Μετά την υπογραφή μιας εμπορικής συμφωνίας που πολλοί στην Ευρώπη χαρακτηρίζουν «ταπεινωτική», η Ε.Ε. μοιάζει να βιώνει τη δική της εκδοχή των «άνισων συνθηκών» που επέβαλαν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις στην Κίνα μετά τον Πρώτο Πόλεμο του Οπίου.
Όπως αναφέρει το Politico σε ανάλυσή του, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ταξίδεψε τον Ιούλιο στο γκολφ ριζόρτ του Ντόναλντ Τραμπ στη Σκωτία για να αποτρέψει ένα εμπορικό πόλεμο. Αντί αυτού, αποδέχτηκε δασμούς 15% στις περισσότερες ευρωπαϊκές εξαγωγές, κίνηση που στην Ευρώπη ερμηνεύεται ως ξεκάθαρη πολιτική ήττα. Ωστόσο, μόλις λίγες ημέρες μετά την υπογραφή της συμφωνίας, ο Τραμπ απείλησε με νέες κυρώσεις, αυτή τη φορά για τις ευρωπαϊκές ρυθμίσεις που στοχεύουν τους αμερικανικούς τεχνολογικούς κολοσσούς, προειδοποιώντας ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να διακόψουν τις εξαγωγές κρίσιμων μικροτσίπ. «Αν η ΕΕ δεν συμμορφωθεί, θα πληρώσει το τίμημα», ήταν το μήνυμα του Αμερικανού προέδρου.
Η κίνηση αυτή ακύρωσε τις προσδοκίες των Βρυξελλών πως είχαν διασφαλίσει την «κυριαρχία» τους στον ψηφιακό τομέα. Αναλυτές συγκρίνουν την κατάσταση με τον 19ο αιώνα, όταν η Κίνα του Κινγκ αναγκάστηκε να ανοίξει τα λιμάνια της υπό την απειλή βρετανικών κανονιοφόρων. Τότε, το Πεκίνο πλήρωσε την αδράνεια στην τεχνολογία και την άρνηση εκσυγχρονισμού. Σήμερα, η Ευρώπη πληρώνει την εξάρτησή της από τις ΗΠΑ σε άμυνα και τεχνολογία.
Όπως τόνισε η Σαμπίνε Βέιγαντ, επικεφαλής Γενικής Διεύθυνσης Εμπορίου της Κομισιόν, «πληρώνουμε το τίμημα επειδή αγνοήσαμε το ξυπνητήρι της πρώτης διακυβέρνησης Τραμπ και ξαναπέσαμε για ύπνο». Ο Επίτροπος Εμπορίου Μάρος Σέφκοβιτς παραδέχτηκε ότι η συμφωνία αντικατοπτρίζει τη στρατηγική αδυναμία της Ευρώπης: «Δεν πρόκειται μόνο για εμπόριο· πρόκειται για ασφάλεια, για την Ουκρανία, για τη γεωπολιτική αστάθεια».
Το «Σύστημα του Turnberry»
Ο Αμερικανός εμπορικός αντιπρόσωπος Τζέιμι Γκριρ βάφτισε τη συμφωνία «σύστημα του Turnberry», παραλληλίζοντάς το με τη διάσκεψη του Bretton Woods του 1944 που διαμόρφωσε τη μεταπολεμική οικονομική τάξη.
Στην πράξη, όμως, πρόκειται για ένα κείμενο μόλις τεσσάρων σελίδων, γεμάτο ασάφειες που αφήνουν στον Τραμπ το περιθώριο να κλιμακώσει τις απαιτήσεις του – από ποσοστώσεις στον χάλυβα και το αλουμίνιο μέχρι επενδύσεις ύψους 600 δισ. δολαρίων που οι Βρυξέλλες δεσμεύτηκαν «κατ’ αρχήν» να φέρουν στις ΗΠΑ.
«Αν δεν το κάνουν, τότε θα πληρώσουν δασμούς 35%», είπε ωμά ο Τραμπ.
Η αδυναμία της Ευρώπης
Η εικόνα που διαμορφώνεται είναι πως η Ε.Ε. δεν μπόρεσε να διαπραγματευθεί από θέση ισχύος. «Η συμφωνία είναι άμεση απόρροια της αδυναμίας της Ευρώπης στον τομέα της ασφάλειας», δήλωσε ο αναλυτής Τόρστεν Μπέννερ, επισημαίνοντας ότι για δεκαετίες τα κράτη-μέλη απέφευγαν να επενδύσουν σε άμυνα και τεχνολογική καινοτομία.
Η επικεφαλής της Διεύθυνσης Εμπορίου της Κομισιόν, Σαμπίνε Βέιγιαντ, παραδέχθηκε πως η Ε.Ε. «γύρισε στον ύπνο» μετά την πρώτη θητεία Τραμπ, αγνοώντας τα προειδοποιητικά σημάδια.
Πέρα όμως από τις άμεσες εμπορικές επιπτώσεις, το μεγαλύτερο ζήτημα είναι στρατηγικό: η Ευρώπη παραμένει εξαρτημένη από την αμερικανική στρατιωτική ομπρέλα και την τεχνολογική υπεροχή των ΗΠΑ. Ο Μάριο Ντράγκι προειδοποίησε ότι, αν η ΕΕ δεν επενδύσει σε άμυνα, τεχνολογία, ενεργειακή αυτάρκεια και κοινή αγορά, «κινδυνεύει με γεωπολιτική ασημαντότητα».
Η συζήτηση τώρα περιστρέφεται γύρω από δύο δρόμους: είτε η Ευρώπη θα ενισχύσει τη θέση της ως κέντρο ελεύθερου εμπορίου με νέες συμφωνίες (Mercosur, Ινδία, CPTPP), είτε θα καταντήσει πεδίο μάχης στην κλιμακούμενη αντιπαράθεση ΗΠΑ–Κίνας.
Το δίλημμα τίθεται ξεκάθαρα: θα παραμείνει η ΕΕ δέσμια ενός νέου «αιώνα ταπείνωσης» ή θα τολμήσει τις βαθιές μεταρρυθμίσεις που θα της εξασφαλίσουν στρατηγική αυτονομία;
