Ένα από τα πιο σπάνια και εμβληματικά δέντρα της Μεσογείου, ο Κέδρος της Κύπρου (Cedrus brevifolia), συνεχίζει να στέκει αγέρωχος στα ορεινά της δυτικής Κύπρου, αποτελώντας ζωντανό μάρτυρα της φυσικής και πολιτιστικής ιστορίας του νησιού. Πρόκειται για ενδημικό είδος, που δεν απαντάται πουθενά αλλού στον κόσμο και του οποίου η παρουσία συνδέεται άρρηκτα με το Δάσος Πάφου.
Σύμφωνα με τον Θωμά Κυριάκου, Συντηρητή Δασών Α΄ του Τμήματος Δασών, «ο Κέδρος της Κύπρου απαντά κυρίως στην Κοιλάδα των Κέδρων και στην κορυφή του Τρίπυλου, στο Δάσος Πάφου, ενώ μια σημαντική συστάδα υπάρχει και στη Μαδαρή». Όπως εξηγεί , η συνολική εξάπλωση του είδους δεν ξεπερνά τα 300 εκτάρια, εκ των οποίων μόνο τα 100 σχηματίζουν καθαρά δάση. Στις υπόλοιπες περιοχές, ο κέδρος συνυπάρχει με τη λατζιά (Quercus alnifolia) και την τραχεία πεύκη (Pinus brutia). Ο πληθυσμός του εκτιμάται σήμερα σε περίπου 50.000 άτομα, από νεαρά φυτά έως αιωνόβια δέντρα. Παρά το σχετικά μικρό του εύρος, ο βιότοπος του κέδρου θεωρείται εξαιρετικά σημαντικός και έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 ως τύπος οικοτόπου προτεραιότητας. Απαντώντας σε σχετική ερώτηση ο ο Κυριάκου αναφέρει πως το Τμήμα Δασών «εφαρμόζει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας για το είδος». Ο κέδρος, σημειώνει, «καλύπτεται από την εθνική δασική νομοθεσία, ενώ οι βιότοποί του περιλαμβάνονται στο δίκτυο Natura 2000». Παράλληλα, προσθέτει, «προγράμματα όπως το LIFE-KEDROS προωθούν τη βιώσιμη διαχείριση, με δράσεις που περιλαμβάνουν παρακολούθηση του πληθυσμού, πρόληψη και καταστολή πυρκαγιών, ενίσχυση της φυσικής αναγέννησης, επιστημονική έρευνα και περιβαλλοντική εκπαίδευση».
«Το μέλλον του Κέδρου της Κύπρου εξαρτάται από τις δικές μας ενέργειες», υπογραμμίζει ο κ. Κυριάκου. Όπως σημειώνει, απαιτείται συνεχής επαγρύπνηση, σωστή διαχείριση και ενεργός συμμετοχή της κοινωνίας, ώστε αυτό το μοναδικό είδος να παραδοθεί ακέραιο στις επόμενες γενιές. Πρόκειται για ένα πολύτιμο κομμάτι της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου, που αποτελεί κοινή ευθύνη να προστατευθεί, αναφέρει.
Απειλές και προκλήσεις
Η μεγαλύτερη απειλή για το είδος παραμένουν προσθέτει ο κ. Κυριάκου, οι δασικές πυρκαγιές. «Η περιορισμένη εξάπλωση του κέδρου σημαίνει ότι μια εκτεταμένη φωτιά θα μπορούσε να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημιές», τονίζει ο κ. Κυριάκου, σημειώνοντας ότι για τον λόγο αυτό στην κορυφή του Τρίπυλου λειτουργεί μόνιμο πυροφυλάκιο. Σημαντικός είναι επίσης ο ανταγωνισμός με την τραχεία πεύκη, η οποία αναπτύσσεται ταχύτερα και διεκδικεί τους ίδιους πόρους, λέει. Παράλληλα, αναφέρει, η κλιματική αλλαγή επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Όπως ανέφερε, οι παρατεταμένες ξηρασίες και οι ακραίες θερμοκρασίες δυσχεραίνουν τη φυσική αναγέννηση του πληθυσμού, ενώ η χαμηλή γενετική ποικιλότητα μειώνει την ανθεκτικότητα του είδους απέναντι σε ασθένειες και παράσιτα. Δεν είναι τυχαίο συνεχίζει ο κ. Κυριάκου, ότι ο Κέδρος της Κύπρου έχει χαρακτηριστεί «Ευάλωτο» (Vulnerable) στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου.
Από την ιστορική χρήση στην αυστηρή προστασία
Επισημαίνει ακόμη πως η αξία του κέδρου δεν περιορίζεται μόνο στη φύση. Το ξύλο του υπήρξε διαχρονικά ιδιαίτερα πολύτιμο, χάρη στην αντοχή, την πυκνότητα και το χαρακτηριστικό άρωμά του. Στην Κύπρο χρησιμοποιήθηκε στην ξυλογλυπτική και την εκκλησιαστική τέχνη, για την κατασκευή εικόνων, τέμπλων και άλλων ιερών αντικειμένων. Σε ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, οι κέδροι της Ανατολικής Μεσογείου αξιοποιήθηκαν από την αρχαιότητα στη ναυπηγική, κυρίως για καταρτία πλοίων. Σήμερα, ωστόσο, αυτές οι χρήσεις ανήκουν στο παρελθόν, καθώς το είδος προστατεύεται αυστηρά και η αξία του είναι πλέον καθαρά οικολογική, πολιτιστική και συμβολική, αναφέρει ο κ. Κυριάκου. Ο κέδρος υπήρξε από την αρχαιότητα σύμβολο δύναμης, σταθερότητας και πνευματικής ανύψωσης. Όπως επισημαίνει ο Θωμάς Κυριάκου, «η μακροβιότητα του Κέδρου της Κύπρου τον καθιέρωσε ως σύμβολο αντοχής, διάρκειας και συνέχειας». Σήμερα, η Κοιλάδα των Κέδρων προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες, λειτουργεί ως χώρος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και αποτελεί πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες και φωτογράφους, συνδέοντας το φυσικό τοπίο με τον σύγχρονο πολιτισμό, καταλήγει.
