Είναι ξεκάθαρο ότι υπήρξε σε ανθρώπινο επίπεδο καλό κλίμα στην πρώτη συνάντηση Χριστοδουλίδη-Έρχιουρμαν την περασμένη Πέμπτη στα γραφεία του ΟΗΕ στο παλιό αεροδρόμιο Λευκωσίας, αν και κάποιες δηλώσεις του κ. Χριστοδουλίδη την περασμένη Παρασκευή περί τουρκικών εγγυήσεων και τα σχόλια του κ. Έρχιουρμαν που ακολούθησαν δείχνουν πόσο εύθραυστες είναι οι σχέσεις οι οποίες κατακλύζονται ακόμα από καχυποψία.
Ο θερμός εναγκαλισμός πάντως των δύο ηγετών και η αποφυγή πριν και μετά τη συνάντηση δηλώσεων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν εντάσεις έστειλαν σίγουρα θετικά μηνύματα, ξορκίζοντας συνάμα το τοξικό κλίμα που δημιουργούσαν μετά από κάθε τέτοια επαφή οι δηλώσεις του Ερσίν Τατάρ. Βέβαια υπάρχουν και οι 4 προϋποθέσεις που θέτει ο κ. Έρχιουρμαν οι οποίες θα κρίνουν κατά πόσο θα ξεκινήσουν ουσιαστικές διαπραγματεύσεις.
Προς το παρόν κάποιοι, ίσως δικαιολογημένα, επισημαίνουν ότι η βελτίωση του κλίματος θα είναι υποβοηθητική όταν οι συζητήσεις αγγίξουν την ουσία. Οι δηλώσεις των δύο ηγετών, υποστηρίζουν, θα μπορούσαν να εκληφθούν ως ενδείξεις, ίσως και αποδείξεις, ότι κάτι έχει αλλάξει στο Κυπριακό σε σχέση με τα τελευταία πέντε άγονα χρόνια:
1. Για πρώτη φορά οι διαπραγματευτές των δύο πλευρών επιστρέφουν σε τακτικές συναντήσεις στο πλαίσιο ενός δομημένου διαλόγου και αυτό καταγράφεται στο ανακοινωθέν των Ηνωμένων Εθνών.
2. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης στη συνάντηση της Παρασκευής επανέλαβε την ετοιμότητα της ε/κ πλευράς να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις απ' εκεί που έμειναν στο Κραν Μοντανά το 2017, κάνοντας αναφορά και στα 6 σημεία του Πλαισίου Γκουτέρες.
3. Ο Τουφάν Έρχιουρμαν στη συνάντηση δεν αναφέρθηκε σε θέματα «κυριαρχικής ισότητας» και δύο κρατών που έθετε τα τελευταία χρόνια η τουρκική πλευρά, απεναντίας, ζήτησε αναγνώριση των συγκλίσεων που έχουν μέχρι στιγμής συμφωνηθεί (στο πλαίσιο αναζήτησης λύσης ομοσπονδίας), τονίζοντας ότι αυτές δεν πρέπει να ανοίξουν ξανά.
4. Αποφασίστηκε κοινή συνάντηση των δυο ηγετών με την προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ στην Κύπρο, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, κάτι που δεν αποδεχόταν ο Τατάρ. Θα βρίσκεται στο νησί στις 5 Δεκεμβρίου και θα συναντηθεί με τον Χριστοδουλίδη στις 6 Δεκεμβρίου. Ο Έρχιουρμαν δήλωσε ότι στη συνέχεια θα πραγματοποιηθεί κοινή συνάντηση των ηγετών με την κ. Ολγκίν.
5. Είναι μάλλον σίγουρη η συνάντηση του κ. Έρχιουρμαν με τον ειδικό απεσταλμένο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Γιοχάνες Χαν (Johannes Hahn) με τον οποίο μέχρι πρόσφατα ούτε η Άγκυρα ούτε ο Ερσίν Τατάρ δέχτηκαν να έχουν συναντήσεις.
Οι δύο ηγέτες
Και οι δύο ηγέτες των κοινοτήτων της Κύπρου ανήκουν σε μια διαφορετική γενιά από τους παλαιότερους συνομιλητές του Κυπριακού. Ο Τουφάν Έρχιουρμαν γεννήθηκε στη Λευκωσία στις 11 Σεπτεμβρίου 1970. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης γεννήθηκε στην Πάφο στις 6 Δεκεμβρίου 1973. Κανένας εκ των δύο δεν έχει ζωντανές παραστάσεις των διακοινοτικών συγκρούσεων του 1964, κανένας δεν έχει βιώματα των τραγικών γεγονότων του 1974. Η απόστασή τους από τα γεγονότα που τραυμάτισαν τη σύγχρονη κυπριακή ιστορία και τους Κυπρίους θα μπορούσε να ήταν παραγωγική στη λύση του Κυπριακού ή όχι;
Κάποιος ίσως θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η απόσταση από το βιωμένο τραύμα της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας θα μπορούσε θεωρητικά να λειτουργήσει ως πλεονέκτημα στη διαχείριση του Κυπριακού. Η απουσία προσωπικών μνημών βίας και φόβου μειώνει τα αντανακλαστικά της καχυποψίας και επιτρέπει στους δύο ηγέτες να προσεγγίζουν την πολιτική διαδικασία πιο ορθολογικά και λιγότερο συναισθηματικά. Ανήκουν σε μια γενιά που διαμορφώθηκε στη μεταπολεμική Κύπρο, μέσα σε συνθήκες ευρωπαϊκότητας, θεσμικής ανάπτυξης και διεθνούς δικτύωσης, στοιχεία που μπορούν να υποστηρίξουν μια πιο σύγχρονη και πραγματιστική προσέγγιση στη διαπραγμάτευση.
Ωστόσο, η απόσταση από το παρελθόν δεν συνεπάγεται αυτόματα βαθύτερη κατανόησή του. Οι κοινωνίες που εκπροσωπούν φέρουν ακόμη το βάρος της ιστορικής μνήμης, οι οικογενειακές αφηγήσεις παραμένουν ζωντανές και οι πολιτικές δομές εξακολουθούν να λειτουργούν με λογικές παλαιότερων δεκαετιών. Η απουσία βιωμένων εμπειριών από τους ίδιους μπορεί να διευκολύνει τον διάλογο αλλά δεν ακυρώνει τον φόβο, τις ευαισθησίες και τις κόκκινες γραμμές των κοινοτήτων τους. Έτσι, η χρονική απόσταση λειτουργεί ως ευκαιρία, όχι όμως ως εγγύηση. Μπορεί να συμβάλει σε ένα πιο παραγωγικό κλίμα, υπό την προϋπόθεση ότι οι δύο ηγέτες θα καταφέρουν να αντιληφθούν σε βάθος τα συναισθηματικά και ιστορικά φορτία που συνεχίζουν να καθορίζουν τις αντιλήψεις εκατέρωθεν, φτάνει βέβαια το φορτίο αυτό να μην τους πλακώσει.
Οι 4 προϋποθέσεις
Ο Τουφάν Έρχιουρμαν επιχειρεί να βάλει στο τραπέζι 4 απαραίτητες προϋποθέσεις για την έναρξη συζητήσεων επί της ουσίας, επιμένοντας ότι η τ/κ πλευρά δεν πρόκειται να μπει στη συζήτηση επί της ουσίας αν δεν εκπληρωθούν. Ας τις εξετάσουμε αναλυτικά.
Η πρώτη αφορά την αναγνώριση της πολιτικής ισότητας των Τουρκοκυπρίων, δηλαδή τη συμμετοχή τους ως ισότιμο συνιδρυτικό στοιχείο της λύσης και όχι ως μειονότητα. Το θέμα αυτό, υποστηρίζει η ε/κ πλευρά, είναι λυμένο με βάση τη συμφωνία Αναστασιάδη-Έρογλου το 2014, που λέει ότι «η ενωμένη Κύπρος, ως μέλος των Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα έχει μία και μόνη διεθνή νομική προσωπικότητα και μία και μόνη κυριαρχία, η οποία καθορίζεται ως η κυριαρχία που απολαύουν όλα τα κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών, δυνάμει του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ, και η οποία εκπηγάζει εξίσου από Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους. Επίσης είναι σαφές ότι «δεν θα δύναται οποιαδήποτε από τις πλευρές να διεκδικεί εξουσία ή δικαιοδοσία επί της άλλης». Η αριστοτεχνική αυτή διατύπωση, έμπλεη εποικοδομητικής ασάφειας, προσέγγισε και εκτόνωσε τις συζητήσεις περί Μετεξέλιξης και Παρθενογένεσης και σίγουρα ακύρωσε τη φιλολογία περί λύσης 2 κρατών. Οτιδήποτε πέραν αυτού οδηγεί σε επιστροφή στη ρητορική περί κυριαρχικής ισότητας που εισήγαγε ο Ερσίν Τατάρ το 2021.
Η δεύτερη έχει να κάνει με την ύπαρξη χρονοδιαγράμματος για τις διαπραγματεύσεις. Οι συνομιλίες δεν πρέπει να είναι ατέρμονες αλλά να καθορίζονται από ένα ρεαλιστικό χρονικό πλαίσιο το οποίο θα καθορίσουν πολύ πιθανόν οι πιο κάτω παράμετροι: α) η ολοκλήρωση των συνομιλιών της Τουρκίας με ΕΕ-ΗΠΑ σε σχέση με το SAFE, η επίλυση του Παλαιστινιακού και η ρύθμιση του Συριακού. Είναι αντιληπτό ότι η λύση του Κυπριακού επιχειρείται από τουρκικής πλευράς να αποτελέσει μέρος ενός ευρύτερου πακέτου, β) η πραγματοποίηση των ε/κ βουλευτικών εκλογών το Μάιο του 2026, γ) η ολοκλήρωση της κυπριακής προεδρίας της ΕΕ τέλος Ιουνίου, δ) η λήξη της θητείας του Αντόνιο Γκουτέρες περί το τέλος του 2026. Με βάση τα πιο πάνω, ένα χρονοδιάγραμμα 8 μηνών μπορεί να αποδειχθεί ρεαλιστικό αν στους επόμενους μήνες γίνει σωστή προεργασία από όλες τις πλευρές. Ένας εντατικός τελικός γύρος διαπραγματεύσεων θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στα μέσα του Καλοκαιριού (Ιούλιο-Αύγουστο) και να ολοκληρωθεί αρχές του Φθινοπώρου.
Η τρίτη αφορά την ταχεία διαδικασία με στόχο αποτελέσματα και κυρίως να μην ανοίξουν ξανά θέματα που είχαν συμφωνηθεί πριν. Αυτό σημαίνει αναγνώριση όλων των συγκλίσεων που επιτεύχθηκαν, μεταξύ των οποίων ο χάρτης που κατατέθηκε στη Γενεύη το 2017, οι ρυθμίσεις στο περιουσιακό και οι ποσοστώσεις στις πολιτογραφήσεις Ελλήνων και Τούρκων υπηκόοων στην Κύπρο κ.ά. `
Η τέταρτη προϋπόθεση, που θεωρείται και η πιο δύσκολη, προνοεί ότι δεν θα υπάρξει επιστροφή στο υφιστάμενο στάτους κβο σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων (ειδικά αν η πλευρά των Ελληνοκυπρίων καθυστερήσει ή εμποδίσει τη λύση, όπως έγινε το 2004). Με λίγα λόγια, σε περίπτωση νέας αποτυχίας οι Τ/Κ δεν επιθυμούν να επιστρέψουν στο καθεστώς του ψευδοκράτους, ενώ οι Ε/Κ απολαύουν διεθνούς αναγνώρισης. Αυτό που απαιτούν στην πραγματικότητα είναι μια πρόνοια την οποία θα εγγυηθούν ο ΟΗΕ και η ΕΕ ότι θα ξεκινήσει μια συζήτηση για την τύχη των Τουρκοκυπρίων. Η ε/κ πλευρά θεωρεί ότι η επιμονή Έρχιουρμαν να θέτει ζήτημα αλλαγής του στάτους κβο για τους Τουρκοκύπριους σε περίπτωση αποτυχίας του διαλόγου με ευθύνη της ελληνοκυπριακής πλευράς είναι προσέγγιση που «υπηρετεί μία λογική δύο χωριστών κρατών. Από την άλλη, η διεθνής κοινότητα φαίνεται ότι βρίσκεται πιο κοντά στην τ/κ θέση αφού θεωρεί ότι η ε/κ πλευρά τόσο το 2004 επί Τάσσου Παπαδόπουλου όσο και το 2017 επί Νίκου Αναστασιάδη δεν επέδειξε εποικοδομητική στάση.
Τα ΜΟΕ
Στο πλαίσιο υλοποίησης Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης ο κ. Έρχιουρμαν κατέθεσε 10 προτάσεις-αιτήματα της τ/κ πλευράς τις οποίες θεωρεί ότι θα μπορούσαν να βελτιώσουν το κλίμα μεταξύ των δύο πλευρών. Στην πραγματικότητα ήταν προτάσεις που αφορούσαν τη βελτίωση της καθημερινότητας των Τ/Κ αλλά και αρκετών εποίκων και των παιδιών τους που ζουν στην Κύπρο, για αυτό και δεν έλειψε η κριτική κυρίως από κάποιες τ/κ εφημερίδες ότι τα μέτρα εξυπηρετούν κατά κύριο λόγο την τ/κ κοινότητα. Τα ΜΟΕ σίγουρα θα μπορούσαν να βελτιώσουν το κλίμα σε περίπτωση έναρξης νέου γύρου συνομιλιών, όμως δεν είναι αρκετά ώστε να ξεκινήσει συζήτηση επί της ουσίας. Το πόσο δύσκολο είναι οι δύο ηγέτες να επικοινωνήσουν και, κυρίως, να ξεπεράσουν την έλλειψη εμπιστοσύνης που υπάρχει μεταξύ των ηγεσιών των Ε/Κ και των Τ/Κ δείχνουν οι δηλώσεις του Τουφάν Έρχιουρμαν 24 ώρες μετά τη συνάντησή του με τον Νίκο Χριστοδουλίδη. Ο κ. Έρχιουρμαν αντέδρασε στα λεγόμενα του κ. Χριστοδουλίδη, κατά την τελετή απονομής τιμητικών μεταλλίων στην Ελληνική Δύναμη Κύπρου στη Μαλούντα, παρουσία του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κωνσταντίνου Τασούλα. Συγκεκριμένα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέφερε μεταξύ άλλων ότι: «για εμάς λύση του Κυπριακού χωρίς αποχώρηση των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή». Ο κ. Έρχιουρμαν, σε ανάρτησή του, υποστήριξε ότι κατά τη συνάντησή τους οι δύο πλευρές συμφώνησαν να αποφύγουν δημόσιες τοποθετήσεις μέσω των ΜΜΕ, με στόχο τη δημιουργία ενός πιο εποικοδομητικού κλίματος για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, όπως υποστηρίζει, η συμφωνία αυτή παραβιάστηκε όταν δημοσιεύτηκε η δήλωση του κ. Χριστοδουλίδη ότι «λύση μπορεί να υπάρξει μόνο με κατάργηση των εγγυήσεων και αποχώρηση του τουρκικού στρατού».
Αν όντως υπήρξε συμφωνία, η δήλωση αυτή θα έπρεπε να είχε αποφευχθεί από τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη, από την άλλη βέβαια δείχνει πόσο ευαίσθητος είναι ο κ. Έρχιουρμαν όταν η συζήτηση στρέφεται γύρω από την Τουρκία.
