταδεικνύουν πως η μόρφωση από μόνη της δεν εγγυάται ούτε την ηθική, ούτε την αποφυγή εγκληματικών συμπεριφορών.
Η πραγματική προτεραιότητα: Η ανατροφή του ανθρώπου: Καλές είναι οι γιορτές και τα πανηγύρια, η χαρά της επιτυχίας δεν μειώνεται, ούτε αμφισβητείται. Όμως, αρκεί ένα πτυχίο για να φτιάξει άνθρωπο; Μήπως χρειάζεται να ξαναδούμε τις προτεραιότητές μας; Όταν ένα παιδί μας μιλάει, δεν μας αποσπά από κάτι σημαντικό. Τίποτα δεν είναι σημαντικότερο από τη σχέση μας με το παιδί. Ας το κάνουμε προτεραιότητα. Ας δώσουμε χώρο στη φωνή του, αξία στα ερωτήματά του, σημασία στα όνειρά του.
Γιατί, στην ουσία, δεν μεγαλώνουμε απλώς ένα παιδί. Η αποστολή μας είναι πολύ ευρύτερη και βαθύτερη. Προετοιμάζουμε τη νέα γενιά, διαμορφώνουμε τον πολίτη, τον άνθρωπο που αύριο θα αναλάβει τα ηνία. Τον άνθρωπο που θα χτίσει, θα αγαπήσει, θα δημιουργήσει, θα ονειρευτεί και, το σημαντικότερο, θα κάνει τη διαφορά στον κόσμο γύρω του. Αυτή η ευθύνη ξεπερνά κατά πολύ την απλή παροχή γνώσεων και τίτλων.
Είναι επιτακτική ανάγκη να επενδύσουμε στην καλλιέργεια όχι μόνο του μυαλού, αλλά και της ψυχής. Ας τους μάθουμε να σκέφτονται κριτικά, να σέβονται τη διαφορετικότητα, να αγαπούν ανιδιοτελώς και να στέκονται όρθιοι στις δυσκολίες της ζωής. Αυτές οι αρετές, αυτές οι δεξιότητες ζωής, είναι πολύτιμες ασπίδες απέναντι στις προκλήσεις. Και εδώ ακριβώς συχνά χάνουμε το παιχνίδι. Τα παιδιά μας τα αγαπάμε βαθιά και χωρίς όρους, αλλά η αγάπη μας πρέπει να συνοδεύεται από όρια. Όρια που λειτουργούν ως φάροι, δείχνοντας τον δρόμο. Αντίθετα, συχνά βάζουμε όρους που συνδέονται με τις δικές μας προσδοκίες, φορτώνοντας τα παιδιά με τύψεις και ενοχές όταν δεν τις ικανοποιούν.
Παράλληλα, αποφεύγουμε να θέσουμε τα απαραίτητα όρια, πιστεύοντας πως έτσι εξασφαλίζουμε – ενώ στην ουσία εξαγοράζουμε – την αγάπη και τον σεβασμό τους. Η αληθινή αγάπη, όμως, και ο γνήσιος σεβασμός κερδίζονται μέσα από την καθοδήγηση, τη συνέπεια και την ειλικρίνεια, όχι μέσα από την ανεξέλεγκτη ελευθερία ή την ενοχική επιείκεια. Οφείλουμε να τους δώσουμε τα εφόδια για να γίνουν αυτόνομοι, υπεύθυνοι και ηθικοί άνθρωποι, ικανοί να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα του κόσμου.
Εστιάζουμε στο πώς να προετοιμάσουμε τα παιδιά για μια σχολή, αλλά δεν τα προετοιμάζουμε για τη ζωή. Ίσως αυτό να είναι η μεγαλύτερή μας πρόκληση, η μετατόπιση της εστίασής μας.
*Επικοινωνιολόγου - συγγραφέως
