Τα δεδομένα σε σχέση με τη γήρανση του γεωργικού πληθυσμού προκαλούν ανησυχία για τη βιωσιμότητα της υπαίθρου, την ανθεκτικότητα του γεωργικού τομέα, την προστασία του περιβάλλοντος και την επισιτιστική ασφάλεια. Οι οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές που ακολουθήθηκαν μέχρι σήμερα από τις κυβερνήσεις και αγγίζουν τον κλάδο αυτό μοιάζουν αναποτελεσματικές, αν όχι άστοχες, όταν απλώνονται στον καμβά που συνθέτουν οι αριθμοί. Με βάση την απογραφή της γεωργίας του 2020 από την ΕΕ και τη δημοσίευση του 2021 (Eurostat), η πλειοψηφία των Κυπρίων αγροτών (76,4%) είναι πάνω από 55 ετών -μόλις το 2,6% είναι κάτω των 35 ετών. Μεχρι σήμερα το πρόβλημα φαίνεται να έχει οξυνθεί, λαμβάνοντας υπόψη την κυπριακή αναφορά στο άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας της ΕΕ, στη Βαρσοβία την περασμένη Τρίτη, όπου, εκπροσωπώντας την υπουργό, ο γ.δ. της Γενικής Διεύθυνσης Γεωργίας, Ανδρέας Γρηγορίου, είπε ότι στην Κύπρο η μέση ηλικία των γεωργών υπερβαίνει τα 60 έτη. Η γήρανση του γεωργικού πληθυσμού, όπως σημείωσε, περιορίζει τη δυνατότητα υιοθέτησης καινοτομιών και ψηφιακών τεχνολογιών. Οι μεγαλύτερης ηλικίας γεωργοί εμφανίζονται συχνά πιο επιφυλακτικοί απέναντι στις νέες τεχνολογίες και επενδύσεις με μακροχρόνια προοπτική. Την ίδια ώρα και στην υπόλοιπη ΕΕ η κατάσταση δεν δείχνει πιο αισιόδοξη, καθώς 6,5% των αγροτών είναι κάτω των 35 ετών και το ποσοστό πάνω από 55 ετών είναι 57,6% (Eurostat).
Το γεγονός ότι ο μέσος Κύπριος γεωργός είναι άνω των 60 ετών αγγίζει την παραγωγικότητα, ανέφερε στον «Π» ο επίκουρος καθηγητής Εφαρμοσμένης Αγροτικής Οικονομίας στο ΤΕΠΑΚ, Γιώργος Γαδανάκης, ο οποίος σκοπεύει με την ομάδα του να ερευνήσουν το προσεχές διάστημα την παραγωγική αποδοτικότητα των γεωργών και των εκμεταλλεύσεων στην Κύπρο, μέσα από τον τρόπο που διχειρίζονται τις καλλιέργειες. «Όπως θα φαντάζεστε, ένας άνθρωπος ο οποίος είναι άνω των 60 ετών θα ακολουθεί πρακτικές οι οποίες είναι παραδοσιακές. Πρακτικές οι οποίες δεν έχουν στόχο να εξοικονομήσουν πόρους, με τον πιο σημαντικό για τη γεωργία να είναι το νερό», τόνισε.
Αστάθμητοι παράγοντες
Για ένα αβέβαιο περιβάλλον, το οποίο, μεταξύ άλλων, συνδέεται με την κλιματική αλλαγή, τη γραφειοκρατία και τις αυξήσεις στα έξοδα, με αποτέλεσμα να αποτρέπουν τους νέους της Κυπρου να ασχοληθούν επιχειρηματικά με τη γεωργία, μίλησαν στον «Π» πρόσωπα που έχουν καθημερινή επαφή με επαγγελματίες του κλάδου. «Όντως έχουμε ‘‘γεράσει’’ στον πρωτογενή τομέα. Και το πρόβλημα οφείλεται στα μειωμένα εισοδήματα. Υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες, τους οποίους δεν μπορεί να προβλέψει ο ίδιος ο αγρότης, ειδικά σήμερα με την κλιματική αλλαγή», ανέφερε στον «Π» ο γενικός γραμματέας του Παναγροτικού Συνδέσμου Κύπρου, Τάσος Γιαπάνης. «Είναι οι διαδοχικές ανομβρίες, οι παρατεταμένοι καύσωνες, οι χαλαζοπτώσεις, οι ανεμοστρόβιλοι, η πράσινη μετάβαση που κάθε τόσο φέρνει έναν νέο φόρο, η γραφειοκρατία (για παράδειγμα, για τη νομιμοποίηση ενός υποστατικού εξετάζονται αιτήσεις για 10 και 15 χρόνια). Όλα αυτά είναι απογοητευτικά, είναι ανασταλτικοί παράγοντες, οι οποίοι αποθαρρύνουν νέους ανθρώπους», είπε.
«Όταν το νερό είναι αβέβαιο»
«Σκεφτείτε το, όταν το νερό είναι αβέβαιο, θα ασχοληθείτε με τη γεωργία;», είπε από την πλευρά του στον «Π» γεωπόνος μεγάλης ιδιωτικής εταιρείας, ο οποίος παρέχει συμβουλές σε παγκύπρια βάση και συναντά την πραγματική εικόνα καθημερινά. Μετέφερε μία σκληρή, όπως τη χαρακτήρισε, εικόνα, της τρέχουσας εβδομάδας, την οποία άρχισε να συναντά όλο και πιο συχνά αυτόν τον μήνα, συνδεόμενη με το φετινό υδατικό πρόβλημα και τα έκτακτα μέτρα της κυβέρνησης. Στις πεδινές κοινότητες της ανατολικής Πάφου, στην Αναρίτα και την Τίμη, λειτουργοί του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων έκλειναν την παροχή νερού σε καλλιέργειες, διότι είχαν ξεπεράσει τις ποσότητες που δικαιούνταν για φέτος. «Όταν αρχίζουν από τις αρχές καλοκαιριού να κλείνουν το νερό και ενώ ακολουθούν σίγουρα τέσσερις μήνες υψηλών θερμοκρασιών και χωρίς βροχόπτωση, η συνέχεια θα είναι απογοητευτική», είπε. Ωστόσο παραμένουν οι γεωτρήσεις, για όσους επαγγελματίες τις διαθέτουν. Τόνισε ότι μεγάλοι επαγγελματίες, όπως των κηπευτικών, αφήνουν σήμερα 40% των εκτάσεών τους αφύτευτες, για να μην διακινδυνεύσουν σε περίπτωση που δεν ανταποκριθούν οι γεωτρήσεις τους.
Όπως έχει ανακοινώσει το Υπουργείο Γεωργίας, όσοι επαγγελματίες στερηθούν εισοδήματα λόγω των υδατικών μέτρων θα αποζημιωθούν το φθινόπωρο. Η ίδια πολιτική ακολουθείται και για καταστροφές λόγω φυσικών φαινομένων. Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Γιαπάνη, συνήθως οι αποζημιώσεις είναι τέτοιες που είναι χρονοβόρες. Μπορεί να χρειαστούν έξι και εφτά μήνες για να τις πάρουν οι αγρότες, ρωτώντας πώς θα ζήσουν μέχρι τότε. Επίσης σημείωσε ότι αυτές δεν υπερβαίνουν το 30% του κόστους, το οποίο έχει επωμιστεί ένας αγρότης.
Κουλτούρα και κυπριακό σχολείο
Πέρα από τους πιο πάνω λόγους, ένας άλλος, ο οποίος έχει εμποδίσει την τελευταία εικοσαετία την ηλικιακή ανανέωση του γεωργικού πληθυσμού, είναι η καλλιέργεια μίας κουλτούρας η οποία στα μάτια των νέων παρουσίαζε ως κοινωνικά κατώτερα τα αγροτικά επαγγέλματα. Πλέον δύο γενιές, από τους σημερινούς εικοσάρηδες μέχρι τους σαραντάρηδες, έχουν ανατραφεί στις οικογένειές τους και έχουν λάβει τέτοια εκπαίδευση στις σχολικές τάξεις ώστε να υιοθετούν το πιο πάνω. Παρά τις αυξημένες ανάγκες σίτισης, έχουν σπουδάσει άλλα επαγγέλματα, με μεγάλο αριθμό από αυτούς σήμερα να μην τα ασκούν, λόγω των οικονομικών συνθηκών μετά το 2013.
Σύμφωνα με τον κ. Γιαπάνη, σε επαφές με τους νέους επαναλαμβάνονται με το να τους εξηγούν ότι για τα αγροτικά επαγγέλματα πρέπει πλέον να αποβάλουν τη νοοτροπία του «ρεσπέρη» ή του βοσκού αλλά να τα βλέπουν από την οπτική του επιχειρηματία, με εκπαίδευση και υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Την ίδια ώρα, τόνισε ότι έχουν αρκετά παράπονα από το Υπουργείο Παιδείας, διότι στα σχολεία δεν δίνεται έμφαση στον πρωτογενή τομέα. Όπως τόνισε, υπάρχουν σήμερα κερδοφόρα επαγγέλματα σε αυτόν τον τομέα, τα οποία δυστυχώς δεν αναπτύσσονται. Συγχρόνως, είπε, υπάρχουν τεράστιες ανάγκες σίτισης, διότι, πέρα από το ένα εκατομμύριο πληθυσμού, επισκέπτονται το νησί 4 – 4,5 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως.
Αυξημένο κόστος
Όσον αφορά το αυξημένο κόστος παραγωγής, και οι δύο αναφέρθηκαν στην απουσία εργοστασίων παραγωγής λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στο νησί, διότι κανένας επιχειρηματίας δεν θέλει να επενδύσει εδώ, όπου η παραγωγή είναι μικρή, σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Η γεωγραφική θέση και η νησιωτική ιδιομορφία της Κύπρου πάλι αυξάνουν το κόστος. Σημείωσε ότι, μετά τον κορωνοϊό και τους περιφερειακούς πολέμους, το κόστος μεταφοράς ανέβηκε. Ένας τόνος πατάτες από την Κύπρο, για να φτάσει στο πιο κοντινό λιμάνι στην Ευρώπη, που είναι ο Πειραιάς (Ελλάδα) ή η Αγκόνα (Ιταλία), και από εκεί με τρένο να καταλήξει στη μεγάλη αγορά της Γερμανίας, των 80 – 85 εκατομμυρίων, απαιτεί γύρω στα 160 – 180 ευρώ κόστος μεταφοράς. Ένας τόνος πατάτες από την Ισπανία, για να μεταφερθεί με τρένο από την Ισπανία στη Γερμανία, έχει κόστος 35 ευρώ.
Προγράμματα του υπουργείου
Για την ενθάρρυνση νέων γεωργών να ενταχθούν στον κλάδο ανακοινώνεται από το Υπουργείο Γεωργίας ανά τακτά χρονικά διαστήματα (κάθε 5 – 6 χρόνια) ένα μεγάλο πρόγραμμα, όπως αυτό που εξήγγειλε για τον προσεχή Σεπτέμβριο. Σύμφωνα με τον κ. Γιαπάνη, αναμένεται να το εκμεταλλευτούν, όπως πάντα, και νέοι γεωργοί. Κάθε φορά ενδιαφέρονται γύρω στα 200 – 300 άτομα, είπε. Όμως εδώ εντοπίζει ότι η συντριπτική πλειοψηφία τους αφορά άτομα κάτω από την ίδια οικογένεια. Υπάρχουν και ορισμένες εξαιρέσεις, ανέφερε, γύρω στο 10 - 20%, με απόφοιτους γεωπονίας, ζωικής παραγωγής, ακόμα και οικονομικών σπουδών.
Μονόδρομος η εκπαίδευση
Για την αλλαγή του πιο πάνω σκηνικού η εκπαίδευση είναι μονόδρομος, σύμφωνα με τον δρα Γαδανάκη. Επιστρέφοντας στα αρχικά δεδομένα από τη Eurostat (απογραφή του 2020), η Κύπρος παρουσιάζει το πολύ χαμηλό ποσοστό εκπαίδευσης διαχειριστών αγροτικών εκμεταλλεύσεων, μόλις 1.1%, σε σύγκριση με την υπόλοιπη ΕΕ, όπου σε υψηλά ποσοστά παρουσιάζονται η Ολλανδία (62,6%), το Λουξεμβούργο (53,1%), η Γαλλία (38,4%) και η Τσεχία (35,8%). Η Ελλάδα έχει ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό (0,7%). Με την εκπαίδευση, τόνισε ο καθηγητής του ΤΕΠΑΚ, θα δείξει η Πολιτεία στους νέους ανθρώπους που θέλουν να επενδύσουν ότι υπάρχει μέλλον και προοπτική. «Χρειάζεται συστηματική εκπαίδευση, να κατανοήσουμε ότι μπορούμε να παράγουμε με τη βοήθεια των σύγχρονων τεχνολογιών, ότι μπορούμε να εξοικονομήσουμε πόρους, ότι μπορούμε να κάνουμε κάποιες αναλύσεις εδάφους, έτσι ώστε να έχουμε μεγαλύτερες αποδόσεις από τις καλλιέργειές μας», συμπλήρωσε.
Πέρα από επιχορηγήσεις
Τόνισε παράλληλα την ανάγκη για ολιστική προσέγγιση. «Δεν είναι μονάχα το να προκηρύσσεται ένα πρόγραμμα επιχορηγήσεων, το ζήτημα συνδέεται με μία ολιστική προσέγγιση για την ανάπτυξη της υπαίθρου. Αν δεν έχουμε μία ζωντανή οικονομία της υπαίθρου, δεν μπορούμε να έχουμε και γεωργούς στην Κύπρο. Γιατί μία οικογένεια ενός νέου ανθρώπου έχει ανάγκες· από ένα σχολείο, από υποδομές όπως ένα οδικό δίκτυο», είπε.
«Παράλληλα απαιτούνται νομοθεσίες οι οποίες θα εξυπηρετούν, δεν θα καθυστερούν κάποια σχέδια επένδυσης. Έτσι θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε και να δούμε νέες εγκαταστάσεις, νέα θερμοκήπια, όπως δικτυοκήπια, να δούμε εγκαταστάσεις οι οποίες θα διαχειρίζονται πιο σωστά τον υδροφόρο ορίζοντα και θα αξιοποιούν νερά, τα οποία χάνονται στη θάλασσα. Αλλά να δούμε και την είσοδο άλλων επιχειρήσεων, οι οποίες εκμεταλλεύονται την τεχνολογία. Για παράδειγμα, υπάρχει το σύστημα ανακυκλούμενης υδατοκαλλιέργειας (recirculating aquaculture system), το οποίο επιτρέπει την ιχθυοκαλλιέργεια στη στεριά», σημείωσε.
Εκτός από τις ίδιες οικογένειες, οι οποίες αξιοποιούν κάθε φορά τα προγράμματα του υπουργείου, κάτι το οποίο χαρακτήρισε θετικό, καθώς διαθέτουν ήδη τα κεφάλαια και μπορούν να κάνουν κάτι μεγαλύτερο, θα πρέπει το κράτος να δει και πώς μπορεί να υποστηρίξει και άλλους, οι οποίοι έχουν μεν το κίνητρο και το ενδιαφέρον αλλά δεν έχουν το κεφάλαιο ή τη γνώση ή τις ευκαιρίες που έχουν οι πρώτοι.
Για τον πολύ μικρό και κατακερματισμένο κλήρο γης, ο οποίος είναι μεγάλη τροχοπέδη για τις γεωργικές αποδόσεις στην Κύπρο, εμποδίζοντας, σύμφωνα με τη γλώσσα των Οικονομικών, την ανάπτυξη οικονομιών κλίμακας, οι οποίες θα μείωναν το κόστος της παραγωγής και κατά συνέπεια θα έδιναν μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους, εισηγείται την προώθηση των συλλογκών επιχειρήσεων (joint ventures) από δύο - τρεις νέους γεωργούς, με όμορα ή γειτονικά τεμάχια γης και κοινά μηχανήματα.
