Η έντονη συζήτηση γύρω από το μέλλον της Λεωφόρου Μακαρίου, και ευρύτερα της κινητικότητας στο κέντρο της Λευκωσίας, φέρνει ξανά στο προσκήνιο μια κρίσιμη ερώτηση: Τι σημαίνει πραγματικά βιώσιμη αστική κινητικότητα και πώς μπορεί να εφαρμοστεί σε μια πόλη όπως η Λευκωσία, που εξακολουθεί να εξαρτάται σχεδόν απόλυτα από το ιδιωτικό αυτοκίνητο; Η Δρ Λόρα Νικολάου, Αρχιτέκτονας Πολεοδόμος, μέλος του ΕΤΕΚ, και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Frederick, τοποθετείται με σαφήνεια στη συνέντευξή της στον «Π», ξεκαθαρίζοντας ότι η εξάρτηση των Κυπρίων από το αυτοκίνητο δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας «κουλτούρας» αλλά της συστηματικής απουσίας εναλλακτικών επιλογών. Η αναδιοργάνωση της μετακίνησης με ενίσχυση των δημόσιων συγκοινωνιών, της πεζής μετακίνησης και της ποδηλασίας δεν είναι απλώς μια οικολογική επιλογή -είναι μονόδρομος, τονίζει.
Η Λευκωσία, όπως επισημαίνει η Δρ. Νικολάου, υστερεί σοβαρά σε κρίσιμους τομείς: ανεπαρκή δρομολόγια λεωφορείων, απουσία διασύνδεσης μεταξύ μέσων, υψηλό κόστος και χαμηλή ποιότητα υπηρεσιών. Πέρα από τα τεχνικά προβλήματα, υπάρχει και ένα δομικό πρόβλημα διακυβέρνησης: η απουσία συντονισμού μεταξύ των δήμων και των κρατικών φορέων. «Χωρίς ενιαίο μητροπολιτικό σχεδιασμό, καμία στρατηγική δεν μπορεί να πετύχει», υπογραμμίζει.
Αναφερόμενη στη Λεωφόρο Μακαρίου, η Δρ Νικολάου ξεκαθαρίζει πως «το άνοιγμα της λεωφόρου στα οχήματα είναι λανθασμένη απόφαση που υπονομεύει την στρατηγική σχεδιασμού για το κέντρο της πόλης. Όπως εξηγεί, τέτοιου είδους μονομερείς παρεμβάσεις, χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση και χωρίς πιλοτική εφαρμογή, ρισκάρουν να ακυρώσουν χρόνιες προσπάθειες και επενδύσεις». Προσθέτει δε, ότι «η επανάληψη παλαιών λύσεων για νέα προβλήματα, όπως η εμμονή στην επιστροφή των αυτοκινήτων, δεν οδηγεί σε αναζωογόνηση της εμπορικής ζωής – αλλά σε στασιμότητα».
Η λύση, όπως τονίζει, βρίσκεται στην επανατοποθέτηση του κέντρου της Λευκωσίας ως χώρου εμπειρίας, εργασίας και κατοικίας – όχι ως κόμβου διέλευσης τροχοφόρων.
Τι είναι η «βιώσιμη αστική κινητικότητα» και ποια τα βασικά της χαρακτηριστικά;
Η βιώσιμη αστική κινητικότητα αφορά την αναδιοργάνωση των καθημερινών μετακινήσεων με τρόπο που προάγει την υγεία, εξοικονομεί γη και φυσικούς πόρους και επιτυγχάνει μια σταθερή και ουσιαστική μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που πηγαζουν από τη χρήση αυτοκινήτου (η ρύπανση, ο θόρυβος κ.λπ.). Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως μέσω του περιορισμού της χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου και της ενίσχυσης εναλλακτικών μέσων μεταφοράς, όπως τα δημόσια λεωφορεία, τα ποδήλατα, οι προσωπικές συσκευές κινητικότητας και η διεξαγωγή μικρών αποστάσεων με τα πόδια.
Ποιες είναι οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Λευκωσία σήμερα όσον αφορά τη βιώσιμη κινητικότητα;
Μεταξύ των σημαντικότερων προκλήσεων είναι:
- Η έλλειψη αποτελεσματικών δημόσιων συγκοινωνιών –το κυριότερο θέμα.
- Οι χαμηλές οικιστικές πυκνότητες και η άναρχη αστική εξάπλωση, που αυξάνουν το κόστος και μειώνουν την αποδοτικότητα των συγκοινωνιών.
- Η ανάγκη ύπαρξης πολιτικής βούλησης και ουσιαστικής και μακροχρόνιας επιδότησης των δημοσίων συγκοινωνιών, ώστε σταδιακά να επιτευχθεί η επιθυμητή κατανομή χρήσης μέσων μεταφοράς (modal split από αυτοκίνητο σε άλλα μέσα).
- Ενώ οι επεκτάσεις του οδικού συστήματος που εισηγηται το Τμήμα Δημοσίων Έργων είναι απαραίτητες, διαπλατύνσεις του συστήματος ως μέσο αύξησης της χωρητικότητας (τετραπλές λωρίδες και κυκλικοί κόμβοι) περιορίζουν απλά και προσωρινά την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Πολλές ευρωπαϊκές μελέτες και εφαρμογές αποδεικνύουν ότι η διεύρυνση του οδικού δικτύου οδηγεί απλώς σε αύξηση της κυκλοφορίας και νέες μορφές συμφόρησης σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα.
Ποια πρακτικά βήματα θα μπορούσαν να γίνουν για να μειωθεί η εξάρτηση του Κύπριου -και ιδιαίτερα του Λευκωσιάτη- από το ιδιωτικό αυτοκίνητο; Και πού οφείλεται αυτή η εξάρτηση τελικά;
Η προτίμηση του αυτοκινήτου δεν είναι κυπριακή ιδιαιτερότητα, όσο και αν θέλουμε να την αποδώσουμε στα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του νησιού. Στην Κύπρο, η εξάρτηση αυτή είναι καθαρά αποτέλεσμα της απουσίας εναλλακτικών επιλογών. Δεν είναι θέμα «κουλτούρας» αλλά κακής διαχείρισης των υποδομών μας.
Πρακτικά βήματα:
- Λειτουργία αποτελεσματικής, αξιόπιστης και 24ωρης δημόσιας συγκοινωνίας σε περιοχές με αυξημένη πληθυσμιακή πυκνότητα.
- Οργάνωση μετακινήσεων για ομάδες όπως μαθητές και εργαζομένους σε συγκεκριμένες τοποθεσίες. Park and ride, συντονισμένη πρόσβαση σε χώρους εργασίας κ.λπ.
- Παροχή κινήτρων για τηλεργασία και
- αποθάρρυνση της χρήσης ιδιωτικού οχήματος μέσω περιορισμένης στάθμευσης.
Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της δημόσιας συγκοινωνίας σε ένα σχέδιο βιώσιμης κινητικότητας και πού υστερεί η Κύπρος σήμερα;
Ο ρόλος της δημόσιας συγκοινωνίας είναι καθοριστικός. Η Κύπρος υστερεί λόγω μια σειράς καταστάσεων:
- Σε χαμηλές συχνότητες δρομολογίων.
- Σε ασυνδετότητα μεταξύ μέσων (π.χ. υπεραστικά λεωφορεία – αεροδρόμιο).
- Στην έλλειψη νυχτερινών δρομολογίων (π.χ. διακοπή δρομολογίων στις 19:00 από παραλιακές πόλεις - π.χ. Παραλίμνι).
- Σε κακή ψηφιακή υποστήριξη και μη φιλική εξυπηρέτηση επιβατών.
- Στο υψηλό κόστος (π.χ. φοιτητική κάρτα €45 μηνιαίως, έναντι €15 στην Αθήνα), χωρίς αντίστοιχη ποιότητα υπηρεσιών.
Ποια είναι η στάση των πολιτών απέναντι στις αλλαγές -όπως πεζοδρομήσεις, ποδηλατόδρομοι, περιορισμοί στη στάθμευση- και πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε ευρύτερη κοινωνική αποδοχή;
Παρά τη γενικότερη αποδοχή των πολιτών, οι λίγοι που αντιδρούν είναι πιο θορυβώδεις. Δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες έρευνες ή διαβουλεύσεις (διευρυμένες) που να καταδεικνύουν την πραγματική κοινωνική στάση. Απαιτείται επίσης καλύτερη πληροφόρηση και επιστημονική τεκμηρίωση στο ευρύτερο κοινό, για την καλλιέργεια ευρύτερης αποδοχής.
Πώς θα μπορούσε να διαμορφωθεί ένας ολοκληρωμένος στρατηγικός σχεδιασμός για βιώσιμη κινητικότητα στη μητροπολιτική Λευκωσία;
Μόνο μέσα από μια ενιαία, μητροπολιτική διακυβέρνηση με ισχυρές εξουσίες και λιγότερο «πολιτικοποιημένες» μπορεί να υπάρξει πραγματικός συντονισμός. Σήμερα, η πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων και η απροθυμία συνεργασίας μεταξύ κρατικών υπηρεσιών καθιστούν κάθε στρατηγική προσπάθεια αδύναμη. Η διαχείριση των υποδομών δεν είναι θέμα πολιτικής αντιπαράθεσης. Ένα μακροχρόνιο όραμα για την πόλη δεν μπορεί παρά να είναι αποτέλεσμα διαβούλευσης και αποτέλεσμα ενεργής εμπλοκής των πολιτών, θεσμικών τομέων και κυβερνήσεων. Η εφαρμογή του όμως πρέπει πρώτιστα να είναι αποτέλεσμα μελέτης, έρευνας και σχεδιασμού, πιλοτικών προγραμμάτων και τεχνοκρατικό θέμα υλοποίησης έργων. Δεν βλέπω πώς η μονομερής και επιλεκτική επέμβαση σε βασικές αρχές της στρατηγικής για το κέντρο της Λευκωσίας θα ευδοκιμήσει.
Υπάρχουν παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών πόλεων με παρόμοια χαρακτηριστικά με τη Λευκωσία που έχουν πετύχει θετικά αποτελέσματα; Τι θα μπορούσαμε να αντιγράψουμε;
Οι κυπριακές πόλεις έχουν μια μοναδική χωροταξική δομή, που μοιάζει περισσότερο με μικρές επαρχιακές αμερικανικές ή πόλεις του αναπτυσσόμενου κόσμου, παρά με ευρωπαϊκές μητροπόλεις. Αυτό περιορίζει τη δυνατότητα «αντιγραφής» μοντέλων. Ωστόσο, μπορούμε να αντλήσουμε ιδέες από ευρωπαϊκές πρακτικές, όπως:
- Ενίσχυση του περπατήματος και της ποδηλασίας μέσω αναβάθμισης του δημόσιου χώρου.
- Σχεδιασμός βασισμένος στην ανακατανομή προτεραιοτήτων, τη μικροκλιματική προσέγγιση και την πράσινη υποδομή (αναβάθμιση πεζοδρόμων /ποδηλατοδρόμων)
- Προσεκτική και μελετημένη υιοθέτηση και προσαρμογή πρακτικών που έχουν δοκιμαστεί με μετρημένους δείκτες αποτελεσματικότητες στο εξωτερικό τις οποίες θα μπορούσαμε να δανειστούμε (στενευμένες επιδοτήσεις, προσωρινές πιλοτικές αλλαγές κυκλοφοριακού συστήματος κλπ.) . (βλ. Σεβίλλη, Κοπεγχάγη, Παρίσι).
Τι ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η εκπαίδευση, η έρευνα και η πανεπιστημιακή κοινότητα στη μετάβαση προς πιο βιώσιμες μορφές μετακίνησης;
Η συμβολή τους είναι καθοριστική, κυρίως σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Μέσω έρευνας, τεκμηρίωσης, και εκπαίδευσης μπορούν να διαμορφώσουν μελλοντικούς πολίτες και επαγγελματίες που θα υποστηρίξουν πιο βιώσιμες μετακινήσεις. Η ενεργή συμμετοχή τους μπορεί επίσης να βοηθήσει ουσιαστικά στο συνεχή και περιεκτικό κοινωνικό διάλογο’ για το θέμα.
Η Μακαρίου
Έχετε εκφράσει δημόσια τη διαφωνία σας με το άνοιγμα της Λεωφόρου Μακαρίου στη διέλευση οχημάτων. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα κύρια προβλήματα αυτής της απόφασης και τι σηματοδοτεί για την πολιτική κινητικότητα της πρωτεύουσας;
Δεν θεωρώ ότι το άνοιγμα της Μακαρίου θα ήταν θετική κίνηση και θα εξυπηρετήσει τον βασικό σκοπό στον οποίον αποσκοπεί (ανάπτυξη εμπορικής κίνησης), με πιθανά αρνητικά αντί θετικά αποτελέσματα. Προσωπικά προτιμώ την οδό Στασικράτους με την 20χμ/ω διακίνηση αυτοκινήτων. Η Λεωφόρος Μακαρίου έχει διαφορετικό ρόλο στον συνολικό σχεδιασμό του ευρύτερου κέντρου (ως άξονας δημοσίων συγκοινωνιών) και είναι σε πρώιμο στάδιο υλοποίησής του. Οι στρατηγικές αυτές σχεδιάζονται ως δέσμες τακτικών, η αλληλουχία των οποίων είναι βασικό συστατικό της πιθανής επιτυχίας τους. Τέτοιες αποφάσεις κινδυνεύουν να εκτροχιάσουν υπάρχουσες στρατηγικές και να ακυρώσουν επενδύσεις σημαντικού χρόνου και πόρων. Αυτά τα θέματα δεν λύνονται με πολιτικές αποφάσεις αλλά μέσα από επιστημονική μελέτη, πιλοτικές εφαρμογές και μακροχρόνια παρακολούθηση των αποτελεσμάτων. Σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, η ολοκλήρωση προγραμμάτων αναπλάσεων χρειάζεται δεκαετίες, με τα ενδιάμεσα στάδια πολύ συχνά να μην αποδίδουν απόλυτα επιθυμητά αποτελέσματα, όπως και στη Μακαρίου.
Τελευταία θα ήθελα να αναφέρω ότι η διάνοιξη της Μακαρίου στη γενική κυκλοφορία θα απαιτήσει απαραίτητα επανασχεδιασμό και υλοποίηση σε δρόμο μικρών ταχυτήτων (π.χ. Στασικράτους κ.λπ.).
Πώς απαντάτε στο επιχείρημα ότι η επαναφορά της κυκλοφορίας στη Λεωφόρο Μακαρίου εξυπηρετεί την εμπορικότητα και την οικονομική ζωή του κέντρου; Υπάρχει εναλλακτική που να συνδυάζει βιωσιμότητα και εμπορική στήριξη;
Η κατάρρευση των εμπορικών κέντρων των πόλεων (High Streets) είναι διεθνές φαινόμενο, που έχει ενταθεί μετά την πανδημία. Στη Λευκωσία, η γεωγραφική διαίρεση της πόλης την καθιστά «περιφέρεια» γεωγραφικά και όχι κέντρο. Η λύση δεν είναι η επιστροφή των αυτοκινήτων αλλά η στρατηγική επανατοποθέτηση του κέντρου ως χώρου κατοίκησης, εργασίας, εμπειρίας και αναψυχής, με ποιότητα δημόσιου χώρου. Δείτε, π.χ., τη συζήτηση για πεζοδρόμηση της Oxford Street στο Λονδίνο ως τακτικής ανατροπής της περαιτέρω παρακμής του δρόμου και της περιοχής. Η επιμονή σε παραδοσιακά μοντέλα λιανικής πώλησης, τα οποία έχουν αντικατασταθεί από ουσιαστικές και μη ανατρέψιμες αλλαγές στις πρακτικές εμπορικών συναλλαγών (on line shopping), είναι ανεδαφική.
