Το μεσημέρι της Παρασκευής (25/7) συμπληρώθηκαν τρεις ημέρες καταστροφικών πυρκαγιών στην ορεινή Λεμεσό. Η λαίλαπα κατέκαυσε περισσότερα από 100 τ.χλμ δάσους και άγριας βλάστησης και κατέστρεψε δεκάδες κατοικίες σε 15 χωριά. Δύο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, δεκάδες τραυματίστηκαν και πολλοί έχασαν τις περιουσίες τους. Οι κοινότητες που είναι σήμερα φημισμένες ως «οι δρόμοι του κρασιού» στο Τρόοδος, με παραδοσιακούς πυρήνες, απλές και πετρόκτιστες κατοικίες, αλλά και πολυτελείς επαύλεις, απώλεσαν ένα σημαντικό κομμάτι από τον περιβαλλοντικό θυσαυρό τους που δύσκολα θα ανακτηθεί.
Το ίδιο έργο
Μόλις τα μέτωπα της φωτιάς κοπάσουν, επαναλαμβάνεται η ίδια συζήτηση, όσο κρατά στην επικαιρότητα: τι πήγε λάθος, ποιος ο χρόνος ανταπόκρισης στην πυρόσβεση, πόσο συντονισμένα λειτούργησαν οι υπηρεσίες, ποια μέσα επιστρατεύτηκαν, ποια ήταν τα σχέδια εκκένωσης κ.ο.κ. Έτσι και τώρα, το τριήμερο ήταν εφιαλτικό και τα ερωτήματα επίμονα.
Είναι βέβαιο ότι χωρίς τον έγκαιρο εντοπισμό και την άμεση ανάπτυξη δυνάμεων πυρόσβεσης, οι φωτιές επεκτάθηκαν σε διάφορα μέτωπα και πολλαπλασιάστηκαν. Εξαπλώθηκαν και έκαιγαν ό,τι βρέθηκε μπροστά τους μέχρι που κόπασαν, 40 ώρες μετά, λόγω ανέμων προς την κατεύθυνση περιοχών που ήδη είχαν γίνει στάχτη. Η επιχείρηση ελάχιστα απέδωσε γιατί ήταν πλέον αργά, μια μάταιη πάλη σε ανεξέλεγκτα μέτωπα. Οι πυροσβεστικές δυνάμεις έτρεφαν μόνο την ελπίδα να αποφύγουν τα χειρότερα, να μην πάει η φωτιά στην καρδιά του Δάσους Τροόδους.
Η μόνη κυβερνητική απάντηση για τρεις ημέρες είναι ότι αυτό που έφταιξε ήταν…οι θερμοκρασίες και οι άνεμοι. Επειδή, όμως, η καταστροφή είναι ανείπωτη, η οργή της κοινής γνώμης ξεχείλισε! Ένα κύμα αγανάκτησης «έζωσε» την κυβέρνηση, πολιτικούς και αξιωματούχους, με ευθεία κριτική, αφενός για την ανικανότητα να χειριστούν καταστάσεις κρίσης και, αφετέρου να σχεδιάσουν αποτελεσματικά και προληπτικά. «Eίμαστε στον αυτόματο (πιλότο)», αναφώνησε πολίτης από μια πληγείσα περιοχή. Η προσωπική μαρτυρία του - μαζί με πλήθος άλλων - για τη μη έγκαιρη ανταπόκριση των υπηρεσιών έγινε βάιραλ.
Στον αυτόματο…
Για μια σειρά από λόγους, η αγανάκτηση των πολιτών στρέφεται πλέον προς τον Πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη και δευτερευόντως στους αρμόδιους υπουργούς και υψηλόβαθμους υπηρεσιακούς αξιωματούχους.
Είναι η πρώτη φορά επί της θητείας του που ο Χριστοδουλίδης τίθεται μπροστά σε μια πραγματική κατάσταση διαχείρισης κρίσης. Γι’ αυτό κρίνεται από τους πολίτες μέσα από το πρίσμα ήδη καταγεγραμμένων αρνητικών αξιολογήσεων σε σειρά από πραγματικά προβλήματα που επηρεάζουν τους πολίτες. Κρίνεται για την ικανότητά του να κυβερνήσει!
Ο Χριστοδουλίδης έσπευσε στην περιοχή για να δώσει με την παρουσία του μηνύματα εγρήγορσης, συντονισμού των επιχειρήσεων και αλληλεγγύης, αλλά απέτυχε να ταυτιστεί με την αγωνία των πολιτών και την απελπισία των πληγέντων. Γιατί;
Οι πλείστοι πολίτες βλέπουν να προσωποποιείται στον Πρόεδρο η αναποτελεσματικότητα της κρατικής μηχανής. Τον συνοδεύει η αποτυχία στην επιλογή και τον συντονισμό των υπουργών και συνεργατών του. Γι’ αυτό όταν ο Πρόεδρος εκτέθηκε το τριήμερο σε αποδοκιμασίες, κυρίως στα social media, όταν εντάθηκε η κριτική από τα ΜΜΕ, άφησε μπροστά τους αρμόδιους υπουργούς ως…αλεξικέραυνα. Πιο τραγικοί από αυτούς επικοινωνιακά εμφανίστηκαν ο υπουργός Δικαιοσύνης Μάριος Χαρτζιώτης που μίλησε για «αστοχίες και κενά» και η υπουργός Γεωργίας Μαρία Παναγιώτου.
Η κριτική συσσωρεύεται εδώ και καιρό. Στην κοινή γνώμη είναι διάχυτη η πεποίθηση για αναξιοκρατία και νεποτισμό που έχει ως αποτέλεσμα τη φθορά της κρατικής μηχανής. Αν και το πρόβλημα είναι διαχρονικό, ο Χριστοδουλίδης επιβαρρύνεται από δικές του πρακτικές σε διορισμούς και προαγωγές φιλικών σε εκείνον προσώπων σε καίρια πόστα. Σε αυτά δεν εξαιρούνται, βέβαια, οι υπηρεσίες πρώτης γραμμής για την ασφάλεια και την προστασία του πολίτη, όπου η κατάσταση έχει χειροτερέψει.
Απροετοίμαστοι
Η Κύπρος την τελευταία δεκαετία βίωσε τουλάχιστον άλλες δύο τεράστιες δασικές πυρκαγιές (Σολιά, Αραπακάς το 2016 και το 2021 αντίστοιχα, και άλλες δύο ανάλογες στα κατεχόμενα (Καπούτι, Καντάρα). Έπρεπε να ήταν προετοιμασμένη. Οι πυρκαγιές στον Αρακαπά χαρακτηρίστηκαν «οι χειρότερες στην Ιστορία του τόπου» από τον τότε Πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη. Με την εικόνα δυναμικής προσωπικότητας και τον έλεγχο μερίδας των ΜΜΕ, ο Αναστασιάδης είχε την ικανότητα να διαχειρίζεται τη λαϊκή οργή, να απωθεί την κριτική και να αποφεύγει τη λογοδοσία για το πελατειακό κράτος που έστησε.
Από τότε που ανέλαβε ο Νίκος Χριστοδουλίδης, πολύ νωρίς φάνηκε να διαψεύδει τις προσδοκίες για ουσιαστική αλλαγή. Τα περισσότερα ζητήματα για εκσυγχρονισμό του κράτους που του κληροδότησαν οι προκάτοχοί του έμειναν ανοιχτά. Προχωρούν με το ζόρι μόνο όσα συνιστούν έξωθεν πίεση, συναρτημένα με ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Η μεταρρυθμιστική κόπωση που καταγράφηκε ήδη από το 2016 συνεχίζεται επί των ημερών Χριστοδουλίδη. Το αναπτυξιακό μοντέλο παραμένει συγκυριακό, συνδεδεμένο με το εύκολο, «ζεστό» χρήμα της προσφοράς υπηρεσιών που βολεύει τοπικά συμφέροντα. Οι δομικές αλλαγές για σύγχρονο και βιώσιμο κράτος είναι σε καταστολή.
Η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη δεν πάσχει μόνο από μεταρρυθμιστική άγνοια. Παρουσιάζει σοβαρά συμπτώματα ασυντόνιστης ορχήστρας. Επωφελείται απλώς από το θετικό οικονομικό κλίμα και την εισπρακτική ευχέρεια των δημοσίων ταμείων. Αυτά όμως εύκολα ανατρέπονται από εξωγενείς παράγοντες που τώρα την ευνοούν. Σε μια γειτονιά που φλέγεται, η Κύπρος μοιάζει παράδεισος για προσέλκυση ξένων και αγορά κατοικίας.
Η παγίδα της επικοινωνίας
Ο Χριστοδουλίδης επαγγέλλεται βέβαια τις μεταρρυθμίσεις, αλλά τα πλείστα από όσα διακηρύσσει μένουν στα χαρτιά. Στερούνται προγραμματισμού και παρακολούθησης στην εφαρμογή τους. Ο τρόπος δε που ο Χριστοδουλίδης τα προβάλλει, με φραστικές υπερβολές και συνεχείς κοινοποιήσεις, γυρίζει πλέον μπούμερανγκ εναντίον του. Οι πολίτες αμφιβάλλουν τι από αυτά εννοεί στην πράξη, όπως αμφιβάλλει και για τις ικανότητές του να κυβερνήσει. Αυτός όμως μοιάζει να έχει παγιδευτεί από την αφθονία των αναρτήσεων σε καθημερινή βάση. Όμως, τα social media έχουν πάψει από καιρό να είναι προνομιακός του χώρος.
Ετοιμότητα
Αυτό συνέβη και στην περίπτωση των εξαγγελιών της κυβέρνησης Χριστοδουλίδη αρχές Ιουνίου. Έγινε μια σύσκεψη στο Προεδρικό και ακολούθως ο κυβερνητικός εκπρόσωπος διακήρυξε «απόλυτη ετοιμότητα» εκ μέρους της κυβέρνησης να διαχειριστεί τους κινδύνους από δασικές πυρκαγιές στη διάρκεια του καλοκαιριού. Τρία χρόνια μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, όμως, η κυβέρνηση εξακολουθεί να υστερεί σοβαρά σε ζητήματα απόκτησης αξιόπιστων πτητικών μέσων πυρόσβεσης. Υπολείπεται σημαντικά της εφαρμογής τεχνολογιών εντοπισμού πυρκαγιάς και προειδοποίησης του κοινού. Η κρατική μηχανή παιδεύεται ακόμα με τον κατακερματισμό αρμοδιοτήτων και ευθυνών στον επιχειρησιακό τομέα, ανάμεσα στην Πυροσβεστική Υπηρεσία και το Τμήμα Δασών. Η Πολιτική Άμυνα παραμένει μια υποστελεχωμένη υπηρεσία με πλήθος εθελοντών, ελάχιστη οργάνωση και περιορισμένο επαγγελματισμό.
Η κλιματική κρίση έχει αλλάξει την πολιτική ατζέντα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά στην Κύπρο, που είναι η πιο εκτεθειμένη στις συνέπειές της από όλα τα κράτη μέλη, παραμένει χαμηλή στις προτεραιότητες της κυβέρνησης, έρμαιο στους κινδύνους, τις πυρκαγιές και την ξηρασία.
*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)
