Εννέα μήνες μετά τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο πρόεδρος της Ένωσης Δήμων και δήμαρχος Λάρνακας, Ανδρέας Βύρας, παραθέτει σε συνέντευξή του στον «Π» τα μεγάλα προβλήματα που ταλανίζουν τους 20 νέους δήμους και προτείνει λύσεις με τη λήψη συγκεκριμένων διορθωτικών μέτρων. Παράλληλα, όμως, προειδοποιεί την Εκτελεστική και τη Νομοθετική Εξουσία ότι η Ένωση Δήμων θα προσφύγει στη Δικαιοσύνη με σκοπό να προστατεύσει τη νομιμότητα, τη διαφάνεια και την εύρυθμη λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Πρόκειται για ένα ξεκάθαρο μήνυμα που στέλνει ο Ανδρέας Βύρας ενόψει των όσων δρομολογούνται στη Βουλή, με το νομοσχέδιο που κατέθεσε το Υπουργείο Εσωτερικών για ψήφιση στο οποίο καθορίζονται οροφές στις αυξήσεις που μπορούν να επιβάλλουν οι δήμοι, κατά το τρέχον έτος, στα τέλη και στις φορολογίες τους.
Υπάρχουν ανοικτά μέτωπα και σε άλλα εξίσου μεγάλα ζητήματα, όπως είναι το ύψος της ετήσιας κρατικής χορηγίας και η μεταφορά πρόσθετων αρμοδιοτήτων στους δήμους χωρίς να συνοδεύονται με την απαιτούμενη χρηματοδότηση. «Δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να αποδεχθούμε μια μεταρρύθμιση που μετατρέπει τους δήμους στον "φτωχό συγγενή" του κράτους, υπονομεύοντας τον ρόλο και τη λειτουργική τους ανεξαρτησία», κατέστησε σαφές ο κ. Βύρας.
Τα κακώς κείμενα
Τελικά, τι πήγε λάθος με τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης; Οι δηλώσεις και οι διαβεβαιώσεις για μειωμένα τέλη και για εύρωστους οικονομικά δήμους αποδείχθηκαν κούφια λόγια. Εννέα μήνες μετά, ποια είναι τα αρνητικά που διαπιστώνετε και πού θα πρέπει να ληφθούν διορθωτικά μέτρα;
Παρά τις αρχικές διακηρύξεις και τις διατυπωμένες προθέσεις για ουσιαστική αλλαγή, η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, μέχρι στιγμής, δεν έχει αποδώσει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Οι δεσμεύσεις περί χαμηλών τελών και οικονομικής ευρωστίας των δήμων αποδείχθηκαν, δυστυχώς, ανεκπλήρωτες υποσχέσεις. Γεγονός που έχει δημιουργήσει δικαίως έντονη δυσαρέσκεια στους πολίτες.
Έχουμε καταστήσει σαφές προς κάθε κατεύθυνση ότι δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να αποδεχθούμε μια μεταρρύθμιση που μετατρέπει τους δήμους στον «φτωχό συγγενή» του κράτους, υπονομεύοντας τον ρόλο και τη λειτουργική τους ανεξαρτησία. Εννέα μήνες μετά την εφαρμογή της μεταρρύθμισης είναι πλέον ορατά τα σοβαρά προβλήματα που χρήζουν άμεσης και ουσιαστικής αντιμετώπισης. Συγκεκριμένα:
1 Οικονομική αστάθεια: Η ετήσια κρατική χορηγία των €117 εκατ. αποδεικνύεται ανεπαρκής καθώς καθορίστηκε χωρίς ρεαλιστική τεχνοοικονομική μελέτη και χωρίς να ληφθούν υπόψη οι τρέχουσες οικονομικές συνθήκες. Η αύξηση του πληθωρισμού και του κόστους ζωής σε συνδυασμό με τη μεταφορά πρόσθετων αρμοδιοτήτων στους δήμους επιβαρύνουν σημαντικά τα οικονομικά τους. Η ενσωμάτωση των 63 κοινοτήτων στους νέους δήμους χωρίς την αντίστοιχη μεταφορά των κρατικών χορηγιών τούς δημιουργεί ένα τεράστιο οικονομικό βάρος.
2 Έλλειψη αυτονομίας: Οι παρεμβάσεις της Εκτελεστικής και Νομοθετικής Εξουσίας στις προσπάθειες των δήμων να εξισορροπήσουν τα οικονομικά τους και να βελτιώσουν τη φορολογική τους πολιτική υπονομεύουν την αυτονομία τους. Πρόσθετα, η μη εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Χάρτας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δημιουργεί ελλείψεις.
3 Προβλήματα στην παροχή υπηρεσιών: Η ανεπαρκής χρηματοδότηση για τη συντήρηση του οδικού δικτύου και άλλες αρμοδιότητες που μεταφέρθηκαν στους δήμους θέτουν σε κίνδυνο την ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρονται στους πολίτες. Επίσης, η έλλειψη τεχνοοικονομικής μελέτης πριν την εφαρμογή της μεταρρύθμισης οδηγεί σε δυσλειτουργίες και καθυστερήσεις.
Για να αντιμετωπιστούν τα πιο πάνω προβλήματα απαιτούνται όπως ληφθούν, αμέσως, τα ακόλουθα διορθωτικά μέτρα:
- Αναθεώρηση του τρόπου καθορισμού της κρατικής χορηγίας με βάση τα πραγματικά οικονομικά δεδομένα και τις ανάγκες των δήμων.
- Ενίσχυση της διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας των δήμων.
- Εξασφάλιση επαρκούς χρηματοδότησης για τις αρμοδιότητες που μεταφέρθηκαν στους δήμους.
Με μισθό αλλά χωρίς καθήκοντα
Υπάρχει μεγάλη αντίδραση για τους 93 αντιδημάρχους που έχουν μισθό αλλά δεν έχουν καθήκοντα. Οι αντιδήμαρχοι επιρρίπτουν ευθύνες για το γεγονός αυτό στους δημάρχους. Γιατί δεν τους δίνετε καθήκοντα; Φοβάστε ότι στις επόμενες δημοτικές εκλογές θα είναι ανθυποψήφιοί σας;
Θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο ότι οι δήμαρχοι σε αγαστή συνεργασία με τα δημοτικά συμβούλια εργάζονται αδιάκοπα με αποκλειστικό γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και τη διασφάλιση της εύρυθμης και αποτελεσματικής λειτουργίας των δήμων.
Σε ό,τι αφορά το ζήτημα των αρμοδιοτήτων των αντιδημάρχων κρίνεται απαραίτητο να επισημανθεί ότι οι δήμαρχοι, σύμφωνα με τις προβλέψεις του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου, διαθέτουν τη διακριτική ευχέρεια να τους αναθέτουν συγκεκριμένα καθήκοντα με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες και τις προτεραιότητες του κάθε δήμου. Η Εκτελεστική Εξουσία παραμένει ενιαία και απορρέει ευθέως από τη λαϊκή εντολή, όπως προβλέπει ο νόμος. Τα δημοτικά συμβούλια ως θεσμοθετημένα συλλογικά όργανα συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και, μέχρι σήμερα, δεν έχουν εκφράσει αντιρρήσεις ως προς την κατανομή των αρμοδιοτήτων.
Αναφορικά με την πρόταση περί νομοθετικού καθορισμού των καθηκόντων των αντιδημάρχων οφείλω να τονίσω ότι μία τέτοια ρύθμιση ενέχει τον σοβαρό κίνδυνο κατακερματισμού της εκτελεστικής εξουσίας, δημιουργώντας ταυτόχρονα σύγχυση στους πολίτες ως προς την ευθύνη και την αρμοδιότητα των οργάνων της διοίκησης. Η ευθύνη για την εύρυθμη λειτουργία του δήμου βαραίνει τον δήμαρχο, ο οποίος λογοδοτεί απευθείας στους πολίτες για τις πράξεις και τις αποφάσεις του.
Βασική μας επιδίωξη είναι η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας, της διαφάνειας και της λογοδοσίας στη λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με επίκεντρο, πάντοτε, την εξυπηρέτηση του πολίτη. Παραμένουμε ανοικτοί σε κάθε καλόπιστο διάλογο και σε τεκμηριωμένες προτάσεις που στοχεύουν στην αντιμετώπιση των υφιστάμενων προκλήσεων και στη διαρκή αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών.
Δεν αρκούν τα €117 εκατ.
Γιατί δηλώνετε ότι τα €117 εκατ. της ετήσιας κρατικής χορηγίας δεν είναι αρκετά για τους 20 νέους δήμους; Πόσο ακόμη θα πρέπει να αυξηθεί η κρατική χορηγία για να είναι οι δήμαρχοι ικανοποιημένοι;
Θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω, με τον πλέον ξεκάθαρο και κατηγορηματικό τρόπο, ότι η τοποθέτησή μας δεν απορρέει από μια αυθαίρετη ή ατεκμηρίωτη απαίτηση για αύξηση των οικονομικών πόρων αλλά από μια βαθιά και ειλικρινή ανησυχία για την τρέχουσα και μελλοντική οικονομική βιωσιμότητα των δήμων, καθώς και για την ικανότητά τους να ανταποκρίνονται με συνέπεια και ποιότητα στις αυξημένες απαιτήσεις των τοπικών κοινωνιών.
Οι δήμοι αποτελούν τον πυρήνα της εγγύτερης προς τον πολίτη εξουσίας και επιτελούν καίριο ρόλο στην παροχή βασικών δημόσιων υπηρεσιών. Για να καταστεί αυτό εφικτό είναι απολύτως αναγκαία η ύπαρξη ενός στιβαρού, επαρκούς και δίκαιου χρηματοδοτικού πλαισίου που να ανταποκρίνεται στις πραγματικές συνθήκες και ανάγκες κάθε περιοχής. Η κρατική χορηγία των €117 εκατ., όπως αυτή προβλέφθηκε στο σχετικό νομοθετικό πλαίσιο για τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δεν ανταποκρίνεται, δυστυχώς, ούτε ποσοτικά ούτε ποιοτικά στις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί μετά τη δημιουργία των 20 νέων δήμων. Η ανεπάρκεια της εν λόγω χρηματοδότησης δεν είναι αποτέλεσμα κακής διαχείρισης από πλευράς των δήμων αλλά απόρροια σειράς αντικειμενικών και αδιαμφισβήτητων παραγόντων.
Συγκεκριμένα, οι νέοι δήμοι κλήθηκαν να λειτουργήσουν χωρίς τον απαραίτητο μεταβατικό χρόνο και χωρίς πλήρη διοικητική και οργανωτική υποστήριξη, ενώ οι υποδομές που παρέλαβαν βρίσκονται σε πολλές περιπτώσεις σε υποτυπώδη κατάσταση. Ταυτόχρονα, το λειτουργικό κόστος αυξάνεται σταθερά λόγω πληθωριστικών πιέσεων, αυξήσεων σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, καθώς και εξαιτίας των αυξημένων κοινωνικών αναγκών που καλούνται να καλύψουν οι δήμοι. Δεν πρόκειται, συνεπώς, για μια απλή οικονομική διεκδίκηση, αλλά για μια θεμελιώδη και καίριας σημασίας ανάγκη για να μπορούν οι δήμοι να εκπληρώνουν το συνταγματικά κατοχυρωμένο έργο τους. Η ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν είναι πολυτέλεια, είναι αναγκαία προϋπόθεση για την κοινωνική συνοχή, την τοπική ανάπτυξη και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς.
Πιο συγκεκριμένα, κάνουμε τις εξής διαπιστώσεις:
- Ανεπαρκής τεχνοοικονομική μελέτη: Η ετήσια κρατική χορηγία καθορίστηκε χωρίς μια ολοκληρωμένη μελέτη που να λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές ανάγκες των νέων δήμων, τις νέες τους αρμοδιότητες και τις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες. Η μελέτη που προηγήθηκε της μεταρρύθμισης βασίστηκε σε ένα μοντέλο με λιγότερους δήμους και χωρίς τη μεταφορά της αρμοδιότητας αδειοδότησης στους Επαρχιακούς Οργανισμούς Αυτοδιοίκησης.
- Αύξηση του λειτουργικού κόστους: Ο πληθωρισμός, η αύξηση του κόστους ενέργειας και η μεταφορά πρόσθετων αρμοδιοτήτων στους δήμους έχουν αυξήσει σημαντικά τα λειτουργικά τους έξοδα.
- Ενσωμάτωση κοινοτήτων: Η ενσωμάτωση 63 κοινοτήτων στους δήμους χωρίς την αντίστοιχη μεταφορά των κρατικών χορηγιών τους έχει δημιουργήσει ένα σημαντικό οικονομικό βάρος.
Δεν επιθυμούμε να καθορίσουμε ένα συγκεκριμένο ποσό ως «ικανοποιητικό». Αυτό που επιδιώκουμε είναι ένας δίκαιος και βιώσιμος μηχανισμός χρηματοδότησης που να λαμβάνει υπόψη την πορεία της οικονομίας μέσω δεικτών όπως το ΑΕΠ και ο πληθωρισμός, τις πραγματικές ανάγκες των δήμων, όπως αυτές αποτυπώνονται σε τεχνοοικονομικές μελέτες, και τις πρόσθετες αρμοδιότητες που έχουν αναλάβει οι δήμοι.
Η πρότασή μας είναι η κρατική χορηγία να συνδεθεί με ένα ποσοστό του κρατικού προϋπολογισμού που να μεταβάλλεται ανάλογα με τις οικονομικές συνθήκες. Με αυτόν τον τρόπο, θα διασφαλίσουμε ότι οι δήμοι θα έχουν τους απαραίτητους πόρους για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των πολιτών χωρίς να επιβαρύνουν υπερβολικά τον κρατικό προϋπολογισμό. Είμαστε ανοιχτοί σε διάλογο με την κυβέρνηση και τη Βουλή προκειμένου να βρούμε μια κοινά αποδεκτή λύση.
Οι αυξήσεις στα τέλη
Το Υπουργείο Εσωτερικών κατέθεσε νομοσχέδιο με το οποίο καθορίζει οροφή στα τέλη και στις φορολογίες που μπορούν να επιβάλλουν οι δήμοι για το έτος 2025 μέχρι 35%. Το Υπουργείο Εσωτερικών δεν αποσύρει τη συγκεκριμένη πρόνοια επικαλούμενο την προστασία του πολίτη. Γιατί, κ. Βύρα, διαφωνείτε με το 35%; Για να χρεώνετε όσα θέλετε;
Η θέση μας δεν σχετίζεται επ’ ουδενί με την επιθυμία αυθαίρετης επιβολής τελών κατά το δοκούν, αλλά απορρέει από τη θεμελιώδη ανάγκη διασφάλισης της οικονομικής και διοικητικής αυτοτέλειας των δήμων, όπως αυτή ρητά κατοχυρώνεται στην Ευρωπαϊκή Χάρτα Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η αρχή της τοπικής αυτονομίας δεν αποτελεί απλώς θεωρητική διακήρυξη αλλά συνιστά ουσιώδη προϋπόθεση για την αποτελεσματική λειτουργία των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και την ουσιαστική τους συνεισφορά στην κοινωνική και αναπτυξιακή συνοχή.
Η επιβολή ενός αυθαίρετου, οριζόντιου και μη τεκμηριωμένου ανώτατου ορίου της τάξεως του 35%, επί των τελών και φορολογιών που δύνανται να επιβάλλουν οι δήμοι, δημιουργεί σοβαρές δυσλειτουργίες και αλυσιδωτά προβλήματα στη δημοσιονομική τους διαχείριση. Υπονομεύει τη δυνατότητα κάθε δήμου να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες της τοπικής του κοινωνίας, περιορίζοντας την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα της τοπικής διοίκησης. Επιπλέον, θέτει σε κίνδυνο την παροχή βασικών υπηρεσιών προς τους πολίτες, την υλοποίηση αναπτυξιακών έργων, καθώς και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής σε επίπεδο τοπικών κοινοτήτων.
Μια τέτοια ρύθμιση χωρίς πρότερη ουσιαστική διαβούλευση και χωρίς ανάλυση των επιπτώσεών της ανά δήμο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αρχή της επικουρικότητας και τη θεσμική υποχρέωση του κράτους να διασφαλίζει την εύρυθμη και ανεμπόδιστη λειτουργία των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Πιο συγκεκριμένα, μία τέτοια προσέγγιση:
- Υπονομεύει την οικονομική αυτοτέλεια: Οι δήμοι πρέπει να έχουν την ευελιξία να προσαρμόζουν τα έσοδα τους στις τοπικές ανάγκες και συνθήκες. Ένα σταθερό ανώτατο όριο περιορίζει αυτή την ικανότητα και δημιουργεί εξάρτηση από την κεντρική κυβέρνηση.
- Παραβιάζει την αρχή της επικουρικότητας: Οι δήμοι είναι οι πλησιέστεροι φορείς διακυβέρνησης στους πολίτες και γνωρίζουν καλύτερα τις τοπικές ανάγκες. Η επιβολή ορίων από το κεντρικό κράτος παραβιάζει την αρχή της επικουρικότητας που προβλέπει ότι οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο.
- Δημιουργεί ανισότητες: Οι ανάγκες και οι οικονομικές δυνατότητες των δήμων διαφέρουν σημαντικά. Ένα ενιαίο ανώτατο όριο δεν λαμβάνει υπόψη αυτές τις διαφορές και μπορεί να οδηγήσει σε ανισότητες στην παροχή υπηρεσιών στους πολίτες.
- Δεν λαμβάνει υπόψη τις οικονομικές συνθήκες: Οι οικονομικές συνθήκες, όπως ο πληθωρισμός και η αύξηση του κόστους ζωής, επηρεάζουν τα λειτουργικά έξοδα των δήμων. Ένα σταθερό ανώτατο όριο δεν επιτρέπει στους δήμους να προσαρμόζονται σε αυτές τις αλλαγές.
Προς αντιμετώπιση των πιο πάνω, η Ένωση Δήμων προτείνει τα εξής:
- Τη δημιουργία ενός διαφανούς και αντικειμενικού συστήματος καθορισμού των τελών και των φορολογιών με βάση τις πραγματικές ανάγκες και το κόστος των υπηρεσιών.
- Τη διασφάλιση της διαβούλευσης και της συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τα τέλη και τις φορολογίες.
- Την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας στη διαχείριση των δημοτικών οικονομικών.
Συντήρηση δρόμων: Πού να βρούμε τα λεφτά;
Γιατί διαμαρτύρεστε για τη μεταφορά της αρμοδιότητας συντήρησης των δρόμων από το Τμήμα Δημοσίων Έργων στους δήμους;
Η Ένωση Δήμων έχει εκφράσει τον έντονο προβληματισμό και τις ενστάσεις της για τη μεταφορά της αρμοδιότητας της συντήρησης των δρόμων από το κεντρικό κράτος στους δήμους με πενιχρούς πόρους και χωρίς ουσιαστική κοστολόγηση. Για την ακρίβεια, το Υπουργείο Εσωτερικών επιχειρεί τη μεταφορά της εν λόγω αρμοδιότητας στους δήμους με επιπλέον επιχορήγηση της τάξης των €3 εκατ., ενώ, με μια συντηρητική εκτίμηση της Ένωσης Δήμων, το κόστος της αρμοδιότητας αυτής κυμαίνεται στα €15 εκατ., ποσό πενταπλάσιο. Γι’ αυτό, με ομόφωνη απόφαση του διοικητικού της συμβουλίου, ημερομηνίας 28 Ιανουαρίου 2025, η αρμοδιότητα που απορρέει από το άρθρο 43(2)(α)(vi) του περί Δήμων Νόμου πρέπει, επί του παρόντος, να ανασταλεί. Η απόφασή μας αυτή κοινοποιήθηκε με σχετική επιστολή μας στο Υπουργείο Εσωτερικών με λεπτομερή αιτιολόγηση.
Η Ένωση Δήμων θέλει να καταστήσει σαφές ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν φέρει ένσταση στην ανάληψη νέων αρμοδιοτήτων δεδομένου, όμως, ότι αυτές συνοδεύονται και από τη μεταφορά των κατάλληλων πόρων ώστε οι τοπικές Αρχές να είναι σε θέση να εξασκούν αποτελεσματικά τις αρμοδιότητες αυτές και να παρέχουν υπηρεσίες στον βαθμό ποιότητας που αξίζει στους πολίτες που υπηρετούν. Εξάλλου, η κοστολόγηση των αρμοδιοτήτων των δήμων αποτέλεσε βασικό πυλώνα της διαβούλευσης για τη Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και αποτυπώνεται και εντός του περί Δήμων Νόμου στο άρθρο 94(3). Ως εκ τούτου, καλούμε το κράτος να υπολογίσει με πραγματικά δεδομένα το κόστος της αρμοδιότητας αυτής, η οποία θα έχει άμεσο αντίκτυπο και στην καθημερινή ασφάλεια χιλιάδων συμπολιτών μας που χρησιμοποιούν τους δρόμους αυτούς. Σε διαφορετική περίπτωση, είμαστε έτοιμοι να λάβουμε τα ανάλογα νομικά μέτρα πριν θρηνήσουμε θύματα.
Προσφυγή στη Δικαιοσύνη
Πώς θα ενεργήσετε στην περίπτωση που ληφθούν αποφάσεις με τις οποίες διαφωνείτε;
Επιθυμώ να είμαι απολύτως σαφής: για όλα τα ζητήματα που τις τελευταίες ημέρες βλέπουν το φως της δημοσιότητας, η Ένωση Δήμων έχει θεσμική και ηθική υποχρέωση να διερευνά με προσοχή κάθε ενδεχόμενο παράβασης της κείμενης νομοθεσίας. Σε περιπτώσεις όπου διαπιστώνεται ότι υπάρχουν βάσιμες υπόνοιες ή τεκμηριωμένες ενδείξεις παράβασης, η προσφυγή στη Δικαιοσύνη συνιστά νόμιμο και θεσμικά κατοχυρωμένο μέσο αντίδρασης.
Η προσφυγή αυτή δεν αποτελεί αυτοσκοπό, ούτε επιδιώκεται για λόγους εντυπώσεων. Είναι, όμως, μία επιλογή που παραμένει ανοιχτή και αναγκαία όταν διακυβεύονται η νομιμότητα, η διαφάνεια και η εύρυθμη λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σκοπός μας είναι η διασφάλιση της θεσμικής τάξης και του δημοσίου συμφέροντος, με υπευθυνότητα, νηφαλιότητα και σεβασμό προς τους πολίτες και τους θεσμούς.
