Σε μια μικρή, αλλά ιδιαιτέρως φορτισμένη γωνιά της Κάτω Δευτεράς, η ιστορία, η πίστη και η επιστημονική ευθύνη συγκρούονται με τις επιδιώξεις της οικοδομικής ανάπτυξης. Η περίπτωση του σπηλαίου της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας, μνημείου μεγάλης θρησκευτικής και πολιτιστικής σημασίας, φέρνει ξανά στην επικαιρότητα το πάγιο ερώτημα: πότε, πώς και αν μπορεί η ανάπτυξη να προηγηθεί της προστασίας θρησκευτικών και πολιτιστικών μνημείων.
Παρά τις έντονες αντιδράσεις τοπικών αρχών, του Επιστημονικού και Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου (ΕΤΕΚ), του Επαρχιακού Οργανισμού Ανάπτυξης Λευκωσίας (ΕΟΑ) και της εκκλησιαστικής επιτροπής, το Υπουργείο Εσωτερικών αποφάσισε να μην προχωρήσει στην κήρυξη του οροπεδίου πάνω από το σπήλαιο της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας στην Κάτω Δευτερά σε λευκή ζώνη, ανοίγοντας τον δρόμο για οικοδομικές αναπτύξεις στην περιοχή. Η απόφαση αυτή βασίστηκε σε μελέτη του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης, η οποία καταλήγει ότι η ανάπτυξη μπορεί να επιτραπεί υπό όρους, με περιορισμούς στη χρήση βαρέων μηχανημάτων, όπως κύλινδροι και σφύρες, ώστε να διασφαλιστεί η στατικότητα του σπηλαίου.
Ωστόσο, η ίδια η φύση του μνημείου, η θρησκευτική του σημασία και η ιστορική του αξία δημιουργούν σοβαρά ερωτήματα για την επάρκεια μιας τέτοιας προσέγγισης. Το σπήλαιο, στο οποίο είναι λαξευμένος μικρός ναός, δεν είναι απλώς ένα γεωλογικό στοιχείο, αλλά τόπος προσευχής, μνήμης και πολιτισμού, που διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την τοπική κοινωνία και την ευρύτερη πολιτιστική ταυτότητα της Κύπρου. Το ΕΤΕΚ αμφισβητεί τη γεωλογική μελέτη, και έχει ζητήσει την εκπόνηση νέας, επιστημονικά τεκμηριωμένης έρευνας, ενώ εισηγείται τον αποχαρακτηρισμό της περιοχής από ζώνη ανάπτυξης. Την ίδια στάση κρατά και ο ΕΟΑ, ο οποίος αρνείται να εκδώσει πολεοδομική άδεια μέχρι να απαντήσει το υπουργείο στα αιτήματα.
Η υπόθεση ξυπνά μνήμες από το 2019, όταν, μετά από έντονες αντιδράσεις, το δικαστήριο ακύρωσε άδεια για πρατήριο καυσίμων στην περιοχή, ενισχύοντας τα επιχειρήματα όσων αντιστέκονται σήμερα. Το ζήτημα δεν είναι μόνο τεχνικό, αλλά βαθύτατα ηθικό και πολιτισμικό. Η Πολιτεία καλείται να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να αποδείξει ότι δεν αντιμετωπίζει τα μνημεία ως εμπόδια στην ανάπτυξη, αλλά ως θεμέλια του συλλογικού μας μέλλοντος. Η κήρυξη της περιοχής σε λευκή ζώνη δεν θα ήταν άρνηση της ανάπτυξης, αλλά επιλογή προτεραιοτήτων: να προηγείται ο σεβασμός έναντι του καλώς νοουμένου συμφέροντος και η πολιτιστική συνέπεια έναντι του πρόχειρου κέρδους. Σε τελική ανάλυση, το σπήλαιο της Χρυσοσπηλιώτισσας δεν είναι ένα οικόπεδο - είναι μια ζωντανή μαρτυρία του τι αξίζει να διαφυλάξουμε.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη
