«Ένα κτήριο θεωρείται προσβάσιμο όταν πληροί συγκεκριμένα τεχνικά και λειτουργικά κριτήρια που επιτρέπουν σε άτομα με αναπηρίες ή περιορισμένη κινητικότητα να το χρησιμοποιούν ισότιμα, με ασφάλεια και αυτονομία», αναφέρει σε συνέντευξή της η αρχιτέκτονας Έλενα Λιασίδου. Για την ίδια το βασικό πρόβλημα σε σχέση με την προσβασιμότητα των κτηρίων δεν είναι η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου, αλλά η νοοτροπία μας. «Είναι απογοητευτικό να βλέπει κανείς οχήματα σταθμευμένα σε θέσεις ΑμεΑ ή πάνω σε πεζοδρόμια. Τέτοιες συμπεριφορές φανερώνουν έλλειψη ενσυναίσθησης και σεβασμού προς τον συνάνθρωπό μας».
Ως αρχιτέκτονας και μέλος της διοικούσας επιτροπής του ΕΤΕΚ, πώς βλέπετε να αντιμετωπίζεται το ζήτημα της προσβασιμότητας στην Κύπρο και σε ποιο βαθμό κατά τη γνώμη σας εφαρμόζονται οι νόμοι και οι κανονισμοί;
Η προσβασιμότητα αποτελεί ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο και πολυδιάστατο θέμα. Η Κύπρος έχει κυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία μέσω του Νόμου Ν.8(ΙΙΙ)/2011, δεσμευόμενη να προωθήσει μέτρα που διασφαλίζουν την ισότιμη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς της ζωής.
Με την εφαρμογή του ευρωπαϊκού νόμου για την προσβασιμότητα (European Accessibility Act), η Κύπρος καλείται να αναβαθμίσει τις δημόσιες συγκοινωνίες, τις τραπεζικές υπηρεσίες, τα ΑΤΜ και τις ψηφιακές πλατφόρμες, ώστε να είναι πλήρως προσβάσιμες σε άτομα με προβλήματα όρασης ή ακοής.
Ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός προβλέπει επίσης υποχρεωτική εκπαίδευση του προσωπικού σε θέματα αναπηρίας και προσβασιμότητας, ενισχύοντας την ικανότητα εξυπηρέτησης όλων των πολιτών.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα, ιδιαίτερα στον τομέα των υποδομών. Έχουν θεσπιστεί νομοθεσίες που καλύπτουν την προσβασιμότητα σε κτήρια, προϊόντα, υπηρεσίες, μεταφορές και τεχνολογίες. Σε αρκετά υφιστάμενα δημόσια κτήρια έχουν γίνει παρεμβάσεις για βελτίωση της προσβασιμότητας με την προσθήκη ραμπών, ανελκυστήρων, κατάλληλων χώρων υγιεινής, προσθήκη σήμανσης, ενώ αντίστοιχες πρωτοβουλίες έχουν αναληφθεί και από επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα.
Παρ' όλα αυτά, κατά την άποψή μου, το μεγαλύτερο εμπόδιο δεν είναι η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου, αλλά η νοοτροπία μας. Είναι απογοητευτικό να βλέπει κανείς οχήματα σταθμευμένα σε θέσεις ΑμεΑ ή πάνω σε πεζοδρόμια. Τέτοιες συμπεριφορές φανερώνουν έλλειψη ενσυναίσθησης και σεβασμού προς τον συνάνθρωπό μας. Η προσβασιμότητα δεν είναι απλώς τεχνική απαίτηση, είναι δείκτης πολιτισμού και κοινωνικής συνείδησης.
Ποια είναι τα βασικά κριτήρια που πρέπει να πληροί ένα κτήριο για να θεωρείται προσβάσιμο;
Ένα κτήριο θεωρείται προσβάσιμο όταν πληροί συγκεκριμένα τεχνικά και λειτουργικά κριτήρια που επιτρέπουν σε άτομα με αναπηρίες ή περιορισμένη κινητικότητα να το χρησιμοποιούν ισότιμα, με ασφάλεια και αυτονομία. Στην Κύπρο, τα πρότυπα προσβασιμότητας καθορίζονται από τους περί Οδών και Οικοδομών Κανονισμούς καθώς και από τον ειδικό κανονισμό προσβασιμότητας, ο οποίος εξειδικεύει τις απαιτήσεις για δημόσια και ιδιωτικά κτήρια. Η προσβασιμότητα σε κτήρια και υποδομές βασίζεται στη δημιουργία μιας συνεχούς και απρόσκοπτης «προσβάσιμης αλυσίδας» από τον εξωτερικό χώρο έως κάθε σημείο του κτηρίου. Τα βασικά κριτήρια περιλαμβάνουν:
• Εξωτερική πρόσβαση: Ράμπες με σωστή κλίση και αντιολισθητική επιφάνεια, σύνδεση με πεζοδρόμια και χώρους στάθμευσης.
• Εσωτερική κυκλοφορία: Επαρκείς διάδρομοι, ανελκυστήρες με ευρωπαϊκές προδιαγραφές, ασφαλή κιγκλιδώματα και προσβάσιμες τουαλέτες.
• Οπτικοακουστική σήμανση: Σήμανση κατάλληλη για άτομα με προβλήματα όρασης και ακοής.
• Ασφαλείς διαδρομές διαφυγής: Καθορισμένες και προσβάσιμες έξοδοι κινδύνου.
Η μη τήρηση οποιουδήποτε από τα παραπάνω σημεία διακόπτει την αλυσίδα προσβασιμότητας και καθιστά το κτήριο μη πλήρως προσβάσιμο.
Σε ποιο βαθμό εφαρμόζεται η νομοθεσία από τους επαγγελματίες του κλάδου;
Οι επαγγελματίες μηχανικοί εφαρμόζουν πιστά τον κανονισμό προσβασιμότητας που τέθηκε σε ισχύ το 2019, καθώς η συμμόρφωση με τις πρόνοιές του αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την έκδοση άδειας οικοδομής και αργότερα το πιστοποιητικό τελικής έγκρισης του κτηρίου. Η εφαρμογή του κανονισμού διασφαλίζει ότι τα νέα κτήρια πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις προσβασιμότητας, συμβάλλοντας στην ισότιμη χρήση τους από όλους τους πολίτες.
Ωστόσο, η νομοθεσία ενδέχεται να μην εφαρμόζεται σε περιπτώσεις κτηρίων που έχουν ανεγερθεί χωρίς άδεια ή έχουν υποστεί εκτεταμένες τροποποιήσεις μετά το στάδιο της αδειοδότησης ή ακόμη και μετά την έκδοση του πιστοποιητικού τελικής έγκρισης. Αυτά τα κτήρια συχνά παρουσιάζουν σοβαρές ελλείψεις ως προς την προσβασιμότητα, δημιουργώντας εμπόδια για άτομα με αναπηρίες ή μειωμένη κινητικότητα.
Πέρα από τις τεχνικές προδιαγραφές, ένα σημαντικό πρόβλημα εντοπίζεται στην κακή χρήση των οικοδομών και του δομημένου περιβάλλοντος από τους ίδιους τους χρήστες. Η μη τήρηση των κανόνων προσβασιμότητας στην καθημερινή λειτουργία των χώρων (π.χ. εμπόδια σε ράμπες, κακή σήμανση, ακατάλληλη διαρρύθμιση) υπονομεύει την ουσία της προσβασιμότητας, ακόμη και σε κτήρια που πληρούν τις τεχνικές απαιτήσεις. Η Πολιτεία οφείλει να εξετάσει το ζήτημα αυτό με σοβαρότητα και να προχωρήσει σε διορθωτικές ενέργειες, όπως την ενίσχυση της εποπτείας και των ελέγχων και εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού. Η προσβασιμότητα δεν είναι απλώς τεχνική απαίτηση, αλλά θεμελιώδες δικαίωμα που αφορά την αξιοπρέπεια και την ισότητα όλων των πολιτών.
Μπορείτε να μας πείτε κάποια καλά παραδείγματα προσβάσιμων κτηρίων ή άλλων χώρων στην Κύπρο;
Καλά παραδείγματα υπάρχουν σε όλες τις πόλεις.
Το Γραμμικό Πάρκο του Πεδιαίου ποταμού αποτελεί ένα πρότυπο έργο αστικής ανάπλασης που ενσωματώνει την προσβασιμότητα στον πυρήνα του σχεδιασμού του. Εκτείνεται σε τρεις δήμους της επαρχίας Λευκωσίας και λειτουργεί ως ένας «πράσινος άξονας» που συνδέει διαφορετικά τμήματα της πόλης. Το πάρκο προσφέρει ασφαλή και άνετη πρόσβαση όχι μόνο σε άτομα με αναπηρία, αλλά και σε ηλικιωμένους, γονείς με παιδικά καροτσάκια, παιδιά και κάθε πολίτη. Μέσα από τον στρατηγικό σχεδιασμό του, προάγει τη βιώσιμη κινητικότητα και ενισχύει την ισότιμη συμμετοχή όλων στον δημόσιο χώρο.
Η παραλιακή προμενάδα της Λεμεσού είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς και προσβάσιμους δημόσιους χώρους της πόλης. Διαθέτει επίπεδα μονοπάτια, πάρκα, παιδικές χαρές και καθιστικούς χώρους, καθιστώντας την ιδανική για άτομα με κινητικές δυσκολίες, οικογένειες με παιδιά και ηλικιωμένους.
Το Διεθνές Αεροδρόμιο Λάρνακας αποτελεί πρότυπο προσβασιμότητας στον δημόσιο χώρο, όχι μόνο για την Κύπρο αλλά και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς έχει τιμηθεί ως το πιο προσβάσιμο αεροδρόμιο της Ευρώπης, τον Ιούνιο του 2025, για άτομα με αναπηρίες και μειωμένη κινητικότητα στην κατηγορία αεροδρομίων με 5-10 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως, από τον οργανισμό ACI Europe (Airports Council International), έναν από τους κορυφαίους φορείς στον τομέα των αερομεταφορών, στο πλαίσιο των ACI Accessibility Awar για την καινοτόμο και ανθρωποκεντρική προσέγγισή του στην εξυπηρέτηση επιβατών με αναπηρίες. Οι αρχαιολογικοί χώροι του Κουρίου και της Πάφου είναι επίσης φιλικοί προς την προσβασιμότητα, με βελτιωμένες υποδομές και δυνατότητα πρόσβασης σε βασικά σημεία ενδιαφέροντος. Στην Κύπρο, υπάρχουν επίσης πάνω από 50 παραλίες με διευκολύνσεις για ΑμεΑ, τόσο στην περιοχή της ελεύθερης Αμμοχώστου, αλλά και στη Λεμεσό, και τη Λάρνακα εκ των οποίων πολλές διαθέτουν, seatrac, πλωτά αμαξίδια, ράμπες, ξύλινα δάπεδα, θέσεις στάθμευσης και WC για άτομα με κινητικές δυσκολίες.
Τι γίνεται με την εφαρμογή της νομοθεσίας σε πιο παλιά κτήρια;
Τα παλαιότερα κτήρια αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις ως προς την προσβασιμότητα, κυρίως όσα κατασκευάστηκαν πριν από την εφαρμογή των περί Οδών και Οικοδομών Κανονισμών οι οποίοι καθορίζουν τις ελάχιστες απαιτήσεις για την ασφαλή και ισότιμη πρόσβαση ατόμων με αναπηρίες ή περιορισμένη κινητικότητα. Στα υφιστάμενα κτήρια δεν είναι υποχρεωτικό να εφαρμοστούν οι σύγχρονες προδιαγραφές προσβασιμότητας, εκτός εάν πραγματοποιηθούν προσθήκες ή μετατροπές στη δομή ή αλλαγή χρήσης του κτηρίου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η συμμόρφωση με τον κανονισμό προσβασιμότητας καθίσταται υποχρεωτική. Αν η πλήρης εφαρμογή των προδιαγραφών δεν είναι εφικτή, ο ιδιοκτήτης έχει το δικαίωμα να απευθυνθεί στην Ειδική Τεχνική Επιτροπή Προσβασιμότητας, η οποία αξιολογεί εξατομικευμένα κάθε περίπτωση και μπορεί να προτείνει εναλλακτικές λύσεις.
Ποιος είναι ο ρόλος του ΕΤΕΚ σε ό,τι αφορά τα θέματα προσβασιμότητας;
Το Επιστημονικό Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου (ΕΤΕΚ) συμμετέχει ενεργά σε δύο επιτροπές, τη Συμβουλευτική και την Τεχνική Επιτροπή Προσβασιμότητας, μέσω εκπροσώπων του που διορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Η Συμβουλευτική Επιτροπή Προσβασιμότητας επικεντρώνεται στην αξιολόγηση και αναθεώρηση των κανονισμών που αφορούν την προσβασιμότητα στα κτήρια. Εισηγείται τροποποιήσεις όπου κρίνεται απαραίτητο, με στόχο την αποτελεσματικότερη εφαρμογή τους και την αντιμετώπιση πρακτικών δυσκολιών. Η Τεχνική Επιτροπή Προσβασιμότητας αποτελείται από ομάδα εξειδικευμένων επαγγελματιών που υποστηρίζουν τις αρμόδιες αρχές σε τεχνικά θέματα προσβασιμότητας σε περιπτώσεις διαφωνιών κατά την εξέταση αιτήσεων για μετατροπές, προσθήκες ή επισκευές σε υφιστάμενες υποδομές. Επίσης το ΕΤΕΚ διοργανώνει σεμινάρια και ημερίδες για την ενημέρωση των μελών του σχετικά με τους ισχύοντες κανονισμούς προσβασιμότητας. Επιπλέον, έχει εκδώσει τον οδηγό προσβασιμότητας για οικιστικές αναπτύξεις, ο οποίος αποσκοπεί στην παροχή σαφών κατευθυντήριων γραμμών για τον σχεδιασμό οικιστικών έργων, σύμφωνα με τις πρόνοιες του κανονισμού προσβασιμότητας και ασφάλειας στη χρήση. Ο οδηγός συμβάλλει επίσης στην ενοποίηση της ερμηνείας των σχετικών προνοιών, προωθώντας μια συνεπή και ομοιόμορφη προσέγγιση.
Υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και τι μπορεί να γίνει;
Η προσβασιμότητα στην Κύπρο μπορεί να βελτιωθεί ουσιαστικά μέσα από μια συντονισμένη στρατηγική που να συνδυάζει νομοθετικές παρεμβάσεις, τεχνικές αναβαθμίσεις και κοινωνική ευαισθητοποίηση. Θα πρέπει να εστιάσουμε στην προσβασιμότητα, αναβάθμιση και εξωραϊσμό των δημόσιων ανοικτών χώρων, όπως οι πλατείες, οι δρόμοι και πεζόδρομοι, δημόσιοι χώροι πρασίνου, με την εξάλειψη εμποδίων και δημιουργία ασφαλών διαδρομών για όλους. Παράλληλα θα πρέπει να δημιουργηθούν προσβάσιμες δημόσιες συγκοινωνίες με λεωφορεία και στάσεις με κατάλληλες προσαρμογές για άτομα με κινητικές ή άλλες δυσκολίες. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στα κτήρια των δημόσιων υπηρεσιών, είτε πρόκειται για ιδιόκτητα είτε για ενοικιαζόμενα. Η αναβάθμισή τους ως προς την προσβασιμότητα οφείλει να αποτελέσει προτεραιότητα και παράδειγμα προς μίμηση. Σε περίπτωση αδυναμίας του κράτους να προβεί σε πλήρη καταγραφή, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η τεχνογνωσία του ιδιωτικού τομέα. Όσον αφορά τα ιδιωτικά κτήρια που δεν πληρούν τις προδιαγραφές λόγω παλαιότητας, είναι σκόπιμο να δοθούν κίνητρα για την αναβάθμισή τους, όπως οικονομικές επιδοτήσεις και φορολογικές ελαφρύνσεις, τεχνική καθοδήγηση και προώθηση καινοτομίας σε τεχνολογίες φιλικές προς άτομα με αναπηρία. Όσο αφορά την ψηφιακή προσβασιμότητα θα πρέπει να γίνει συμμόρφωση των ιστοσελίδων και εφαρμογών του Δημοσίου με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, να γίνει εκπαίδευση των δημόσιων λειτουργών σε θέματα ψηφιακής προσβασιμότητας, οι υπηρεσίες να είναι διαθέσιμες ολόκληρο το εικοσιτετράωρο και να προωθηθούν ευέλικτες μορφές απασχόλησης για άτομα με αναπηρίες. Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να ενισχυθεί η Τεχνική Επιτροπή Παρακολούθησης, ίσως με τη δημιουργία της Ανεξάρτητης Αρχής Προσβασιμότητας. Και το πλέον σημαντικό να ενσωματωθεί η προσβασιμότητα στην εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση και να γίνουν εκστρατείες ενημέρωσης για την κοινωνική σημασία της προσβασιμότητας.
