Σε μια χώρα που σέβεται το κράτος δικαίου, οι αποφάσεις των δικαστηρίων, εφόσον τελεσιδικήσουν και είναι πλέον δεσμευτικές, θα πρέπει να εφαρμόζονται αμέσως. Τι γίνεται, όμως, στις περιπτώσεις που έστω και αργά αποφαίνεται η Δικαιοσύνη αλλά δεν αποκαθίστανται το δίκαιο και η νομιμότητα; Με ποιον τρόπο υποχρεώνονται οι κρατικές και ανεξάρτητες υπηρεσίες, ημικρατικοί οργανισμοί, δήμοι και κοινότητες να συμμορφωθούν με τις ακυρωτικές αποφάσεις των δικαστηρίων που δεν είναι αρεστές; Πώς θα πρέπει να νιώθουν οι πολίτες που αναγκάζονται να προσφύγουν στα δικαστήρια για να βρουν το δίκαιό τους αλλά το ίδιο το κράτος και υπηρεσίες του δεν συμμορφώνονται, υπονομεύοντας το κράτος δικαίου; Με τους πολίτες, εύλογα, να διερωτώνται σε ποιους να αποταθούν για να εφαρμοστούν δικαστικές αποφάσεις!
Ως έχουν σήμερα τα πράγματα, το μόνο που διασφαλίζεται είναι η ατιμωρησία των διοικητικών Αρχών, που δεν συμμορφώνονται με τις ακυρωτικές αποφάσεις δικαστηρίων. Τα φαινόμενα ανομίας και περιφρόνησης των δικαστικών αποφάσεων των Διοικητικών Δικαστηρίων, που είναι επιφορτισμένα με τον έλεγχο των πράξεων της Διοίκησης, όπως για παράδειγμα με διορισμούς, προαγωγές, μεταθέσεις, αποσπάσεις, αποστρατείες κ.ά., εξακολουθούν να παρατηρούνται ένεκα της απουσίας κυρώσεων.
Το Άρθρο 146 του Συντάγματος υποχρεώνει κάθε όργανο, Αρχή και πρόσωπο σε ενεργό συμμόρφωση προς τις ακυρωτικές δικαστικές αποφάσεις και καθορίζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο η Διοίκηση οφείλει να ενεργεί. Πέραν της συμμόρφωσης, που συνεπάγεται αποκατάσταση της νομιμότητας, διασφαλίζεται ότι δεν θα επαναληφθεί η ίδια παράνομη συμπεριφορά. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει νομοθεσία που να καθορίζει τις κυρώσεις που δύνανται να επιβληθούν από το Ανώτατο Δικαστήριο στις περιπτώσεις περιφρόνησης των δικαστικών αποφάσεων.
Τρανταχτά παραδείγματα
Σε πολλές περιπτώσεις στο παρελθόν δεν υπήρξε συμμόρφωση με τις δικαστικές αποφάσεις, με αποτέλεσμα να επιδικαστούν έξοδα εναντίον της Δημοκρατίας, να αμφισβητηθεί ευθέως η αξιοκρατία και να καταβληθούν υπέρογκα ποσά σε αποζημιώσεις στα πρόσωπα που προσέφυγαν ενώπιον της Δικαιοσύνης και δικαιώθηκαν αλλά το δίκαιο αποκαταστάθηκε μετά από μεγάλη και αδικαιολόγητη καθυστέρηση.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των 59 αξιωματικών της ΕΦ που υποχρεώθηκαν στο παρελθόν σε πρόωρη αφυπηρέτηση, ορισμένοι από την ηλικία των 47 ετών χωρίς μετρήσιμα κριτήρια, για έναν και μοναδικό λόγο: Να τύχουν προαγωγής οι υφιστάμενοί τους που ήταν καθηλωμένοι στον ίδιο βαθμό για χρόνια. Αυτοί, λοιπόν, οι αξιωματικοί, με την εκπαραθύρωσή τους από το στράτευμα, προσέφυγαν στη Δικαιοσύνη προσβάλλοντας την απόφαση της υποχρεωτικής αποστράτευσής τους από το Ανώτατο Συμβούλιο Κρίσεων, το οποίο προεδρεύεται από τον εκάστοτε υπουργό Άμυνας και συμμετέχουν, ως μέλη, ο Αρχηγός της Ε.Φ. και δυο υπουργοί που ορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Το Ανώτατο Δικαστήριο δικαίωσε τους αξιωματικούς, επιβεβαιώνοντας το παράνομο της διαδικασίας που ακολουθήθηκε. Επέστρεψαν στην ενεργό υπηρεσία για να αποστρατευτούν ευθύς αμέσως από το Ανώτατο Συμβούλιο Κρίσεων. Προσέφυγαν ξανά στο Ανώτατο Δικαστήριο και δικαιώθηκαν για δεύτερη φορά για τους ίδιους λόγους. Επέστρεψαν στην ΕΦ, για να αποστρατευτούν για τρίτη διαδοχική φορά, διότι στο μεταξύ οι θέσεις τους στην ηγετική πυραμίδα της ΕΦ καταλήφθηκαν από υφιστάμενούς τους. Τα «σπασμένα» από αυτές τις αυθαιρεσίες, που συνοδεύονταν από διάτρητες νομικά αποφάσεις, τα πλήρωσαν, τελικά, οι φορολογούμενοι πολίτες. Συγκεκριμένα, το Υπουργείο Άμυνας και η Νομική Υπηρεσία υποχρεώθηκαν σε εξώδικο συμβιβασμό, καταβάλλοντας στους εν λόγω απόστρατους αξιωματικούς, το 2019, πρόσθετες αποζημιώσεις και μισθούς συνολικού ύψους €4 εκατ.
Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση ήταν οι προαγωγές αστυνομικών. Τα δικαστήρια εξέδωσαν συνολικά 10 ακυρωτικές αποφάσεις αλλά η τότε ηγεσία της Αστυνομίας επέμενε στην προαγωγή των ίδιων προσώπων που ακυρώθηκαν οι προαγωγές τους. Το αποτέλεσμα ήταν το κράτος να καταβάλει αναδρομικά μισθούς ύψους €300.000 περίπου στους αστυνομικούς που δικαιούνταν την προαγωγή αλλά ετσιθελικά αρνείτο η τότε ηγεσία της Αστυνομίας να συμμορφωθεί. Γεγονός που προκάλεσε την παρέμβαση του τότε υπουργού Δικαιοσύνης, Ιωνά Νικολάου, υποχρεώνοντας τον αρχηγό της Αστυνομίας σε συμμόρφωση με τις δικαστικές αποφάσεις.
Τέτοια απαράδεκτα φαινόμενα ανομίας παρατηρούνταν ανέκαθεν στην Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας, στην Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, σε ημικρατικούς οργανισμούς, σε δήμους, ακόμη και σε κοινότητες. Είναι εκατοντάδες οι υπάλληλοι του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα που δικαιώθηκαν στα δικαστήρια, κυρίως, για προαγωγές αλλά ουδέποτε προήχθησαν καθώς επαναδιορίζονται οι ίδιοι και οι ίδιοι και μάλιστα αναδρομικά.
Από το 2003 προσπαθούν να ψηφίσουν νόμο
Όπως προκύπτει από τα αρχεία της Βουλής, οι προσπάθειες για νομοθετική ρύθμιση του θέματος πάνε πίσω στο 2003 και συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Συγκεκριμένα, στις 03/04/2003 το ΔΗΚΟ κατέθεσε πρόταση νόμου προτείνοντας κυρώσεις για όσους δεν συμμορφώνονται με τις ακυρωτικές δικαστικές αποφάσεις. Η Επιτροπή Νομικών της Βουλής αποφάσισε να μην προωθήσει για ψήφιση την εν λόγω πρόταση νόμου εν αναμονή κατάθεσης νομοσχεδίου από την Εκτελεστική Εξουσία. Το νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή από το Υπουργείο Δικαιοσύνης τον Νοέμβριο του 2004. Η συζήτησή του άρχισε ενώπιον της Επιτροπής Νομικών στις 18/11/2004 και ολοκληρώθηκε στις 10/11/2005. Οι βουλευτές της Επιτροπής Νομικών, θεωρώντας ότι η προτεινόμενη ρύθμιση θα συμβάλει σημαντικά στην εφαρμογή της αρχής της χρηστής διοίκησης, στην περιφρούρηση της αρχής του κράτους δικαίου και στη διασφάλιση του κύρους της Δικαστικής Εξουσίας, εισηγήθηκαν με σχετική έκθεση που κυκλοφόρησαν στην ολομέλεια της Βουλής στις 22/11/2005 την ψήφιση του υπό αναφορά νομοσχεδίου σε νόμο. Στα μερικά 24ωρα που μεσολάβησαν μέχρι την πραγματοποίηση της συνεδρίας της ολομέλειας του Σώματος, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και η Νομική Υπηρεσία απέσυραν άρον – άρον το νομοσχέδιο χωρίς να δίνονται εξηγήσεις. Λέχθηκε απλώς από μέρους τους ότι θα δημιουργηθούν μεγάλα προβλήματα με την ψήφιση του νομοσχεδίου που οι ίδιοι συνέταξαν και κατέθεσαν στη Βουλή για ψήφιση!
Το έβαλαν στο περιθώριο
Στις 03/01/2018 το Υπουργείο Δικαιοσύνης κατέθεσε για ψήφιση στη Βουλή νομοσχέδιο που τιτλοφορείται ως «ο περί Συμμόρφωσης της Διοίκησης προς τις Δικαστικές Αποφάσεις που εκδίδονται δυνάμει του Άρθρου 146 του Συντάγματος Νόμος του 2017». Το εν λόγω νομοσχέδιο παραπέμφθηκε στην Επιτροπή Νομικών της Βουλής για συζήτηση, όπου και εκκρεμεί. Στην ουσία εγκαταλείφθηκε, μετά τα διάφορα νομικά και πρακτικά προβλήματα που αναδείχθηκαν κατά τη συζήτησή του και τη διαπίστωση ότι ενέχει αντισυνταγματικές πρόνοιες. Το επίμαχο νομοσχέδιο προβλέπει την επιβολή χρηματικής ποινής στο αρμόδιο προς συμμόρφωση όργανο, Αρχή ή πρόσωπο ύψους μέχρι €5.000 και επιπρόσθετης χρηματικής κύρωσης ύψους μέχρι €200 για κάθε μέρα συνέχισης της άρνησης συμμόρφωσης.
Ετοιμάζεται νέο νομοσχέδιο
Αρχές του 2024 το αρμόδιο Υπουργείο Δικαιοσύνης έθεσε σε δημόσια διαβούλευση νέο, αναθεωρημένο νομοσχέδιο με σκοπό τη συμμόρφωση της Διοίκησης στις αποφάσεις των δικαστηρίων. Προβλέπει και ποινές. Όπως μας λέχθηκε αρμοδίως, στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης κατατέθηκαν πολλές και εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις και ηγέρθησαν διάφορα νομικά και πρακτικά ζητήματα. Σήμερα, καταβάλλεται προσπάθεια από πλευράς του υπουργείου για συγκερασμό των απόψεων με σκοπό να κατατεθεί στη Βουλή ένα νομοσχέδιο που να μπορεί να εφαρμοστεί, να είναι αποτελεσματικό και, κυρίως, να εξασφαλίσει τη στήριξη της πλειοψηφίας των βουλευτών για να ψηφιστεί σε νόμο.
Αίτημα δικαστών από το 2001
Η ανάγκη θέσπισης νομοθεσίας που να προβλέπει ποινές στις περιπτώσεις περιφρόνησης δικαστικών αποφάσεων υποδεικνύεται και σε σχετική επιστολή του Ανωτάτου Δικαστηρίου προς τη Βουλή, ημερομηνίας 15/10/2001. Συγκεκριμένα, στην εν λόγω επιστολή αναφέρεται ότι το Ανώτατο Δικαστήριο εισηγείται τη θέσπιση νομοθεσίας ως επακόλουθο σχετικής νομολογίας που θα αποσκοπεί στην τιμωρία αυτών που περιφρονούν τις αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου που εκδίδονται με βάση το Άρθρο 146 του Συντάγματος.
