Οι βιτρίνες των σχολικών κυλικείων στην Κύπρο κρύβουν πίσω τους ένα από τα πιο αθόρυβα αλλά κρίσιμα ζητήματα δημόσιας υγείας, την καθημερινή διατροφή των παιδιών. Παρά τη σαφή νομοθεσία που καθορίζει τι επιτρέπεται να πωλείται, η πραγματικότητα, όπως αποτυπώνεται στους ελέγχους και τις επισημάνσεις ειδικών, δείχνει ότι πολλές σχολικές καντίνες λειτουργούν εκτός πλαισίου. Κρέπες, μπισκότα, παγωτά, αναψυκτικά και χυμοί «μεταμφιεσμένοι» σε υγιεινές επιλογές συνθέτουν μια εικόνα που δεν συμβαδίζει με τους στόχους πρόληψης της παιδικής παχυσαρκίας.
Η ανάγκη να ενταθούν οι έλεγχοι, και μάλιστα να πραγματοποιούνται σε ανύποπτο χρόνο, αναδείχθηκε με έμφαση κατά την 11η Παγκύπρια Διημερίδα Δημόσιας Υγείας, που πραγματοποιήθηκε αυτή την εβδομάδα. Μεταξύ των επιστημόνων που τοποθετήθηκαν ήταν ο δρ Κωνσταντίνος Μακρής (Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου), ο δρ Μιχάλης Αναστασιάδης (Παιδιατρική Εταιρεία Κύπρου), ο δρ Χαράλαμπος Χατζηγεωργίου (Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού) και ο δρ Irshad Shaikh (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), οι οποίοι τόνισαν την ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις πρόληψης μέσα από το σχολικό περιβάλλον, που να συνδυάζουν υγιεινή διατροφή, φυσική άσκηση και εκπαίδευση των παιδιών στις ορθές επιλογές. Σύμφωνα με τα ευρήματα της Διημερίδας, οι παραβάσεις στα σχολικά κυλικεία δεν είναι μεμονωμένες αλλά αποτελούν ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο που απαιτεί άμεση και αυστηρή αντιμετώπιση. Όπως επισημάνθηκε, «η πρόληψη –η θεμελιώδης αρχή της δημόσιας υγείας– πρέπει να ξεκινά από τα σχολεία και όχι από τα νοσοκομεία».
Κάτω από τη μύτη των Αρχών
Σε σχολικές καντίνες προσφέρονται προϊόντα που απαγορεύονται ρητά από τη νομοθεσία. Παρά το γεγονός ότι το Υπουργείο Παιδείας έχει καταρτίσει λίστα επιτρεπόμενων τροφίμων, στις προθήκες εξακολουθούν να υπάρχουν προϊόντα υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη, αλάτι και λιπαρά –από επεξεργασμένα σνακ και αναψυκτικά, μέχρι κρέπες και μπισκότα. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα είδη αυτά πωλούνται δίπλα σε υγιεινές επιλογές, όπως φρούτα ή σάντουιτς ολικής, δημιουργώντας στους μαθητές την ψευδαίσθηση μιας «ελεύθερης» επιλογής, ενώ στην πράξη ενισχύεται η ανθυγιεινή κατανάλωση. Οι ειδικοί προειδοποιούν πως οι παραβάσεις αυτές δεν είναι αθώες. «Όταν ένα παιδί μαθαίνει από το σχολείο –τον πιο καθοριστικό χώρο κοινωνικοποίησης– να επιλέγει γλυκά, αναψυκτικά και έτοιμα σνακ, δημιουργούνται διατροφικές συνήθειες που δύσκολα ανατρέπονται στην ενήλικη ζωή», αναφέρουν επιστήμονες που συμμετείχαν στη Διημερίδα.
ΥΠΑΝ: Ναι, υπάρχουν παραβάσεις
Για το θέμα των σχολικών καντινών και τους ελέγχους που γίνονται από το Υπουργείο Παιδείας, μίλησε στον «Π» η υπουργός Παιδείας, Αθηνά Μιχαηλίδου. Η υπουργός εξήγησε ότι λόγω της ιδιαίτερης σημασίας που δίνει το υπουργείο στο θέμα της προώθησης της σωστής διατροφής, με σκοπό μεταξύ άλλων τη μείωση του ποσοστού της παιδικής παχυσαρκίας στην Κύπρο, ελέγχεται τι πωλείται στις καντίνες. «Δεν ελέγχουμε μόνο τις τιμές των προϊόντων αλλά η αρμόδια Επιτροπή σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων Κύπρου έχουν δημιουργήσει κατάλογο εγκεκριμένων προϊόντων, σε μια προσπάθεια αποφυγής του να πωλούνται εντός των σχολείων αγαθά που είναι επιβλαβή για την υγεία των παιδιών», ανέφερε η υπουργός, προσθέτοντας ότι υπάρχουν περιπτώσεις που ιδιοκτήτες κυλικείων ξεφεύγουν του καταλόγου και πωλούν ανθυγιεινά φαγώσιμα ή ροφήματα. «Σε τέτοιες περιπτώσεις εμείς καλούμε τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, ακόμα και τους μαθητές που υποπίπτει κάτι τέτοιο στην αντίληψή τους να μας το καταγγέλλουν», δήλωσε, ενώ παραδέχθηκε ότι οι έλεγχοι που γίνονται δεν είναι αρκετοί και έχουν ήδη δοθεί οδηγίες για αύξηση των απροειδοποίητων επιθεωρήσεων. Επίσης, η κ. Μιχαηλίδου τόνισε ότι εντός των σχολικών μονάδων υπάρχουν ενότητες για την προώθηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής και διατροφής στα παιδιά, από την προδημοτική ηλικία μέχρι το Γυμνάσιο, στο πλαίσιο του μαθήματος της Αγωγής Υγείας.
«Πρωταθλητές» Μεσογείου
Η Κύπρος εξακολουθεί να καταγράφει από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στη Διημερίδα από το Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία και το Κυπριακό Παρατηρητήριο Υγείας και Περιβάλλοντος Παιδιών, παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, καθώς και μεταξύ οικογενειών χαμηλού και υψηλού εισοδήματος. Οι ανισότητες αυτές αποτυπώνονται και στη διατροφική πρόσβαση. Σε ορισμένα σχολεία, τα παιδιά έχουν εύκολη πρόσβαση σε γεύματα υψηλής θερμιδικής αξίας και ελάχιστης θρεπτικής, ενώ αλλού κυριαρχούν οι περιορισμένες, φτηνές και πρόχειρες επιλογές.
Στην Κύπρο, τα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας παραμένουν ιδιαίτερα υψηλά, με έντονη ανησυχία για τα παιδιά ηλικίας 6–9 ετών. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ για την περίοδο 2018–2020, το 62% των παιδιών σε αυτή την ηλικιακή ομάδα ήταν υπέρβαρο, το υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Μια πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύθηκε το 2025 και πραγματοποιήθηκε σε 1.664 μαθητές Δημοτικού, στο πλαίσιο του προγράμματος COSI (Childhood Obesity Surveillance Initiative) από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), κατέγραψε ότι το 22,2% των παιδιών ήταν υπέρβαρο και το 21,0% παχύσαρκο, με υψηλότερα ποσοστά στα αγόρια και στα παιδιά ηλικίας 8–9 ετών. Παράλληλα, διεθνής κατάταξη του 2022 από το Obesity Observatory τοποθετεί την Κύπρο στην 67η θέση παγκοσμίως με ποσοστό παιδικής παχυσαρκίας 11,1%. Σε παγκόσμια σύγκριση, η Κύπρος εμφανίζεται με ποσοστό 19% παιδικής παχυσαρκίας, το υψηλότερο στην περιοχή της Μεσογείου, ενώ ο μέσος όρος στην Ευρώπη κυμαίνεται γύρω στο 25% και στην Ελλάδα περίπου στο 17%. Αυτά τα δεδομένα υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για ενίσχυση των προγραμμάτων πρόληψης, παρέμβασης και ευαισθητοποίησης για την παιδική παχυσαρκία στην Κύπρο, τόσο σε εθνικό όσο και σε σχολικό επίπεδο.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η παιδική παχυσαρκία δεν είναι απλώς ζήτημα αισθητικής ή στάσης ζωής. Αποτελεί παράγοντα κινδύνου για χρόνια νοσήματα, όπως ο διαβήτης τύπου 2 και το λιπώδες ήπαρ –την πιο συχνή ηπατική νόσο στα παιδιά. Στην Ελλάδα, ανέφεραν, η καταπολέμηση του φαινομένου εστιάζει σε συνδυασμό δράσεων: κατανάλωση νερού αντί αναψυκτικών, ισορροπημένα σχολικά γεύματα και περιορισμό χρόνου στις οθόνες. Ένα μοντέλο που, όπως υπογράμμισαν, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως οδηγός και για την Κύπρο.
Έλεγχοι με διαφάνεια
Η επιβολή των κανονισμών δεν μπορεί να βασίζεται σε προειδοποιημένες επιθεωρήσεις που επιτρέπουν την «προσωρινή συμμόρφωση» των κυλικείων. Οι ειδικοί ζητούν ανεξάρτητους και απροειδοποίητους ελέγχους, με σαφές πλαίσιο κυρώσεων και δημόσια διαφάνεια των αποτελεσμάτων. Η ουσία, όπως τονίστηκε, δεν είναι η τιμωρία αλλά η εμπέδωση μιας κουλτούρας ευθύνης απέναντι στην παιδική υγεία. Παράλληλα, ζητείται αναθεώρηση του τρόπου αδειοδότησης και παρακολούθησης των κυλικείων, καθώς και ενίσχυση των μηχανισμών εποπτείας σε επίπεδο δήμων και σχολικών εφορειών. «Τα σχολεία πρέπει να λειτουργούν ως μικρές κοινότητες δημόσιας υγείας», ανέφερε ο καθηγητής Περιβαλλοντικής Υγείας του ΤΕΠΑΚ δρ Κωνσταντίνος Μακρής, τονίζοντας ότι «η πρόληψη ξεκινά από το διάλειμμα».
Πεδίο πρόληψης το σχολικό περιβάλλον
Πέρα από τη διατροφή, τα ευρήματα της Διημερίδας ανέδειξαν και άλλες πτυχές που συνδέονται με την υγεία των παιδιών στο σχολείο. Μεταξύ αυτών η ανάγκη ενίσχυσης και συντήρησης του πρασίνου σε σχολικούς χώρους και στις γύρω περιοχές αλλά και η αύξηση χρήσης φυσικών δαπέδων και υλικών σε παιδικές χαρές και προαύλια, που φαίνεται να συμβάλλουν στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.
Επίσης, επισημάνθηκε η ανάγκη θέσπισης κανονιστικού πλαισίου για τη χρήση οθονών και τεχνητής νοημοσύνης από παιδιά και εφήβους, καθώς και η σημασία της συνεργασίας Υπουργείου Υγείας και Υπουργείου Παιδείας για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου πρόληψης και αγωγής υγείας στα σχολεία.
