Από τις φλόγες που τύλιξαν το Κοινοβούλιο του Νεπάλ μέχρι το ψηφιακό μνημόσυνο του Τσάρλι Κερκ στις Ηνωμένες Πολιτείες, η διαδρομή είναι τεράστια γεωγραφικά, αλλά ενιαία πολιτικά. Στη μία περίπτωση μια γενιά οργάνωσε μέσω Discord και Instagram την πτώση μιας κυβέρνησης μέσα σε 48 ώρες· στην άλλη, ένας νεαρός ακτιβιστής της αμερικανικής Δεξιάς δολοφονήθηκε και μετατράπηκε σχεδόν ακαριαία σε ψηφιακό σύμβολο μέσα από το TikTok, το X και το YouTube. Από το Νεπάλ μέχρι τις ΗΠΑ, τα social media δεν είναι απλώς εργαλεία επικοινωνίας. Είναι οι νέες πλατείες, τα νέα Κοινοβούλια, οι νέοι τόποι μνήμης και ταυτόχρονα οι νέες εστίες παραπληροφόρησης. Ένα παγκόσμιο τοπίο όπου η πολιτική παίζεται πια όχι μόνο στους δρόμους και στις κάλπες, αλλά και στις οθόνες.
Νεπάλ: Όταν τα social αντικαθιστούν το Κοινοβούλιο
Σεπτέμβριος 2025. Στην άλλη άκρη του κόσμου, στο Νεπάλ, η γενιά που μεγάλωσε με τα social media αποφάσισε να τα χρησιμοποιήσει για να γκρεμίσει ολόκληρο το πολιτικό σύστημα. Δεν πρόκειται για υπερβολή: μέσα σε λιγότερο από 48 ώρες, οι διαδηλωτές της γενιάς Ζ, οργισμένοι με τη διαφθορά, τον νεποτισμό και την απαγόρευση που αφορούσε 26 πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, κατέβηκαν στους δρόμους κατά δεκάδες χιλιάδες, πυροδότησαν βίαιες συγκρούσεις, έβαλαν φωτιά σε κυβερνητικά κτήρια και ανάγκασαν τον Πρωθυπουργό Κ.Π. Σάρμα Όλι να παραιτηθεί. Η κυβέρνηση κατέρρευσε, η χώρα πέρασε σε καθεστώς εκτάκτου ανάγκης και μια προσωρινή ηγεσία αναδείχθηκε όχι μέσα από κάλπη, αλλά μέσα από μια συνομιλία στο Discord. Η εικόνα των Νεπαλέζων εικοσάρηδων να συζητούν διαδικτυακά για τον επόμενο Πρωθυπουργό, την ώρα που η Βουλή και το πρωθυπουργικό μέγαρο καίγονταν, μοιάζει βγαλμένη από μυθιστόρημα. Κι όμως συνέβη, και ανέδειξε με τον πιο ωμό τρόπο τη δύναμη που έχουν τα social media όταν γίνονται το εργαλείο μιας γενιάς αποφασισμένης να αμφισβητήσει την καθεστηκυία τάξη.
Η βίαιη αντίδραση της νεολαίας χτιζόταν για χρόνια. Από το 2008, όταν καταργήθηκε η μοναρχία και εγκαθιδρύθηκε η δημοκρατία, η χώρα δεν κατάφερε να βρει πολιτική σταθερότητα. Δεκατέσσερις κυβερνήσεις σε δεκαεπτά χρόνια, καμία με πλήρη πενταετή θητεία, με τους ίδιους τρεις-τέσσερις πολιτικούς να εναλλάσσονται στην εξουσία. Η διαφθορά, οι πελατειακές σχέσεις και ο νεποτισμός δεν ήταν η εξαίρεση αλλά ο κανόνας. Η οικονομία έμενε στάσιμη, με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάτω από 1.500 δολάρια και το ένα τρίτο του πληθυσμού να ζει από τα εμβάσματα όσων εργάζονταν στο εξωτερικό. Οι νέοι μεγάλωσαν βλέποντας τους γονείς τους να παλεύουν για αξιοπρέπεια, ενώ οι γιοι και οι κόρες των πολιτικών -τα διαβόητα πλέον «nepo babies»–- επιδείκνυαν προκλητικό πλούτο στα social media. Φωτογραφίες με τσάντες Gucci, χριστουγεννιάτικα δέντρα φτιαγμένα από κουτιά Louis Vuitton, πολυτελή πάρτι σε ξενοδοχεία όπως το Hilton που μόλις είχε ανοίξει στο Κατμαντού, έκαναν τη σύγκριση αβάσταχτη. Από τη μια η νεολαία να μεταναστεύει στις χώρες του Κόλπου για ένα μεροκάματο, από την άλλη οι πολιτικοί να πλουτίζουν από την κρατική περιουσία.
Το φιτίλι άναψε όταν η κυβέρνηση Όλι αποφάσισε να απαγορεύσει 26 δημοφιλείς πλατφόρμες: Facebook, Instagram, WhatsApp, YouTube, Reddit, Discord, ακόμη και LinkedIn. Η επίσημη δικαιολογία ήταν ότι δεν είχαν καταγραφεί στις αρχές της χώρας και άρα να συμμορφωθούν με τους όρους του Υπουργείου Επικοινωνίας και Πληροφοριών. Η απαίτηση αυτή παρουσιάστηκε ως «registration requirements» ή «new registration rules» αλλά στην πραγματικότητα ήταν μια προσπάθεια ελέγχου της κριτικής και της διαρκούς αποκάλυψης των πολιτικών σκανδάλων. Μόνο το TikTok και το Viber συμμορφώθηκαν με τους νέους κανόνες. Όλες οι υπόλοιπες πλατφόρμες εξαφανίστηκαν από τη μια μέρα στην άλλη και οι νέοι ένιωσαν ότι τους στέρησαν το βασικό τους πεδίο ζωής και φωνής.
Η αντίδραση ήταν άμεση. Μέσα σε λίγες ώρες, χιλιάδες νέοι έστησαν VPNs για να παρακάμψουν τις απαγορεύσεις. Η οργή μετατράπηκε σε κίνημα. Στην αρχή, βίντεο και αναρτήσεις ξεσκέπαζαν τα προνόμια των «nepo babies», με την εικόνα του Σάουγκατ Θάπα, γιου υπουργού, δίπλα σε ένα δέντρο από κουτιά Cartier και Louis Vuitton, να γίνεται viral και να λειτουργεί σαν σύμβολο. Παράλληλα, ακτιβίστριες όπως η 24χρονη Τανουτζά Παντέι, γνωστή από την περιβαλλοντική της δράση, καλούσαν μέσω Instagram σε ειρηνικές πορείες κατά της διαφθοράς. Το κίνημα δεν είχε κεντρική ηγεσία αλλά διέθετε ροή, ενέργεια και κυρίως τα ψηφιακά εργαλεία.
Στο Discord, εφαρμογή που ξεκίνησε ως χώρος για gamers, δημιουργήθηκαν κανάλια με δεκάδες χιλιάδες νέους. Εκεί μοιράζονταν οδηγίες, σημεία συγκέντρωσης και ακόμη και τηλεφωνικούς αριθμούς νοσοκομείων για τους τραυματίες. Όταν οι δρόμοι γέμισαν, η κυβέρνηση αντέδρασε με βία: δακρυγόνα, πλαστικές σφαίρες, ακόμη και κανονικά πυρά. Οι νεκροί ξεπέρασαν τους εβδομήντα και οι τραυματίες τις δύο χιλιάδες. Η κατάσταση ξέφυγε. Το Κοινοβούλιο, η πρωθυπουργική κατοικία, τα γραφεία εφημερίδων και τηλεοπτικών σταθμών τυλίχθηκαν στις φλόγες. Το Hilton έγινε παρανάλωμα. Ακόμη και το Ανώτατο Δικαστήριο πυρπολήθηκε. Η οργή δεν ξεχώριζε θεσμούς, όλα θεωρούνταν μέρος ενός σάπιου συστήματος.
Κι ενώ το Κατμαντού καιγόταν, η συζήτηση για την επόμενη μέρα δεν έγινε σε αίθουσες ούτε σε κλειστά γραφεία. Έγινε στο Discord. Εκεί συγκεντρώθηκαν πάνω από 145.000 χρήστες, μια άτυπη «νέα εθνοσυνέλευση», όπως την αποκάλεσαν. Η πλατφόρμα, που μόλις είχε απαγορευτεί, μετατράπηκε στο κέντρο λήψης αποφάσεων. Σε αυτό το χάος, το όνομα που ξεχώρισε ήταν της Σουσίλα Κάρκι, πρώην ανώτατης δικαστικού γνωστής για τη σκληρή στάση της απέναντι στη διαφθορά. Μέσα σε δύο μέρες, με την έγκριση του στρατού, ο διορισμός της επισημοποιήθηκε. Η πρώτη γυναίκα Πρωθυπουργός του Νεπάλ ορκίστηκε στις 12 Σεπτεμβρίου, δηλώνοντας πως αποδέχθηκε «με το ζόρι» και μόνο για έξι μήνες, μέχρι τις εκλογές. Το κράτος κατέρρευσε επειδή προσπάθησε να φιμώσει τα social media, και τελικά ανασυγκροτήθηκε μέσα από αυτά. Ένα απαγορευμένο app ανέλαβε ρόλο Κοινοβουλίου, επιβάλλοντας στο πολιτικό προσωπικό έναν ενδιάμεσο ηγέτη.
Η επιτυχία των νέων, αν και θεαματική, συνοδεύτηκε από ένα βαρύ τίμημα. Μέσα σε δύο ημέρες κατέρριψαν μια κυβέρνηση, κάτι που ούτε τα παραδοσιακά κόμματα ούτε οι θεσμοί είχαν καταφέρει επί δεκαετίες, αλλά το κόστος ήταν τεράστιο. Δεκάδες νεκροί, χιλιάδες τραυματίες και οικονομικές απώλειες που αγγίζουν σχεδόν το μισό ΑΕΠ της χώρας. Ακόμη πιο κρίσιμο ήταν το ζήτημα της νομιμοποίησης της διαδικασίας. Μπορεί μια ανοιχτή συνομιλία στο Discord, με συμμετέχοντες από δεκάδες χώρες χάρη σε VPNs, να θεωρηθεί δημοκρατική διαδικασία; Ή ήταν μια στιγμή χάους που απλώς γέννησε μια προσωρινή λύση; Οι ίδιοι οι διοργανωτές παραδέχτηκαν ότι δεν επρόκειτο για εκλογή αλλά για μια άτυπη συνεννόηση, που θα έπρεπε να έχει ημερομηνία λήξης.
Κι όμως, όσο κι αν η διαδικασία μοιάζει αμφίβολη, το αποτέλεσμα τη δικαιώνει. Υπήρξε κρίσιμη μάζα, υπήρξε ξεκάθαρη αδικία και υπήρξε η τεχνολογική δεξιότητα να παρακαμφθούν οι απαγορεύσεις. Οι Gen Z ήξεραν πώς να οργανώσουν δίκτυα, πώς να διαδώσουν εικόνες και μηνύματα, πώς να δημιουργήσουν δομές αυτο-οργάνωσης εκεί όπου το κράτος απουσίαζε. Η κυβέρνηση έπεσε, ένας συμβολικός ηγέτης ανέλαβε τα ηνία και η συζήτηση για το μέλλον του Νεπάλ μεταφέρθηκε στον ψηφιακό δημόσιο χώρο.
Το ερώτημα που μένει είναι τι θα συμβεί την επόμενη μέρα. Ο στρατός, που εμφανίστηκε ως εγγυητής σταθερότητας, βγαίνει ενισχυμένος, και αυτό σε μια χώρα με παράδοση πραξικοπημάτων μόνο καθησυχαστικό δεν είναι. Οι οικογένειες των θυμάτων ζητούν δικαίωση, οι νέοι αν και υπερήφανοι κουβαλούν τραύματα, και οι παραδοσιακοί πολιτικοί δεν έχουν εξαφανιστεί, περιμένουν τις εξελίξεις. Το Νεπάλ έγινε, έστω και για λίγο, το εργαστήριο μιας εποχής όπου τα social media δεν είναι απλώς εργαλεία επικοινωνίας αλλά πολιτικά πεδία μάχης. Μια γενιά που ένιωθε αποκλεισμένη από τους θεσμούς αποφάσισε να τους καταλύσει και να χτίσει δικούς της, έστω και προσωρινούς, στον ψηφιακό κόσμο. Κι αν ανατρέξουμε στην Αραβική Άνοιξη και στα αντίστοιχα κινήματα, ενώ τεχνολογικά θα βρούμε πολλές ομοιότητες, το πολιτικό μάθημα είναι ότι η άνοιξη τελικά δεν ήρθε.
Το ψηφιακό μνημόσυνο και η πολιτική κληρονομιά του Τσάρλι Κερκ
Ο θάνατος του Τσάρλι Κερκ σε ηλικία μόλις 31 ετών, ύστερα από ένοπλη επίθεση σε πανεπιστημιακή εκδήλωση στη Γιούτα, προκάλεσε ισχυρούς πολιτικούς και κοινωνικούς κραδασμούς στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο ακτιβιστής, που είχε συνδέσει το όνομά του με την άνοδο του τραμπισμού και την πολιτικοποίηση της γενιάς Ζ προς τα δεξιά, βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο μιας θύελλας αντιδράσεων, όπου τα κοινωνικά δίκτυα λειτούργησαν ταυτόχρονα ως βήμα πένθους, πεδίο σύγκρουσης και εργαλείο παραπληροφόρησης.
Ο Κερκ υπήρξε από τις πιο αναγνωρίσιμες φωνές της αμερικανικής Δεξιάς της τελευταίας δεκαετίας. Ιδρύοντας το 2012 την οργάνωση Turning Point USA, στόχευσε να κάνει αυτό που η εποχή Ομπάμα πέτυχε με την προοδευτική νεολαία, αλλά από την αντίθετη ιδεολογική πλευρά. Χρησιμοποίησε τα social media ως πολλαπλασιαστή ισχύος: YouTube, Twitter, TikTok και ζωντανές εκδηλώσεις αποτέλεσαν το φυσικό του περιβάλλον. Με επιθετικό ύφος, ομοφοβικές και ρατσιστικές θέσεις, συνωμοσιολογική ρητορική, αλλά και αμεσότητα στην επαφή με νέους ψηφοφόρους, κατάφερε να συγκροτήσει ένα δίκτυο επιρροής που εκτεινόταν από τα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα μέχρι τον Λευκό Οίκο του Ντόναλντ Τραμπ.
Δεν ήταν τυχαίο ότι ο πρώην Πρόεδρος τον επαινούσε δημόσια για «όσα έκανε με τους νέους», ενώ έρευνες κατέγραφαν πως οι ψηφοφόροι κάτω των 30 που στήριξαν τον Τραμπ το 2024 εμπιστεύονταν τον Κερκ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο πολιτικό ή σχολιαστή. Για πολλούς υπήρξε ο «Ρας Λίμπο της γενιάς Ζ», ένας σχολιαστής-σοκ που συνδύαζε το κοστούμι του συντηρητικού παρουσιαστή με τις δεξιότητες ενός influencer του TikTok. Άλλωστε πλέον, σύμφωνα με πολλές πρόσφατες μελέτες, η Γενιά Ζ, δείχνει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε ανθρώπους της ηλικίας της -influencers ή συνομηλίκου- όταν αναζητεί ενημέρωση και καθοδήγηση, παρά σε θεσμούς ή επίσημους φορείς.
Η δολοφονία του Κερκ επανέφερε στο προσκήνιο το διαρκές πρόβλημα της ένοπλης βίας στην Αμερική, ένα φαινόμενο που δεν κάνει διακρίσεις ούτε στους ίδιους τους υπερασπιστές της οπλοκατοχής. Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα: από τον Ρόναλντ Ρίγκαν και τον Τραμπ μέχρι τον Στιβ Σκαλίσε (ο επικεφαλής στη Βουλή των Αντιπροσώπων που πυροβολήθηκε το 2017), Ρεπουμπλικάνοι πολιτικοί έχουν βρεθεί στο στόχαστρο ενόπλων επιθέσεων. Τα στοιχεία δείχνουν μάλιστα ότι οι «κόκκινες πολιτείες», με χαλαρότερους νόμους για τα όπλα, καταγράφουν σταθερά υψηλότερα ποσοστά θανάτων από πυροβόλα σε σύγκριση με τις «μπλε» πολιτείες. Το παράδοξο είναι σκληρό: η υπεράσπιση της οπλοκατοχής στοιχίζει κυρίως στους ίδιους τους υπερασπιστές της.
Το τραγικό γεγονός δεν περιορίστηκε, όμως, στις πολιτικές συνέπειες, αλλά λειτούργησε και ως πυροδότης ενός ψηφιακού σοκ που εξαπλώθηκε με ταχύτητα στα κοινωνικά δίκτυα. Η δολοφονία προκάλεσε ακαριαία έκρηξη περιεχομένου στα κοινωνικά δίκτυα. Βίντεο υψηλής ανάλυσης που κατέγραψαν θεατές της εκδήλωσης αναρτήθηκαν στο X, στο Instagram και στο YouTube, συγκεντρώνοντας εκατομμύρια προβολές μέσα σε λίγες ώρες. Παρά τις προσπάθειες των εταιρειών να χαρακτηρίσουν το υλικό «ευαίσθητο» ή να περιορίσουν τη διάδοσή του, μεγάλο μέρος του συνέχισε να κυκλοφορεί χωρίς προειδοποιήσεις.
Ο κυβερνήτης της Γιούτα, Σπένσερ Κοξ, χαρακτήρισε τα social media «καρκίνο» που τρέφεται από τέτοιες εικόνες, ενώ Δημοκρατικοί γερουσιαστές κατηγόρησαν τις πλατφόρμες ότι ενισχύουν τον εξτρεμισμό. Ο ίδιος ο Τραμπ μίλησε για «ριζοσπαστικοποίηση στο διαδίκτυο» του δράστη, ο οποίος περιγραφόταν από φίλους του ως «terminally online», βυθισμένος σε gaming κοινότητες και σε φόρουμ τύπου Discord.
Η στάση των εταιρειών κοινωνικής δικτύωσης φανέρωσε το πώς η βιομηχανία έχει αλλάξει μέσα σε μια δεκαετία. Εκεί που το 2018 ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ υποσχόταν χιλιάδες προσλήψεις για την ασφάλεια και το 2022 οι κολοσσοί της τεχνολογίας συμμετείχαν σε συνόδους για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους, σήμερα κυριαρχεί η σιωπή. Με εξαίρεση τον Έλον Μασκ, ο οποίος όχι μόνο δεν καταδίκασε τη βία αλλά έριξε λάδι στη φωτιά κατηγορώντας την Αριστερά και στοχοποιώντας επικριτές του Κερκ, οι περισσότερες εταιρείες απέφυγαν να σχολιάσουν το γεγονός.
Η στρατηγική του Μασκ έδειξε πώς μια πλατφόρμα όπως το X μπορεί να μετατραπεί σε πολλαπλασιαστή διχαστικού λόγου. Από αναρτήσεις που συνέδεαν τον δράστη με την τρανς κοινότητα μέχρι εκκλήσεις για «τιμωρία των εχθρών», η υπόθεση αξιοποιήθηκε για να ενισχυθεί μια αφήγηση περί «κακόβουλης Αριστεράς». Το αποτέλεσμα ήταν ότι το X γνώρισε ρεκόρ νέων εγγραφών μετά τη δολοφονία, καθώς το κοινό έσπευσε να συμμετάσχει στη διαδικτυακή «αναμέτρηση».
Από την πλευρά του, το TikTok μετατράπηκε σε εργοστάσιο ψευδών ειδήσεων. Λογαριασμοί που παλιότερα διοχέτευαν παραπληροφόρηση σε ισπανόφωνους χρήστες ή προωθούσαν clickbait περιεχόμενο γύρω από celebrities, μέσα σε λίγες ώρες γέμισαν με hoaxes για τον Κερκ. Συνολικά 53 βίντεο με κατασκευασμένους ισχυρισμούς συγκέντρωσαν σχεδόν 32 εκατομμύρια προβολές σε τρεις μέρες, αποφέροντας χιλιάδες δολάρια στους δημιουργούς τους. Η συνθήκη ήταν εκρηκτική: άφθονο οπτικό υλικό από τη δολοφονία, σε συνδυασμό με εύκολη χρήση εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης, διαμόρφωσαν ένα περιβάλλον όπου η πραγματικότητα διαστρεβλώθηκε ταχύτατα.
Ταυτόχρονα, η δολοφονία λειτούργησε ως επιταχυντής για την ψηφιακή κληρονομιά του Κερκ. Τα προφίλ του σε Instagram, TikTok, Facebook και YouTube εκτοξεύτηκαν κατά εκατομμύρια ακολούθους μέσα σε λίγες μέρες. Η πλειονότητα των σχολίων εξέφραζε λύπη και συγκίνηση, σε αντίθεση με την οργή που διοχέτευαν κάποιοι ακροδεξιοί influencers. Η σύζυγός του, Έρικα, δεσμεύτηκε να συνεχίσει το έργο του Turning Point USA, ενώ το σλόγκαν «I am Charlie Kirk» έγινε σύνθημα στα Κοινωνικά Δίκτυα και τυπώθηκε σε μπλουζάκια
Η εικόνα του Κερκ «μαλάκωσε» μεταθανάτια: από σκληρός πολεμιστής του culture war μετατράπηκε για πολλούς σε «πατέρα, πατριώτη και ήρωα». Δεξιά μέσα όπως το περιοδικό Evie τον παρουσίασαν ως πρότυπο συζύγου και γονέα, ενώ influencers τον τίμησαν με βίντεο-αφιερώματα. Η σύγκριση με το «Je suis Charlie» μετά την επίθεση στο Charlie Hebdo δεν άργησε να εμφανιστεί, επιβεβαιώνοντας τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη ενός θύματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί πολιτικά.
Παρά το κύμα συγκίνησης, πολλοί προειδοποίησαν ότι δεν πρέπει να ξεχνιέται ποιος υπήρξε ο Κερκ όσο ζούσε. Ακαδημαϊκοί και δημοσιογράφοι υπενθύμισαν τις ρατσιστικές, σεξιστικές και ισλαμοφοβικές θέσεις του, τις θεωρίες συνωμοσίας που προώθησε, αλλά και το γεγονός ότι συνειδητά επέλεξε τη ρητορική της πόλωσης ως στρατηγική. Ο καθηγητής Κερτ Μπράντοκ σημείωσε ότι ο Κερκ ήταν από τους πρώτους που διαμόρφωσαν το τι σημαίνει να είσαι νέος και δεξιός στις ΗΠΑ, αλλά τόνισε επίσης ότι μετά τη δολοφονία του πολλοί στη Δεξιά βλέπουν το γεγονός ως «σημείο καμπής», μια αφορμή για περαιτέρω σκλήρυνση απέναντι στην αριστερά.
Ο θάνατος του Τσάρλι Κερκ δεν σηματοδοτεί μόνο την απώλεια ενός προσώπου με μεγάλη επιρροή στη νέα γενιά της αμερικανικής Δεξιάς. Αποκαλύπτει, ταυτόχρονα, τα αδιέξοδα της αμερικανικής κοινωνίας: την ανεξέλεγκτη ένοπλη βία, την αποτυχία των social media να διαχειριστούν τοξικό περιεχόμενο, την ευκολία με την οποία η παραπληροφόρηση κυριαρχεί. Και, κυρίως, δείχνει πώς οι ίδιες οι δομές που ανέδειξαν τον Κερκ -τα δίκτυα, οι αλγόριθμοι, η κουλτούρα της αντιπαράθεσης- συνεχίζουν να τροφοδοτούν τη μνήμη του, μετατρέποντας έναν αμφιλεγόμενο ακτιβιστή σε ψηφιακό σύμβολο.
