Η λειψυδρία δεν είναι πλέον ένα πρόβλημα του μέλλοντος, αλλά μια καθημερινή πραγματικότητα που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο. Από τη νότια Ιταλία έως τη Μέση Ανατολή και από τη Μεσόγειο έως τη Λατινική Αμερική, η έλλειψη νερού απειλεί όχι μόνο την ανθρώπινη επιβίωση αλλά και τον πρωτογενή τομέα, δηλαδή τη γεωργία και την κτηνοτροφία, που αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά πολλών τοπικών οικονομιών. Η Κύπρος, με το ξηρό μεσογειακό της κλίμα, δεν μένει ανεπηρέαστη. Η χώρα μας βρίσκεται ανάμεσα στις περιοχές της Ευρώπης που αναμένεται να βιώσουν τις μεγαλύτερες πιέσεις σε υδάτινους πόρους τις επόμενες δεκαετίες. Το ερώτημα είναι τι κάνουν άλλες χώρες για να αντιμετωπίσουν τη λειψυδρία και ποια διδάγματα μπορούμε να αντλήσουμε, ειδικά σε σχέση με τον πρωτογενή τομέα.
Η νότια Ιταλία, και ιδιαίτερα η περιοχή της Πούλια, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Εκεί, η έλλειψη νερού υπήρξε πάντα πρόβλημα, όμως η κλιματική αλλαγή το έχει εντείνει. Οι παρατεταμένες ξηρασίες και η αύξηση της θερμοκρασίας δοκιμάζουν την ανθεκτικότητα των τοπικών αγροτικών συστημάτων. Η Πούλια είναι η μεγαλύτερη ιταλική παραγωγός ελαιολάδου και βασικός προμηθευτής σκληρού σίτου και ντομάτας, ωστόσο οι υδατικοί πόροι είναι περιορισμένοι και τα φράγματα συχνά στεγνώνουν πριν ξεκινήσει η αρδευτική περίοδος. Οι τοπικές Αρχές και οι αγροτικές ενώσεις έχουν επενδύσει σε συστήματα συλλογής και αποθήκευσης βρόχινου νερού, ενώ προωθούν τη χρήση οργανικών ουσιών στα εδάφη, οι οποίες προέρχονται από υποπροϊόντα της ελαιοπαραγωγής. Αυτές αυξάνουν τη συγκράτηση νερού στο έδαφος και μειώνουν την ανάγκη για άρδευση. Παράλληλα, δημιουργούνται τοπικοί μικροταμιευτήρες, δεξαμενές δηλαδή που συλλέγουν το νερό της άνοιξης για χρήση το καλοκαίρι, και αναγεννώνται υγρότοποι που λειτουργούν ως φυσικές δεξαμενές γλυκού νερού και ενισχύουν τη βιοποικιλότητα.
Αν υπάρχει χώρα που αποτελεί υπόδειγμα στη διαχείριση του νερού, αυτή είναι το Ισραήλ. Βρισκόμενο σε ένα από τα πιο άνυδρα περιβάλλοντα του κόσμου, κατάφερε να μετατραπεί από «θύμα» της λειψυδρίας σε παγκόσμιο ηγέτη στη διαχείριση υδάτων. Η επιτυχία του βασίζεται σε τρεις άξονες: την αφαλάτωση θαλασσινού νερού, την επαναχρησιμοποίηση λυμάτων και την έξυπνη άρδευση. Πάνω από το 70% των αναγκών του σε πόσιμο νερό καλύπτεται από μονάδες αφαλάτωσης, ενώ περισσότερο από το 85% των επεξεργασμένων λυμάτων επαναχρησιμοποιείται στη γεωργία, ποσοστό ασύλληπτο για τα περισσότερα κράτη του κόσμου. Παράλληλα, η τεχνολογία «drip irrigation», που επινοήθηκε στο Ισραήλ, επιτρέπει στο νερό να φτάνει απευθείας στις ρίζες των φυτών, εξοικονομώντας έως και 50% της κατανάλωσης. Το Ισραήλ αντιμετωπίζει το νερό όχι ως ανεξάντλητο πόρο αλλά ως στρατηγικό κεφάλαιο· κάθε σταγόνα καταγράφεται, επαναχρησιμοποιείται και προστατεύεται. Είναι ένα μοντέλο που θα μπορούσε να εμπνεύσει και την Κύπρο, η οποία ήδη διαθέτει μονάδες αφαλάτωσης αλλά χρειάζεται πιο συστηματική πολιτική επαναχρησιμοποίησης.
Στην Ισπανία, μια χώρα με παρόμοιο μεσογειακό κλίμα με την Κύπρο, η λειψυδρία έχει οδηγήσει στην αναθεώρηση ολόκληρου του αγροτικού μοντέλου. Στην Ανδαλουσία, για παράδειγμα, οι Αρχές έχουν εισαγάγει συστήματα τεχνητού εμπλουτισμού υδροφόρων οριζόντων - συλλογή βρόχινου νερού και διοχέτευσή του σε υπόγειες δεξαμενές. Παράλληλα, επενδύουν σε ψηφιακά συστήματα παρακολούθησης άρδευσης, με αισθητήρες που μετρούν την υγρασία του εδάφους και ειδοποιούν τον αγρότη πότε πραγματικά χρειάζεται να ποτίσει. Έτσι, η κατανάλωση περιορίζεται χωρίς να μειώνεται η παραγωγή. Το κράτος, επίσης, προσφέρει φορολογικά κίνητρα και επιδοτήσεις για εξοπλισμό εξοικονόμησης νερού, επιβραβεύοντας τις φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές.
Πιο ανατολικά, χώρες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία έχουν επενδύσει τεράστια ποσά στην αφαλάτωση και την τεχνητή ανακύκλωση. Επειδή το κόστος ενέργειας είναι χαμηλό, μπορούν να λειτουργούν τεράστιες μονάδες αφαλάτωσης που τροφοδοτούν πόλεις και καλλιέργειες. Ωστόσο, αναγνωρίζουν πως η αφαλάτωση από μόνη της δεν είναι βιώσιμη λύση.
Στρέφονται λοιπόν στην έξυπνη γεωργία: καλλιέργειες σε θερμοκήπια με ελεγχόμενο μικροκλίμα, φυτά προσαρμοσμένα στην ξηρασία, χρήση αισθητήρων και Τεχνητής Νοημοσύνης για την ακριβή δόση νερού και λιπάσματος. Το παράδειγμα αυτό δείχνει πως η τεχνολογία μπορεί να αντικαταστήσει την ποσότητα με αποτελεσματικότητα - ένα δίδαγμα που θα μπορούσε να υιοθετήσει και η κυπριακή γεωργία.
Η Κύπρος είχε ανέκαθεν πλούσια παράδοση στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Μέχρι και τη δεκαετία του 1960, ο πρωτογενής τομέας συνεισέφερε σχεδόν το 20% του ΑΕΠ και απασχολούσε το ένα τρίτο του ενεργού πληθυσμού. Ωστόσο, με τη στροφή της χώρας προς τις υπηρεσίες, η γεωργία παραμερίστηκε. Οι νέες γενιές εγκατέλειψαν την ύπαιθρο, οι καλλιέργειες μειώθηκαν και η χώρα άρχισε να εξαρτάται από εισαγωγές ακόμη και για βασικά προϊόντα. Η λειψυδρία επιδεινώνει αυτή την εικόνα: οι αγρότες αντιμετωπίζουν αυξανόμενο κόστος, ενώ η έλλειψη νερού περιορίζει την παραγωγή. Αν η Κύπρος θέλει να ξαναδώσει ζωή στον πρωτογενή της τομέα, πρέπει να ακολουθήσει τα βήματα άλλων χωρών, με έμφαση στη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων.
