Με αφορμή το πρόσφατο άρθρο του «Πολίτη» σχετικά με τη συνταγογράφηση άσκησης για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στο πλαίσιο της νέας εθνικής στρατηγικής για τη φυσική δραστηριότητα που παρουσιάζεται εντός του 2025, αξίζει να επεκτείνουμε τη συζήτηση. Όντως, η άσκηση αποτελεί βασικό σύμμαχο στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Όμως, όπως ορθά ειπώθηκε στο άρθρο, οι δυνατότητές της δεν περιορίζονται εκεί. Πρόκειται για μία από τις πιο αποτελεσματικές, τεκμηριωμένες και οικονομικές παρεμβάσεις για την πρόληψη και διαχείριση όλων σχεδόν των μη μεταδιδόμενων νοσημάτων.
Επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι η μειωμένη φυσική δραστηριότητα αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων παθήσεων: άνοιας (30%), καταγμάτων ισχίου (68%), κατάθλιψης (30%), καρδιαγγειακών νοσημάτων (38%), διαβήτη τύπου II (40%), αλλά και καρκίνου του παχέος εντέρου (30%) και του μαστού (20%). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) επισημαίνει ότι η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας αυξάνει τον κίνδυνο θνησιμότητας κατά 20-30%, κυρίως λόγω της αυξημένης συχνότητας εμφάνισης των παραπάνω παθήσεων.
Η σωματική άσκηση διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο τόσο στην πρόληψη όσο και στη διαχείριση των χρόνιων νοσημάτων. Με τον όρο πρόληψη, αναφερόμαστε στην αποτροπή της εμφάνισης μιας νόσου, ενώ η διαχείριση αφορά την αντιμετώπιση (θεραπεία) μιας πάθησης που έχει ήδη διαγνωστεί, με στόχο την καλύτερη κλινική εικόνα και ποιότητα ζωής του ατόμου. Για παράδειγμα, ισχυρά δεδομένα δείχνουν ότι η άσκηση συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα και στην αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου ΙΙ, κάτι που εντάσσεται στην πρόληψη. Αντίστοιχα, σε άτομα που έχουν ήδη διαγνωστεί με διαβήτη τύπου ΙΙ, η συνταγογράφηση άσκησης βελτιώνει το γλυκαιμικό προφίλ, ενισχύει το καρδιαγγειακό σύστημα, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο επιπλοκών, όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου. Παρόμοια οφέλη καταγράφονται σε υπέρταση, στεφανιαία νόσο, ορισμένους τύπους καρκίνου, καθώς και σε ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και το άγχος.
Συνολικά, η άσκηση ενισχύει το καρδιοαναπνευστικό και μυοσκελετικό σύστημα, ρυθμίζει τη γλυκόζη, την αρτηριακή πίεση, μειώνει τη φλεγμονή, το άγχος, την κατάθλιψη και τον κίνδυνο οστεοπόρωσης και σαρκοπενίας, ενώ ενισχύει τη γνωστική λειτουργία. Μελέτες δείχνουν ότι μειώνει τα χρόνια ζωής σε συνθήκες αναπηρίας (Disability-Adjusted Life Years (DALYs), συμβάλλοντας στη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας.
Παρά τη συντριπτική επιστημονική τεκμηρίωση, τα δεδομένα του ΠΟΥ δείχνουν ότι το 31% των ενηλίκων παγκοσμίως παραμένουν σωματικά αδρανείς. Επίσης, 80% των εφήβων δεν πληρούν τις συστάσεις για σωματική δραστηριότητα, γεγονός που πρόκειται να αυξήσει σημαντικά τα κόστη για τα συστήματα υγείας τις επόμενες δεκαετίες. Στην Κύπρο, τα πρόσφατα στοιχεία (2024) είναι ακόμη πιο ανησυχητικά: μόλις το 9% των ενηλίκων και το 16,1% των παιδιών ηλικίας 11-15 ετών πληρούν τις συστάσεις για σωματική δραστηριότητα. Οι γυναίκες και τα κορίτσια καταγράφουν χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για πολιτικές που λαμβάνουν υπόψη κοινωνικούς παράγοντες.
Η έλλειψη άσκησης δεν επηρεάζει μόνο την υγεία των ατόμων, αλλά και τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας. Σύμφωνα με διεθνή στοιχεία (2023), που βασίζονται σε δεδομένα από τα δημόσια συστήματα υγείας 194 χωρών (συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου), έως το 2030 αναμένονται σχεδόν 500 εκατομμύρια νέες διαγνώσεις χρόνιων νοσημάτων που αποδίδονται στην υποκινητικότητα (υπέρταση, διαβήτης τύπου ΙΙ, καρδιαγγειακά νοσήματα, καρκίνος, άνοια και κατάθλιψη), με οικονομικό κόστος άνω των 308 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Δηλαδή, περίπου 27,4 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο θα μπορούσαν να εξοικονομηθούν από τα δημόσια συστήματα υγείας, εάν οι πολίτες ήταν σωματικά δραστήριοι. Και αυτό αφορά μόνο το πρώτο έτος θεραπείας αυτών των νέων διαγνώσεων, χωρίς να συνυπολογίζονται οι δαπάνες που σχετίζονται με μακροχρόνιες επιπλοκές ή χρόνια φροντίδα.
Η προώθηση της άσκησης δεν μπορεί να επαφίεται αποκλειστικά στο άτομο. Απαιτείται μια πολυεπίπεδη προσέγγιση: ασφαλείς δημόσιοι χώροι άθλησης, ενίσχυση του μαθήματος της φυσικής αγωγής σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης ανεξαιρέτως, από τους κατά νόμο εγγεγραμμένους γυμναστές, προσβάσιμα προγράμματα άσκησης σε τοπικές κοινότητες, και εκστρατείες ενημέρωσης που να αγγίζουν όλους τους πολίτες. Η συνταγογράφηση άσκησης ως συμπληρωματική θεραπεία, όπως ήδη εφαρμόζεται σε άλλες χώρες (βλ. Αγγλία, Γαλλία, Δανία, Σουηδία, Αυστραλία, Ηνωμένες Πολιτείες κα), μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για τη δημόσια υγεία και στην Κύπρο, όχι μόνο για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, αλλά και στη διαχείριση των χρόνιων παθήσεων συνολικά, μειώνοντας τις επιπλοκές και, κατ’ επέκταση, το κόστος ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Παρότι η υλοποίηση τέτοιων υπηρεσιών απαιτεί αρχικά πόρους, τα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οφέλη, τόσο σε επίπεδο εξοικονόμησης δαπανών όσο και ενίσχυσης της παραγωγικότητας των πολιτών, υπερβαίνουν κατά πολύ το κόστος. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, κάθε $1 που επενδύεται στην άσκηση αποφέρει επιστροφή $3,20 στην οικονομία της χώρας.
Σε μια εποχή όπου τα ποσοστά χρόνιων παθήσεων αυξάνονται διαρκώς, η άσκηση αναδεικνύεται ως ένα από τα πλέον προσιτά, οικονομικά και αποτελεσματικά μέσα για την ενίσχυση της δημόσιας υγείας. Η ενσωμάτωση στην καθημερινότητα, τόσο για την πρόληψη όσο και ως συμπληρωματική θεραπεία, δεν αφορά μόνο την ατομική ευεξία, αλλά και τη συλλογική υγεία και τη βιωσιμότητα των δημόσιων συστημάτων υγείας.
*Επίκουρης καθηγήτριας Ανατομίας και Φυσιολογίας Τμήμα Επιστημών Ζωή στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Physical activity
Physical activity: applying All Our Health - GOV.UK
