Μια σημαντική διεθνής μελέτη με επικεφαλής τον Καθηγητή Γιώργο Βασιλείου του Πανεπιστημίου του Cambridge, ανέδειξε τον καθοριστικό ρόλο που παίζει η βράχυνση των τελομερών λόγω ηλικίας στην εμφάνιση κλωνικής αιματοποίησης (ΚΑ) και αιματολογικών καρκίνων που προκαλούνται από μεταλλάξεις στα γονίδια της μεταγραφής RNA (RNA splicing).
Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Nature Genetics, λύνουν ένα μακροχρόνιο βιολογικό μυστήριο και ανοίγουν τον δρόμο για νέες στοχευμένες θεραπείες για την πρόληψη και αντιμετώπιση δύσκολων αιματολογικών κακοηθειών.
Ο Καθηγητής Βασιλείου είναι Καθηγητής Αιματολογικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και Επίτιμος Σύμβουλος Αιματολόγος στα Cambridge University Hospitals. Παράλληλα, είναι Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Καραϊσκάκειου Ιδρύματος, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Μελέτης Αιματολογικών και Άλλων Κακοηθειών (ΚΕΜΑΚ) και International Team Leader του Κυπριακού Ινστιτούτου Έρευνας Καρκίνου (CCRI).
Περίληψη της μελέτης
Η μελέτη έδειξε ότι η βράχυνση των τελομερών λόγω ηλικίας παίζει βασικό ρόλο στην εμφάνιση κλωνικής αιματοποίησης (ΚΑ) και αιματολογικών καρκίνων που προκαλούνται από μεταλλάξεις στα γονίδια της μεταγραφής RNA (RNA splicing). Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν στο Nature Genetics, δίνουν λύση σε ένα μακροχρόνιο βιολογικό μυστήριο και ανοίγουν τον δρόμο για νέες στοχευμένες θεραπείες για την πρόληψη και αντιμετώπιση μιας δύσκολης κατηγορίας αιματολογικών κακοηθειών.
Κλωνική αιματοποίηση και αιματολογικές νόσοι
Η κλωνική αιματοποίηση είναι η επέκταση μεταλλαγμένων αιμοποιητικών κυττάρων με το χρόνο, και θεωρείται ότι προηγείται κακοηθειών όπως τα μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα (ΜΔΣ) και η οξεία μυελογενής λευχαιμία (ΟΜΛ). Ενώ οι μεταλλάξεις στα γονίδια DNMT3A και TET2 εξηγούν τα περισσότερα περιστατικά ΚΑ, οι περιπτώσεις που οδηγούνται από μεταλλάξεις στα γονίδια παραγόντων μεταγραφής (SF3B1, SRSF2, U2AF1) εμφανίζονται μόνο σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και είναι στενά συνδεδεμένες με την ανάπτυξη αιματολογικού καρκίνου.
Ευρήματα σχετικά με τα τελομερή και τις μεταλλάξεις
Αναλύοντας δεδομένα από 454,098 συμμετέχοντες στη UK Biobank, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι άτομα με γενετικά καθορισμένα κοντύτερα τελομερή ήταν πιο πιθανό να εμφανίσουν ΚΑ που προκαλείται από μεταλλάξεις στα γονίδια παραγόντων μεταγραφής, και τα γονίδια PPM1D και TERT. Τα τελομερή, προστατευτικά «καπέλα» DNA στα άκρα των χρωμοσωμάτων, μικραίνουν φυσιολογικά με κάθε κυτταρική διαίρεση, περιορίζοντας τη λειτουργία των γηράσκοντων αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων. Η μελέτη έδειξε ότι αυτές οι μεταλλάξεις σε γονίδια παραγόντων μεταγραφής «διασώζουν» τα γηράσκοντα κύτταρα, χαρίζοντάς τους πλεονέκτημα επιβίωσης, κάτι που όμως μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω επέκταση, περισσότερες μεταλλάξεις και εξέλιξη σε ΜΔΣ ή ΟΜΛ.
Μηχανισμός και θεραπευτικές δυνατότητες
Ο καθηγητής Βασιλείου εξήγησε: «Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι η βράχυνση των τελομερών λειτουργεί ως κινητήρας κλωνικής επιλογής στο γηρασμένο αίμα. Οι μεταλλάξεις στους παράγοντες μεταγραφής φαίνεται να εμποδίζουν ή να αντισταθμίζουν την βράχυνση των τελομερών, κάτι που εξηγεί τόσο την εμφάνισή τους σε μεγαλύτερη ηλικία όσο και τη στενή τους σχέση με τη λευχαιμία.»
Σημασία για μελλοντικές θεραπείες
Η ανακάλυψη επιδείχνει ότι η ανώμαλη συντήρηση των τελομερών αποτελεί νέο στόχο για θεραπευτικές αγωγές. Φάρμακα που επηρεάζουν τη διατήρηση των τελομερών ή στοχεύουν τα συγκεκριμένα πλεονεκτήματα που δίνουν οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις θα μπορούσαν να αλλάξουν την πρόληψη και θεραπεία για πολλούς ασθενείς με αιματολογικούς καρκίνους που εμφανίζονται σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
Ο Dr Matthew McLoughlin, μέλος της ομάδας του καθηγητή Βασιλείου είπε: «Η μελέτη αυτή αναδεικνύει τη δια βίου επίδραση της δυναμικής των τελομερών στην υγεία του αίματος και τον κίνδυνο καρκίνου. Η κατανόηση αυτής της σχέσης μας προσφέρει μια νέα ισχυρή προοπτική για την αντιμετώπιση ή πρόληψη διαφορετικών μορφών λευχαιμίας».
