Τους ισχυρούς κραδασμούς που υφίσταται η κοινωνία των προσφύγων -οι οποίοι προκαλούνται από το αίσθημα της αδικίας για τη μη αποκατάσταση για 42 χρόνια των αποτελεσμάτων της τουρκικής εισβολής και κατοχής του ’74- «έπιασε» ο υπουργός Εσωτερικών. Ο Σωκράτης Χάσικος σε συνέντευξή του στον «Π» την περασμένη εβδομάδα έβαλε στο τραπέζι θέμα αποζημιώσεων για τους πρόσφυγες σε περίπτωση μη λύσης με τη φορολόγηση της υπεραξίας που κέρδισαν οι ιδιοκτήτες ακινήτων στις ελεύθερες περιοχές λόγω της μείωσης του ζωτικού χώρου που ανέβασε τις τιμές των περιουσιών προς τα πάνω.
Αυτή, ανέκαθεν, ήταν και η πρόταση των προσφυγικών σωματείων, χωρίς να τυγχάνει ωστόσο της όποιας διεκδίκησης, γιατί το δίκιο του αγώνα επικεντρωνόταν στην επιστροφή όλων των προσφύγων στα σπίτια και τις περιουσίες τους. Άλλωστε στο μυαλό όλων η προσφυγιά ήταν μια προσωρινότητα.
Η ιστορία του Ντίνου και της Αθηνάς Φιλήτα από το Συριανοχώρι Μόρφου, που μεταφέρουμε σήμερα, αντιπροσωπεύει χιλιάδες οικογένειες προσφύγων που όσο κι εάν προσπάθησαν να προσαρμοστούν μετά τη βίαιη απομάκρυνση από το σπίτι και την περιουσία τους, πάντα έβρισκαν μπροστά τους αυτή την τεράστια απώλεια η οποία τους έκοβε τα πόδια περιορίζοντας την ανάπτυξη και την ευημερία της οικογένειάς τους.
«Είχαμε 70 στρέμματα»
Ο Ντίνος από τη Μόρφου, 90 ετών, με μεγάλη περιουσία στο Συριανοχώρι Μόρφου όπου βρίσκονταν τα κτήματα των Μορφιτών, και η Αθηνά, αρκετά χρόνια μικρότερή του, από το Συριανοχώρι, παντρεύτηκαν το 1958 και απέκτησαν τρεις κόρες. Σήμερα έχουν οκτώ εγγόνια και έξι δισέγγονα. Ζουν στον συνοικισμό Στρόβολος 3 σε ένα σπίτι που δεν θεωρούν σπίτι τους.
Ο κ. Ντίνος τελείωσε το Παγκύπριο Γυμνάσιο το ’46 κι όπως μας αφηγείται, παρότι γραμματιζούμενος, δεν αναζήτησε εργασία που να αρμόζει στα προσόντα του, γιατί επέλεξε τη δουλειά του αγρότη αναλαμβάνοντας τη διαχείριση των οικογενειακών κτημάτων. «Είχαμε περιβόλια, 70 στρέμματα (70 δεκάρια), και είχαμε ένα καλό εισόδημα. Εάν ένα στρέμμα μάς έδινε 30 χιλιάδες καρπούς, η παραγωγή μας ξεπερνούσε τα 2 εκατ. εσπεριδοειδή τον χρόνο».
Κάθε χειμώνα προσελάμβανε 20-30 εργάτες, εποχιακούς, από την επαρχία Αμμοχώστου, και από τη Λάπηθο προέρχονταν τα συνεργεία για να μαζεύουν ένα-ένα τα πορτοκάλια και τα γκρέιπφρουτ. Το καλοκαίρι η καλλιέργεια με τα τρακτέρ περνούσε όλη απ’ τα δικά του χέρια.
Ένα καλό εισόδημα
«Δεν ήμασταν εκατομμυριούχοι, αλλά είχαμε καλά εισοδήματα. Τα τελευταία χρόνια πριν από την εισβολή μπορούσαμε να πιάσουμε απ’ την παραγωγή μας 5-6 χιλιάδες τον χρόνο».
Ήταν ένα σημαντικό κονδύλι, μερίδιο απ’ το οποίο είχαν και τα τρία αδέλφια του κ. Ντίνου. Αλλά, εάν αναλογιστεί κανείς ότι για 20 χιλιάδες λίρες πώλησε τότε το καινούργιο σπίτι της η αδελφή του κ. Ντίνου σε ακριβή περιοχή της Λευκωσίας για να μπορέσει να φύγει για το εξωτερικό μετά την εισβολή, τότε μπορεί να γίνει κατανοητό το σημαντικό έσοδο της οικογένειας απ’ τα περιβόλια.
«Το δικό μου προσωπικό μερίδιο από αυτή την περιουσία ήταν 27 στρέμματα και τα εισοδήματά μου έφταναν ετησίως τις 3-4 χιλιάδες λίρες. Είχαν αξία αυτά τα λεφτά και είχαμε μια καλή ζωή. Ήμασταν οικονομικά ανεξάρτητοι».
Έφυγαν από το σπίτι τους παραμονή Δεκαπενταυγούστου με τα ρούχα που φορούσαν. Πήραν μαζί τους ένα πάπλωμα και μια κουβέρτα. Πέρασαν τη νύχτα σε ένα άδειο ψυγείο φρούτων που τους παραχωρήθηκε στην Άλωνα όπου έφτασαν την πρώτη μέρα. Σεπτέμβρη κατέβηκαν στη Λευκωσία για να πάνε τα παιδιά στο σχολείο. Γυμνάσιο οι μεγάλες κόρες, 16 και 12. Η μικρή ήταν 4. Τα πρώτα χρόνια έμεναν σε ένα σπίτι στη Λευκωσία, δυο υπνοδωματίων, 18 νοματοί. Το νοίκιαζε ο αδελφός της Αθηνάς. Η μοίρα σκληρή, κι η ιστορία παρόμοια για όλους τους πρόσφυγες.
Από νοικοκυρά, καθαρίστρια
Η κ. Αθηνά δεν δούλευε στη Μόρφου. Δεν χρειαζόταν να δουλεύει. Μεγάλωνε ήσυχα τις τρεις κόρες της στο σπίτι, και εάν προέκυπτε ανάγκη, βοηθούσε και τον άντρα της στα χωράφια. Έτσι ήταν οι αρχόντισσες Μορφίτισσες της εποχής.
Στην προσφυγιά, αυτή η αξία της γυναίκας στο σπίτι ανατράπηκε.
«Ξεκίνησα να δουλεύω από τον πρώτο χρόνο. Στην αρχή πήγαινα σε κάποιον που έκαμνε σουβλάκια. Πήγαινα για δυο ώρες τη μέρα και μου έδινε 5 λίρες. Ύστερα ξεκίνησα δουλειά σε εργοστάσια με ρούχα. Ήμουν στο σίδερο όλη τη μέρα. Έκανα και 11 χρόνια καθαρίστρια στα σχολεία. Στην αρχή αντρέπουμουν να πάρω τη σκούπα και να βγαίνω έξω. Μετά συνήθισα. Είχαμε ανάγκη, είχαμε τις μιτσιές μας που πήγαιναν σχολείο και που έπρεπε να τις παντρέψουμε».
Από κτηματίας κλητήρας
Ο κ. Ντίνος παρεμβαίνει: «Μπορεί να ακούγεται κάπως η λέξη 'καθαρίστρια' σε σχολείο. Αλλά ήταν μια μόνιμη δουλειά και πληρώνονταν ικανοποιητικά. Αλλά καθαρίστρια λαλείς, τζαι εγώ κλητήρας! Εμείς που ήμασταν νοικοκυραίοι και δεν είχαμε ανάγκη κανέναν»…
Στην αρχή, ο 48χρονος τότε Ντίνος δούλεψε στο Συνεργατικό Παντοπωλείο Καθηγητών. Έπαιρνε μία λίρα την ημέρα. Τρεις μήνες μετά τον προσέλαβαν ωρομίσθιο στην κυβέρνηση. Τοποθετήθηκε κλητήρας στα Δημόσια Έργα, όπου έμεινε μέχρι την αφυπηρέτησή του.
«Δούλεψα 18 χρόνια. Δεν μου άρεσε καθόλου. Μου άρεσε να με διατάζουν οι άλλοι; Αλλά τι να κάνεις; Βεβαίως μας φέρνονταν πολύ καλά, αλλά ήμασταν αμάθητοι να παίρνουμε εντολές… Λάμνε στο Ταχυδρομείο, λάμνε στο Κτηματολόγιο… Δεν ήταν άσχημη δουλειά. Αλλά δεν ήταν της φύσης μας. Εγώ ήθελα να είμαι στο χωριό, μου άρεσε η ζωή στην ύπαιθρο».
Η κόρη «αναγιωτή»
Υπήρχαν στο παρελθόν αρκετές περιπτώσεις οικογενειών που έδιναν κάποιο παιδί τους «αναγιωτό», να μεγαλώσει δηλαδή σε μιαν άλλη, συγγενική οικογένεια, είτε επειδή είχαν πολλά παιδιά και δυσκολεύονταν να ταΐσουν τόσα στόματα είτε λόγω του ότι η άλλη οικογένεια δεν είχε παιδιά. Όμως για μια οικογένεια που ζούσε άνετα κι αρχοντικά και που περνούσαν κάθε χρόνο τόσα χρήματα απ’ τα χέρια της, το να της ζητήσουν να δώσει για υιοθεσία το παιδί της ήταν άλλο ένα μεγάλο σοκ.
Η μικρή κόρη του Ντίνου και της Αθηνάς είχε «υιοθετηθεί» από έναν Ελληνοαμερικάνο στο πλαίσιο ενός προγράμματος που φρόντισε τότε η κυβέρνηση Μακαρίου να δημιουργήσει. Ο Ελληνοαμερικάνος έστελνε χρήματα στο παιδί για να βοηθήσει την οικογένεια στο μεγάλωμά του, όπως συμβαίνει σήμερα μέσα από διάφορα προγράμματα ΜΚΟ για παιδιά από χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Ήταν ήδη κι αυτό κάτι που μια ευκατάστατη στο παρελθόν οικογένεια το ένιωθε σαν ελεημοσύνη. Ένιωθαν την περηφάνια τους να πέφτει στα πατώματα.
Ο Ελληνοαμερικάνος, κάποια στιγμή, επειδή δεν είχε παιδιά, πήρε την απόφαση να ζητήσει τη μικρή για πραγματική υιοθεσία.
«Εμείς του είπαμε πως δεν τη δίνουμε. Πώς θα μπορούσαμε άλλωστε να αποχωριστούμε το παιδί μας που, παρά τις δυσκολίες, έδινε τόση αγάπη στην οικογένειά μας»;
Η πολυκατοικία
Τα κορίτσια θα μπορούσαν να είχαν σπουδάσει και οι γονείς θα μπορούσαν να τους είχαν κτίσει τα σπίτια τους, όπως υπολόγιζαν να κάνουν όταν ήταν στη Μόρφου. Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν έγινε.
«Θέλαμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας», λέει η φωνή της μάνας, γιατί αυτές είναι οι αξίες των γονιών στην Κύπρο. «Στη Μόρφου είχαμε οικόπεδο και θα τους κτίζαμε πολυκατοικία για να είναι η μια πάνω από την άλλη. Ευτυχώς παντρεύτηκαν καλά παιδιά, έφτιαξαν τη ζωή τους, έφτιαξαν με τους άντρες τους τα σπίτια τους. Αλλά μεγάλους γάμους δεν μπορέσαμε να κάνουμε για τις μεγάλες κόρες. Τις παντρέψαμε μες στο σπίτι μας. Εκεί δεχόμασταν επισκέψεις και μετά ο κόσμος έφευγε και μέναμε μόνο οι συμπεθέροι και τρώγαμε».
Στη Μόρφου οι γάμοι κρατούσαν τρεις μέρες κι έτσι θα γινόταν και για αυτά τα κορίτσια. Άλλη μία ανατροπή.
Το σπίτι στον συνοικισμό
Για πάνω από 30 χρόνια ο Ντίνος και η Αθηνά μένουν σε ένα ισόγειο δυάρι στον συνοικισμό. Στην αρχή τους έδωσαν ένα διαμέρισμα λίγο πιο κάτω, γεμάτο υγρασία και μούχλα. Το έδωσαν πίσω για να πάρουν αυτό στο οποίο διαμένουν έως σήμερα. Ξόδεψαν πολλά χρήματα για να το κάνουν σπίτι.
Χρήματα που μάζεψαν απ’ τους τηλεοπτικούς διαγωνισμούς γνώσεων που πήγαινε για 2-3 χρόνια ο κ. Ντίνος. Πρώτα στο ΡΙΚ και μετά στον Λόγο. Κέρδισε 6-7 χιλιάδες λίρες. Με τα χρήματα αυτά έφτιαξαν το σπίτι τους.
«Περάσαμε… Ήμασταν ολιγαρκείς, δεν είχαμε μεγάλες απαιτήσεις. Ούτε πεινάσαμε. Είχαμε κάποια χρήματα μαζί μας, είχα και τρεις ασφάλειες, τις δυο τις ακυρώσαμε. Πήραμε 800-900 λίρες τότε και μας βρέθηκαν. Μα τόσα χρήματα έπιαναν τόπο εκείνη την εποχή. Με τούτα και με τους διαγωνισμούς επεράσαμε», μας λέει ο κ. Ντίνος.
«Θέλουμε αποζημίωση»
Φυσικά, τον καθαρό αέρα της Μόρφου, την όμορφη ζωή της υπαίθρου, τον αέρα της θάλασσας που είναι ένα μόλις χιλιόμετρο απ’ το χωριό τους, όλα αυτά τα στερήθηκαν. Και κανείς δεν τους αποζημίωσε για όλα τούτα που έχασαν.
Η κ. Αθηνά: «Μας πέταξαν δαμέσα… Νιώθουμε αδικία. Είμαστε σαν τους ξένους. Ούτε αποζημίωση ούτε τίποτε. Μα με το να μου δώσουν τούτο το σπίτι και να φάω τόσες χιλιάδες να το κάμω σπίτι, θεωρούν ότι μας έδωσαν κάτι; Να τους δώσουμε το κοτσιάνι πίσω και να μας δώσουν αποζημίωση».
«Εμείς πληρώσαμε τη νύφη»
Το έχουν σκεφτεί καλά. Είναι άνθρωποι λογικοί, χωρίς εξάρσεις.
Ντίνος: «Δεν θα πάμε πίσω. Όσο άσχημο κι αν αυτό ακούγεται. Άστε που αποκλείεται το Συριανοχώρι να το παραχωρήσουν. Μόνο του Μόρφου θα δώσουν, αν θα δώσουν».
Αθηνά: «Τζείνοι που τα Κοκκινοχώρια εκάμαν οι πατάτες τους, αννοίουν το χέρι τους. Ποδά στην Πάφο οι μπανανάδηδες αννοίουν το σιέρι τους. Εμείς εχάσαμεν τόση περιουσία τζαι 'εν μας εδώσαν τίποτε»...
Ντίνος: «Ακριβώς, πληρώσαμε εμείς την υπόθεση. Ενώ ποδά τα χωριά πήραν τεράστια ανάπτυξη. Τι ήταν πριν από την εισβολή η Αγία Νάπα; Ένα ψαροχώρι. Και έγινε πολιτεία και κάθε οικόπεδο έγινε 300 χιλιάδες ευρώ. Όπως και τα χωριά της Πάφου και της Λεμεσού. Ήταν ασήμαντα χωρκούθκια και όλα προόδευσαν, και καλά έκαναν. Εμείς δεν δικαιούμαστε τίποτε που τούτην την διαφορά»;
Σημειώνει πως και τα σπίτια των συνοικισμών δεν είναι η κυπριακή κυβέρνηση που τα από έκτισε μόνη της. Αλλά με την εξωτερική βοήθεια των Αμερικανών κι ενδεχομένως και άλλων. «Ναι, μας έδωσαν το σπίτι αυτό και ξοδέψαμε πολλά για να το κάναμε κατοικήσιμο. Δεν δικαιούμαστε μια αποζημίωση για αυτά που χάσαμε»;
Θα ήταν εκατομμυριούχος
Όταν η κόρη τους έβαλε υποθήκη στον Κεντρικό Φορέα Ισότιμης Κατανομής Βαρών 7,5 στρέμματα απ’ τα 27 της περιουσίας τους για να πάρει στεγαστικό δάνειο, τα εκτίμησαν για 760 χιλιάδες ευρώ.
Μας φαίνονται πολλά, αλλά η κ. Αθηνά βάζει στον αντίποδα μια άλλη αλήθεια: «Καλά, οι Παφίτες και οι Κοκκινοχωρίτες πόσα πωλούν τα χωράφια τους»;
«Το Συριανοχώρι είναι μια παραλιακή περιοχή και θα μπορούσε να εξελιχθεί σε τουριστικό μέρος, όπως είναι η Αγία Νάπα», εκτιμά ο κ. Ντίνος. Υπολογίσαμε πως ολόκληρη η περιουσία του θα μπορούσε να αξίζει κοντά στα 3 εκατ. ευρώ σήμερα. Δυόμισι σκάλες φυτεμένες με 120 δέντρα γκρέιπφρουτ ήταν πάνω στη θάλασσα και θα μπορούσαν σίγουρα να έχουν μεγάλη αξία.
«Έστω κι ένα ευρώ αποζημίωση θα με ικανοποιούσε»
Οι περισσότεροι πρόσφυγες εξακολουθούν να βρίσκονται σε χειρότερη μοίρα απ’ ό,τι οι μη πρόσφυγες, λέει στον «Π» ο πρόεδρος της Παγκύπριας Ένωσης Προσφύγων Ανδρέας Παπαπολυβίου. «Η πλειονότητα των προσφύγων υποφέρει», μας λέει. Έχασαν τα πάντα, αλλά αυτό που τους έδωσε πίσω το κράτος ήταν μια μικρή στεγαστική βοήθεια. Τίποτε άλλο. Με την κρίση, δε, έχουν πνιγεί από τα δάνεια…
Άλλος ένας μεγάλος γνώστης της κατάστασης στην οποία βρίσκονται οι πρόσφυγες σήμερα είναι ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ιδιοκτητών Τουρκοκυπριακών Περιουσιών Λύσανδρος Φλουρέντζου. Μας μεταφέρει την άποψη ενός φίλου του: «'Να μου έδιναν έστω ένα ευρώ τη σκάλα αποζημίωση θα με ικανοποιούσε. Έστω κι αυτό το εξευτελιστικό ποσό. Διότι οι άλλοι, σήμερα, αν κάνει χαλάζι, τρέχουν όλοι να αποζημιώσουν τα φρούτα, αν κάνει νερά και πνιγούν οι πατάτες τρέχουν όλοι να αποζημιώσουν. Εγώ θέλω ένα ευρώ τη σκάλα τον χρόνο μου’ λέει ο φίλος μου. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι αδικήθηκαν και πρέπει να εφαρμοστεί η ισότιμη κατανομή βαρών».
«Αυτό που με πληγώνει»
Η Μ. κατάγεται από το Τρίκωμο όπου οι γονείς της είχαν μια περιουσία πάνω από 150 σκάλες αρκετές παραθαλάσσιες. Ο πατέρας της ήταν αγρότης, δούλευε τη γη και ζούσε τα παιδιά του. Όταν ήρθε η προσφυγιά τού προσφέρθηκε μια μικρή γεωργική γη, τουρκοκυπριακής ιδιοκτησίας, για να μπορέσει να συνεχίσει τις γεωργικές εργασίες του.
Είχε τέσσερα παιδιά ο άνθρωπος να μεγαλώσει. Τους σπούδασε όλους. Αυτός ήταν ο αγώνας του. «Κι εμείς σιγά-σιγά με προσπάθεια βρήκαμε τον δρόμο μας. Αλλά το ζήτημα είναι τι είχαμε και τι χάσαμε. Και τι θα δώσουμε εμείς στα παιδιά μας; Την τελευταία φορά που πήγα στο Κτηματολόγιο Αμμοχώστου για να βάλω για τρίτη φορά την περιουσία μου υποθήκη για να σπουδάσω τα παιδιά μου, ειλικρινά δεν μπορείς να φανταστείς πόση αδικία ένιωσα», μας εξομολογείται η Μ. «Κι αυτό για να πάρω έξι χιλιάδες ευρώ τον χρόνο! Αυτό με πληγώνει. Την πρώτη φορά έβαλα υποθήκη μέρος της περιουσίας μου για να κτίσω το σπίτι μου γιατί οι γονείς μας δεν μπορούσαν να μας κτίσουν. Κατάφεραν να μας σπουδάσουν και αυτό έγινε με μεγάλους κόπους κι από τους δύο. Μέχρι σήμερα ακόμα χρωστώ το στεγαστικό μου. Μετά έκανα ξανά δάνειο από τον Φορέα για να σπουδάσω την κόρη μου και τώρα για τρίτη φορά για να σπουδάσω τον γιο μου. Όσο και να προσπαθείς δύσκολα θα τα καταφέρεις. Ένας μη πρόσφυγας που έχει ένα χωράφι θα το πουλήσει, θα πάρει λεφτά και θα σπουδάσει τα παιδιά του, θα κτίσει της κόρης του. Εμείς αυτά τα πράγματα δεν μπορούμε να τα κάνουμε. Μόνο με δάνεια. Πέρασαν τα χρόνια, πέρασαν δυο γενιές προσφύγων και ακόμα δεν μπορέσαμε να ορθοποδήσουμε».
