Στην κυπριακή παράδοση, τα γιορτινά γλυκά δεν είχαν μόνο γεύση αλλά και νόημα. Κάθε συνταγή και κάθε σχήμα έκρυβε ευχές, πίστη και προσδοκίες για τη νέα χρονιά, μετατρέποντας την κουζίνα σε χώρο μνήμης και πολιτισμού.
Γιορτινή προετοιμασία
Σύμφωνα με την Άννα Τσέλεπου μελετήτρια της παράδοσης μία από τις μεγαλύτερες χαρές των Χριστουγέννων ήταν να γεμίσει το σπίτι με τις μυρωδιές των γιορτινών γλυκών. Μελομακάρονα, κουραμπιέδες, χριστόψωμα, γεννόπιτες, βασιλόπιτες, κουλουράκια με μαρμελάδα ή σουσάμι. Οι νοικοκυρές, αφού καθάριζαν και στόλιζαν τα σπίτια τους, ετοιμάζονταν με φροντίδα και υπομονή για την παρασκευή όλων αυτών των εδεσμάτων, που θα στόλιζαν τα γιορτινά τραπέζια του Δωδεκαημέρου.
Ιερό Δωδεκαήμερο: Το Δωδεκαήμερο, η ιερή αυτή περίοδος από τα Χριστούγεννα έως τα Θεοφάνια, περιλαμβάνει τρία μεγάλα γεγονότα, όπως είπε, τη Γέννηση του Χριστού, την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια. Κάθε ημέρα είχε τον δικό της συμβολισμό και κάθε γλυκό τη δική του θέση μέσα στο τελετουργικό της γιορτής.
Χριστόψωμο: Στα χωριά της Κύπρου, τα πιο συνηθισμένα γλυκά αυτών των ημερών ήταν τα ζυμωτά ψωμιά και τα κουλούρια με σουσάμι. Το χαρακτηριστικότερο από όλα ήταν το Χριστόψωμο, το ψωμί του Χριστού. Οι νοικοκυρές στόλιζαν την επιφάνειά του με περίτεχνα σχήματα από ζυμάρι, πάντα με έναν μεγάλο σταυρό στο κέντρο, καρύδια και αμύγδαλα. Ανάλογα με την περιοχή και τα προϊόντα που παρήγαγε κάθε τόπος, το στόλιζαν με σταφύλια ή άλλα αγροτικά σύμβολα, ζητώντας ευλογία και αφθονία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα κουλούρια με τα ξεχωριστά τους σχήματα και ονομασίες. Όπως ανέφερε στον «Π» τα «βορτακούθκια» εξέφραζαν την προσδοκία για καλές και πολλές βροχές. Τα «αθρωπούθκια» συνδέονταν με τις ψυχές των νεκρών, ενώ τα «ζεμπιλούδκια», μικρά καλαθάκια από ζυμάρι, ήταν ευχές για να ευλογηθεί η σοδειά της χρονιάς.
Γλυκά: Τα μελομακάρονα, φτιαγμένα με ελαιόλαδο, χυμό πορτοκαλιού, μέλι και καρύδια, προϊόντα που οι ίδιοι παρήγαγαν, αποτελούσαν συνέχισε, σύμβολο αυτάρκειας και ευχαριστίας. Τα απλά γλυκά κουλουράκια, που παρασκευάζονταν σε αφθονία, συμβόλιζαν τις γλυκές μέρες που καρτερούσαν να έρθουν και φυσικά ήταν η μεγάλη χαρά των παιδιών.
Βασιλόπιτα: Η βασιλόπιτα ετοιμαζόταν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και κοβόταν την πρώτη μέρα του χρόνου. Ο νοικοκύρης του σπιτιού τη σταύρωνε και μοίραζε πρώτα κομμάτι στον Χριστό, στην Παναγία και στον φτωχό, δείχνοντας πως η νέα χρονιά έπρεπε να ξεκινήσει με πίστη, ευγνωμοσύνη και αλληλεγγύη.
Θεοφάνια - λουκουμάδες: Και τέλος, στα Θεοφάνια, όπου το σπίτι προετοιμαζόταν για τους σιροπιαστούς λουκουμάδες, τα γνωστά «ξεροτήγανα». Τηγανίζονταν και σιροπιάζονταν με μαεστρία, ενώ οι πρώτοι λουκουμάδες προσφέρονταν στους καλικάντζαρους -«να φάσιν τζαι να φύουσιν»- για να αποχωρήσουν και να επανέλθει η τάξη και η ευλογία στο σπίτι. Αυτά τα έθιμα είπε η Άννα Τσέλεπου δεν ήταν απλές συνήθειες. Ήταν τρόπος ζωής, πίστη και βαθιά ανάγκη του ανθρώπου να δώσει νόημα στον χρόνο, στη γιορτή και στην καθημερινότητά του, κατέληξε.
