Του George A. Akerlof*
Ελεύθερη απόδοση:
Παύλου Κ. Παύλου**
Μάλλον το συνηθίσαμε και τίποτα δεν μάς εκπλήσσει πια. Έτσι εξηγείται η ανοχή και η απάθεια με τις οποίες ο κόσμος αντιδρά στις ενέργειες και τη συμπεριφορά του ιδιόρρυθμου, ιδιότυπου και ιδιοτελούς πλανητάρχη Donald John Trump. Στις ΗΠΑ, ωστόσο, και ευρωπαϊκές χώρες, ιατροί διαφόρων ειδικοτήτων και άλλοι επιστήμονες προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν την ψυχοσύνθεση αυτού του περίεργου τύπου, οι αποφάσεις του οποίου καθορίζουν τη ρότα τού ανεμοδαρμένου σαπιοκάραβου που κουβαλά τον σύγχρονο κόσμο. Γι’ αυτό και στις αναλύσεις τους μετέρχονται κάθε λογής μεθόδους, για να μπορέσουν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο Τραμπ.
Σε άρθρο-παρέμβαση στους New York Times, ο Αμερικανός νομπελίστας (2001) οικονομολόγος, καθηγητής στα πανεπιστήμια Georgetown και Berkeley, σύζυγος της πρώην υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ Janet Yellen, έδωσε τον εύγλωττο τίτλο «What to Do When the President Acts Like a 5-Year-Old?» («Τι κάνεις, όταν ο Πρόεδρος ενεργεί σαν ένα 5χρονο παιδί;»).
Φανταστείτε, γράφει ο καθηγητής, μία ομάδα πεντάχρονων παιδιών να παίζουν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, με σαφείς και ξεκάθαρους κανόνες. Ένα παιδί αρχίζει να προηγείται και ξαφνικά ένα άλλο παιδί, βλέποντας ότι χάνει, του φωνάζει «μας έκλεψες», δηλώνει, «εγώ είμαι ο νικητής» και αναποδογυρίζει το τραπέζι απονέμοντας στον εαυτό του το έπαθλο. Και ο καθηγητής εξηγεί: «Στον κόσμο του νηπιαγωγείου, αναμένουμε αυτό το είδος συμπεριφοράς. Το συνδέουμε δε με την ανάπτυξη και διδάσκουμε στα παιδιά το ομαδικό, αθλητικό πνεύμα».
Τι κάνουμε, όμως, διερωτάται, όταν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο; Αναφέρεται συγκεκριμένα στην ξαφνική απόφαση Τραμπ να απολύσει τον επικεφαλής (επίτροπο) του Γραφείου Στατιστικών Εργασίας, δηλαδή της υπηρεσίας που καταγράφει και αξιολογεί τα δεδομένα που αφορούν στην απασχόληση, στους μισθούς και στην παραγωγικότητα σε εθνικό επίπεδο. Και ο λόγος; «Επειδή οι αριθμοί δεν ήσαν ευνοϊκοί για τον κ. Τραμπ. Ήσαν άβολοι. Έτσι ο Πρόεδρος δεν αμφισβήτησε απλώς τους αριθμούς. Απέλυσε τον στατιστικολόγο. Αυτό δεν είναι διακυβέρνηση. Είναι board flipping (αναποδογύρισμα του τραπεζιού)».
Οι ανεξάρτητοι θεσμοί και ο ρόλος τους
Στη συνέχεια του άρθρου του, ο διακεκριμένος καθηγητής αγγίζει την ουσία της παρέμβασής του, που άπτεται του καίριου θέματος της ανεξαρτησίας των θεσμών, κάτι που ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου ούτε σέβεται ούτε υπολογίζει. Τονίζει χαρακτηριστικά: «Για πάνω από έναν αιώνα, η ακεραιότητα των οικονομικών δεδομένων των ΗΠΑ βασίζεται σε μία εύθραυστη αλλά ζωτική αρχή. Την ανεξαρτησία. Οργανισμοί όπως τα γραφεία Στατιστικών Εργασίας, Απογραφής και Οικονομικής Ανάλυσης λειτουργούν μεν υπό την Εκτελεστική Εξουσία αλλά αποστολή τους είναι να υπηρετούν την αλήθεια, όχι την κυβέρνηση. Δουλειά τους είναι να αναφέρουν την αλήθεια, όχι τι εύχεται ο Λευκός Οίκος να είναι αλήθεια».
Ναι, διευκρινίζει ο αρθρογράφος, από νομική άποψη, ο Πρόεδρος μπορεί να απολύσει τον επίτροπο. Αλλά όπως και άλλους πυλώνες της Δημοκρατίας (ελεύθερος Τύπος, δίκαιες εκλογές, αμερόληπτα δικαστήρια), αυτό που προστατεύει το Γραφείο Στατιστικών Εργασίας δεν είναι ο νόμος αλλά ένα σύνολο κοινώς αποδεκτών αρχών, για το πώς πρέπει να λειτουργεί μία κυβέρνηση. Μία από αυτές είναι ότι οι Πρόεδροι δεν χειραγωγούν (παραποιούν) τους αριθμούς.
Υπογραμμίζει: «Οι προηγούμενοι Πρόεδροι σεβάστηκαν αυτές τις αρχές. Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν δεν απέλυσε τον στατιστικολόγο, όταν ανακοίνωσε διψήφιο ποσοστό ανεργίας. Ο Κλίντον, ο Μπους και ο Ομπάμα δέχθηκαν κατάμουτρα άσχημα νέα από τις επίσημες στατιστικές. Ο κ. Τραμπ ακολουθεί άλλον δρόμο. Αυτή δεν είναι η πρώτη του αντιμαχία με την αλήθεια. Αμφισβήτησε τους αριθμούς ανεργίας και απέρριψε τα στοιχεία θνησιμότητας από Covid ως διογκωμένα. Η απόλυση τού στατιστικολόγου, επειδή οι αριθμοί δεν συμφωνούσαν με το αφήγημα Τραμπ, είναι μία ακόμη παραβίαση. Δεν επιτίθεται μόνο στο παιχνίδι αλλά απομακρύνει και τον διαιτητή».
Η σημασία και η αξία αξιόπιστης στατιστικής
Ο νομπελίστας οικονομολόγος George Akerlof τονίζει τη μεγάλη σημασία που έχει για την οικονομία η αξιοπιστία των στατιστικών δεδομένων. Είναι κάτι που και η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία ανήκει και η Κύπρος, αποδίδει πολύ μεγάλη σημασία, δοθέντος ότι πολλές χώρες παρουσίασαν στο παρελθόν παραποιημένους αριθμούς, προκειμένου να αποκομίσουν οφέλη από τα ευρωπαϊκά ταμεία και τους θεσμούς. Αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία, τονίζει με έμφαση: «Ενισχύουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Καθοδηγούν τη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική. Υποδεικνύουν στις επιχειρήσεις πότε να προσλάβουν προσωπικό, πότε να επεκταθούν και πότε να παραμείνουν ως έχουν. Όταν αυτοί οι αριθμοί είναι ή φαίνεται να είναι ύποπτοι, οι επιπτώσεις είναι τεράστιες. Οι αγορές χάνουν την πίστη τους στα δεδομένα και στη χώρα που τα παράγει».
Κίνδυνος για τη Δημοκρατία
Στην κατάληξη της πολύ ενδιαφέρουσας ανάλυσής του, ο καθηγητής Akerlof επιστρέφει στο παράδειγμα του παιδικού παιχνιδιού με το οποίο την άρχισε, για να προειδοποιήσει τους πολίτες πόσο κινδυνεύουν, όταν τους κυβερνά ένα άτομο με τη νοοτροπία ενός άτακτου πεντάχρονου παιδιού: «Όταν μία κυβέρνηση ξεφορτώνεται τον διαιτητή, όλοι έχουμε λόγο να αναρωτιόμαστε τι είδους παιχνίδι παίζουμε. Ένας σίγουρος κίνδυνος είναι ο επόμενος στατιστικολόγος να αισθανθεί πολιτική πίεση και να νερώσει την έκθεσή του. Ο βαθύτερος κίνδυνος είναι ο κυνισμός, η υποβόσκουσα διάβρωση της πίστης στους θεσμούς. Αν δεν μπορούμε να πιστεύουμε τους αριθμούς, πώς να πιστέψουμε σε οτιδήποτε άλλο; Τα παιδιά μαθαίνουν ότι το αναποδογύρισμα του τραπεζιού δεν τα κάνει νικητές. Το ίδιο μάθημα ισχύει και σε μια Δημοκρατία. Χρειαζόμαστε διαιτητές. Χρειαζόμαστε τους σκόρερ μας. Πάνω απ’ όλα χρειαζόμαστε ηγέτες που κατανοούν ότι το να χάνεις δίκαια το παιχνίδι είναι πολύ πιο τίμιο από το να το κερδίζεις με τη βία. Όταν οι Πρόεδροι αναποδογυρίζουν το τραπέζι, δεν τελειώνει μόνο ένα παιχνίδι. Είναι τα κομμάτια της Δημοκρατίας που σκορπίζονται στο πάτωμα».
*Νομπελίστα οικονομολόγου
*Δημοσιογράφου (pcpavlou@gmail.com)
