Σημαντική μείωση του αριθμού των νεοσυλλέκτων που προφασίζονται ψυχικά νοσήματα για να αποφύγουν τη στρατιωτική θητεία καταγράφεται τα τελευταία χρόνια. Γεγονός που αποδίδεται στη μείωση της στρατιωτικής θητείας στους 14 μήνες αλλά και στις νομοθετικές ρυθμίσεις που ψηφίστηκαν.
Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν δεκάδες περιπτώσεις προσώπων που κρίθηκαν εκ των υστέρων ικανοί για στράτευση και κλήθηκαν να υπηρετήσουν. Ειδικά στην κατηγορία των αθλητών, το ποσοστό των νεοσυλλέκτων που επικαλείται, πλέον, ψυχικά νοσήματα περιορίστηκε αισθητά.
Σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας, ο αριθμός των αναβολών καθώς και των προσωρινών και οριστικών απαλλαγών (Ι/5) για λόγους ψυχικής υγείας έχουν μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και συγκεκριμένα με την 2023 ΕΣΣΟ είχαμε τα παρακάτω στατιστικά αποτελέσματα:
Ποσοστό αναβολών υγείας: 2,19% από το οποίο το 1,8% για ψυχικές παθήσεις.
Ποσοστό που κρίθηκε ακατάλληλο για στράτευση (προσωρινά ή οριστικά): 2,43% από το οποίο 0,99% για ψυχικές παθήσεις.
Όπως συνάγεται απο τα πιο πάνω, το ποσοστό των απωλειών για λόγους ψυχικής υγείας έχει περιοριστεί στο 2,8% επί των καταταγέντων και αποτελεί το χαμηλότερο ποσοστό που καταγράφηκε ποτέ σε σύγκριση με ποσοστά 8% και 10% που καταγράφονταν πριν από μια δεκαετία. Ανάλογα αποτελέσματα όπως αυτά της 2023 ΕΣΣΟ αναμένονται και για την 2024 ΕΣΣΟ, λαμβάνοντας υπόψη τα υγειονομικά δεδομένα της προκατάταξης.
Τα μέτρα
Σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας, για την αντιμετώπιση του φαινομένου της φυγοστρατίας λήφθηκαν αρκετά μέτρα τα οποία συνέβαλαν επιτυχώς στη μείωση του αριθμού των στρατευσίμων που επικαλούνται ψευδώς ψυχικά νοσήματα για να μην υπηρετήσουν στην ΕΦ. Τα σημαντικότερα μέτρα που λήφθηκαν έχουν ως εξής:
1 Η μείωση της στρατιωτικής θητείας από 24 μήνες σε 14 μήνες. Εφαρμόστηκε το έτος 2016 με την ταυτόχρονη εφαρμογή του θεσμού των συμβασιούχων οπλιτών που προσλαμβάνονται για να καλύψουν τις ανάγκες που προκύπτουν ως απότοκο της μείωσης της στρατιωτικής θητείας.
2 Καθιέρωση ειδικής στρατιωτικής θητείας. Αντί αναβολής ή απαλλαγής από την ΕΦ προσφέρεται η επιλογή της ειδικής στρατιωτικής θητείας. Η απόφαση λαμβάνεται από την Υγειονομική Επιτροπή, η οποία κρίνει εάν κάποιος εθνοφρουρός θα υπηρετήσει τη θητεία του σε αυτή την κατηγορία με βάση τις πρόνοιες του πίνακα νοσημάτων, παθήσεων και βλαβών. Οι κληρωτοί που επιλέγονται για ειδική θητεία υπηρετούν σε στρατόπεδα με γνώμονα τον τόπο διαμονής και στη βάση ενός συγκεκριμένου προγράμματος ωρών υπηρεσίας και εκπαίδευσης με συγκεκριμένα καθήκοντα βοηθητικού χαρακτήρα χωρίς να φέρουν οπλισμό. Όσοι επιλέγονται για ειδική στρατιωτική θητεία υπηρετούν 18 μήνες. Σήμερα υπηρετούν ειδική στρατιωτική θητεία περίπου 130 οπλίτες.
3 Απαγόρευση κατοχής όπλου Όσοι δεν υπηρέτησαν τη στρατιωτική τους θητεία επικαλούμενοι ψυχικά-ψυχιατρικά νοσήματα δεν δικαιούνται να κατέχουν άδεια οπλοκατοχής. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να εξασφαλίσουν άδεια κυνηγετικού όπλου και, κατ' επέκταση, να επιδίδονται στο αγαπημένο τους σπορ, το κυνήγι ή τη σκοποβολή. Δεν νοείται πρόσωπο που απαλλάσσεσαι από την υποχρέωση στρατιωτικής θητείας λόγω ψυχασθένειας να είναι την ίδια ώρα κάτοχος άδειας κυνηγετικού όπλου.
4 Ανάκληση δελτίων υγείας και αύξηση των υπηρεσιακών για τους αθλητές. Βάσει νομοθεσίας που ψηφίστηκε το 2019, ο ΚΟΑ έχει την εξουσία να μην εκδίδει ή/και να ανακαλεί δελτία υγείας από αθλητές που έλαβαν προσωρινό απολυτήριο από την ΕΦ είτε λόγω ακαταλληλότητας για στράτευση (Ι/5) είτε λόγω χορηγηθείσας σε αυτούς αναβολής λόγω νοσήματος/πάθησης που σχετίζεται με την ψυχική τους υγεία. Χωρίς το απαιτούμενο δελτίο υγείας οι αθλητές δεν μπορούν να αγωνίζονται σε επίσημους αγώνες. Συνεπώς, όσοι λάμβαναν στο παρελθόν αναβολές ή και απαλλαγές από την ΕΦ για να αγωνίζονται, σήμερα, δεν μπορούν να το πράξουν.
Πρόσθετα, η αύξηση των διευκολύνσεων συνέβαλε τα μέγιστα στη δραστική μείωση της φυγοστρατίας μεταξύ των στρατεύσιμων αθλητών καθώς παρέχονται, πλέον, όλες οι διευκολύνσεις-εξυπηρετήσεις στη βάση ενός πρωτοκόλλου συνεργασίας που ανέπτυξαν από κοινού ΚΟΑ και Υπουργείο Άμυνας. Οι στρατιώτες αθλητές, νεοσύλλεκτοι και παλαιοί, τοποθετούνται στις επαρχίες τους (έδρα των σωματείων τους), ενώ οι διευκολύνσεις αρχίζουν να παραχωρούνται για τους νεοσύλλεκτους αθλητές από την πρώτη, κιόλας, μέρα κατάταξής τους νοουμένου ότι έχει αρχίσει η προετοιμασία των ομάδων τους. Ειδικότερα:
Στην κατηγορία Α’ εντάσσονται οι στρατεύσιμοι αθλητές που τα αγωνίσματά τους περιλαμβάνονται στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ακολουθούν ειδικό πρόγραμμα προπονήσεων καθημερινά από τις 8 το πρωί ώς τις 9.30 το βράδυ.
Στην κατηγορία Β’ εντάσσονται οι επίλεκτοι αθλητές που συμμετέχουν σε διεθνείς αγώνες και έχουν πετύχει μεγάλες επιδόσεις και διακρίσεις. Εξυπηρετούνται με έξι υπηρεσιακά την εβδομάδα από τη 1.30 το μεσημέρι μέχρι τις 9.30 το βράδυ. Δικαιούνται και μια έξοδο για αγώνα.
Στην κατηγορία Γ’ εντάσσονται οι διεθνείς αθλητές. Εξυπηρετούνται με πέντε υπηρεσιακά την εβδομάδα από τη 1.30 το μεσημέρι μέχρι τις 9.30 το βράδυ. Δικαιούνται και μια έξοδο για αγώνα.
5 Εκτός των ΚΕΝ: Οι νεοσύλλεκτοι δεν διανυκτερεύουν, πλέον, στα Κέντρα Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων όπου ο μαζικός στρατωνισμός στην ευαίσθητη περίοδο της πρώτης επαφής και προσαρμογής τους στο στρατιωτικό περιβάλλον επηρέαζε αρνητικά την ψυχολογία τους. Παράλληλα, ενισχύθηκε η ψυχολογική και συμβουλευτική στήριξη των οπλιτών και δη των νεοσυλλέκτων μέσα από διάφορα προγράμματα της Διεύθυνσης Υγειονομικού του ΓΕΕΦ στη βάση Μνημονίου Συνεργασίας με την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων και το ΚΕΝΘΕΑ.
6 Απαγορεύεται η πρόσληψή τους στο δημόσιο: Σύμφωνα με το άρθρο 31(β) των περί Δημόσιας Υπηρεσίας Νόμων, «(…) κανένας δεν διορίζεται στη δημόσια υπηρεσία εκτός αν συμπλήρωσε την ηλικία των 17 χρονών και νοουμένου ότι πρόκειται για πολίτη της Δημοκρατίας που έχει εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις ή έχει απαλλαγεί νομίμως από αυτές». Συνεπώς, όσοι έλαβαν αναστολές-προσωρινές απαλλαγές δεν μπορούν να διοριστούν. Όσοι δε απαλλάγηκαν νομίμως από τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις για λόγους υγείας, πριν προσληφθούν στο δημόσιο ή στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, παραπέμπονται σε ιατροσυμβούλιο, το οποίο αποφαίνεται κατά πόσο είναι κατάλληλοι από πλευράς υγείας για τη θέση στην οποία θα διοριστούν.
7 Άδεια οδήγησης: Όσοι απαλλάσσονται από την ΕΦ για ψυχικές παθήσεις δύνανται να παραπεμφθούν από το Τμήμα Οδικών Μεταφορών σε ιατροσυμβούλιο για να διαπιστωθεί κατά πόσο είναι σε θέση να οδηγούν με ασφάλεια. Για καλύτερο συντονισμό, δρομολογείται η σύνδεση του μηχανογραφικού συστήματος των στρατολογικών γραφείων με αυτό του ΤΟΜ.
8 Δεν δικαιούνται υποτροφίες: Όσοι φοιτητές έτυχαν αναστολής υπηρεσίας από την ΕΦ για λόγους πέραν της φοίτησής τους δεν δικαιούνται να διεκδικήσουν κρατικές υποτροφίες και βοηθήματα ακόμη και αν είναι οι άριστοι των αρίστων. Οι υποτροφίες κυμαίνονται από €3.000 μέχρι €8.000 ανά έτος.
Σύμφωνα με τους Κανονισμούς του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών, προϋπόθεση για την υποβολή αίτησης για τη διεκδίκηση υποτροφίας στην περίπτωση Κυπρίων αρρένων πολιτών είναι, μεταξύ άλλων, να έχουν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις ή να έχουν νόμιμα απαλλαγεί από αυτές. Ως εκ τούτου, άρρενες που ενώ είχαν υποχρέωση υπηρεσίας στην ΕΦ έτυχαν αναστολής υπηρεσίας για οποιονδήποτε άλλο λόγο πέραν αυτού των σπουδών δεν μπορούν να υποβάλουν αίτηση για διεκδίκηση κρατικής υποτροφίας.
9 Έρευνες για τον εντοπισμό επαναπατριζόμενων. Για τον εντοπισμό και κατάταξη επαναπατριζόμενων καθώς και πολιτών που γεννιούνται στο εξωτερικό και δεν μεριμνούν να εγγραφούν στο αρχείο πληθυσμού, χρησιμοποιώντας για σκοπούς μετακινήσεων, εργοδοσίας, σπουδών κ.λπ. τα ταξιδιωτικά έγγραφα και ταυτότητες άλλων χωρών της EE των οποίων έχουν επίσης την υπηκοότητα, αποφεύγοντας έτσι τη στράτευση, τα στρατολογικά γραφεία σε συνεργασία με το Υπουργείο Άμυνας και άλλες κρατικές υπηρεσίες αξιοποιούν όλα τα εργαλεία που τους παρέχονται από τις διατάξεις του περί Εθνικής Φρουράς Νόμου, καθώς και τα ηλεκτρονικά αρχεία του κράτους με τα οποία είναι διασυνδεδεμένα (π.χ το Αρχείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων) με σκοπό τον εντοπισμό τους. Σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας, τα αποτελέσματα, μέχρι σήμερα, είναι άκρως ενθαρρυντικά.
