Με κυπριακή διαμεσολάβηση την Πέμπτη το βράδυ ο Πρόεδρος του Ισραήλ, Ισαάκ Χέρτζογκ, και ο υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Αμπντουλάχ μπιν Ζαγιέντ, είχαν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνάντηση στο Προεδρικό Μέγαρο της Κύπρου με κυρίαρχο θέμα προς συζήτηση το Συριακό. Επισήμως επρόκειτο να γίνουν χωριστές συναντήσεις με τον υπουργό Εξωτερικών Κωνσταντίνο Κόμπο και αργότερα με τον Κύπριο Πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη που επέστρεφε από Αθήνα, ωστόσο η παρουσία για ένα δίωρο και των δύο στο Προεδρικό επέτρεψε χωρίς τυμπανοκρουσίες να λειτουργήσει -πέραν των διμερών επαφών- και μια άτυπη Τριμερής, μεταξύ Κύπρου, Ισραήλ και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Παρότι τέτοιου είδους συναντήσεις έχουν γίνει αρκετές μετά το 2020 με την υπογραφή των συμφωνιών του Αβραάμ (Abraham Accords), τον τελευταίο χρόνο λόγω του πολέμου στη Γάζα οι αραβικές χώρες είναι πολύ προσεκτικές σε δημόσιες συναντήσεις και επαφές με Ισραηλινούς αξιωματούχους.
Θέμα συζήτησης
Τα ενδιαφέροντα και των 3 χωρών με βάση τις καταλυτικές εξελίξεις στη Συρία σε κάποια σημεία συγκλίνουν. Εδράζονται κατά κύριο λόγο σε υπαρκτούς και εύλογους φόβους, που έχουν να κάνουν με τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας από το νέο καθεστώς και την προσπάθεια της Τουρκίας να ελέγξει τα πράγματα στη Δαμασκό. Το ενδεχόμενο να ξεσπάσει μεταξύ των κοινοτήτων της χώρας ένας νέος εμφύλιος πόλεμος δεν έχει αποκλειστεί, ούτε υποβαθμίζεται η επιρροή που φαίνεται να έχει η Τουρκία στο κομμάτι των ακραίων σουνιτών που αποτελούν και την πλειοψηφία. Οι εξελίξεις θα μπορούσαν να αποβούν εφιαλτικές αν στη χώρα δραστηριοποιηθεί και το κίνημα Αδελφοί Μουσουλμάνοι που έχει τη βάση του στην Αίγυπτο και απειλεί το καθεστώς Σίσι αλλά και όλα τα μοναρχικά καθεστώτα στην Αραβική Χερσόνησο.
Ο Πρόεδρος του Ισραήλ που αντικαθιστά τον Πρωθυπουργό Νετανιάχου, ο οποίος δεν μπορεί να ταξιδέψει στο εξωτερικό, βρέθηκε στην Κύπρο για δύο λόγους. Πρώτο, να συναντήσει τον αναπληρωτή Πρωθυπουργό και ΥΠΕΞ των ΗΑΕ Αμπντουλάχ μπιν Ζαγιέντ και, δεύτερο, να ενημερωθεί από το Νίκο Χριστοδουλίδη για τις συνομιλίες που είχε στο Κάιρο με τον Πρόεδρο της Αιγύπτου Σίσι. Κοινός παρονομαστής του ενδιαφέροντος σε σχέση πάντα με τη Συρία είναι προς τα πού θα στραφεί η νέα κυβέρνηση του νέου ηγέτη της Συρίας Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι. Θα προκύψει μια κυβέρνηση αντιπροσωπευτική όλων των κοινοτήτων της χώρας ή τελικά ο Τζολάνι θα επιβεβαιώσει την αρχική εκτίμηση της Ισραηλινής υφυπουργού Εξωτερικών, Σαρέν Χάσκελ, ότι είναι ένας «λύκος με ένδυμα προβάτου», λόγω του τζιχαντιστικού του παρελθόντος. Γιατί στον πολιτικό αλγόριθμο μπαίνουν και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι; Τα εδάφη που ελέγχουν οι δυνάμεις του «Συριακού Εθνικού Στρατού» (SNA), που υποστηρίζονται άμεσα από την Τουρκία, έχουν στις τάξεις τους μεγάλο αριθμό μαχητών του κινήματος «Αδελφοί Μουσουλμάνοι». Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι είχαν μεγάλη συμμετοχή ως γνωστό στην ίδρυση και χρηματοδότηση του Ισλαμικού Κράτους που λειτούργησε σε Ιράκ και Συρία μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσέιν. Αυτή και μόνον η προοπτική τρομάζει όλα τα καθεστώτα στην Αραβική Χερσόνησο, αφού η οργάνωση αυτή, αν καταφέρει να ριζοσπαστικοποιήσει εκ νέου τους σουνίτες που έχουν αναλάβει τη διακυβέρνηση της Συρίας, ίσως αναδειχθεί σε κίνημα ανατροπής για όλη την περιοχή. Αυτό ήταν το κύριο μήνυμα που ήθελε να μεταφέρει ο ΥΠΕΞ των ΗΑΕ Ζαγιέντ, με το Ισραήλ να θεωρεί ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός, αφού επικεφαλής αυτής της κίνησης αναγκαστικά θα τεθεί η Τουρκία η οποία πρόσφατα απείλησε με κατάληψη της Ιερουσαλήμ.
Εν τοιαύτη περιπτώσει το Ισραήλ θα κινηθεί προς την κατεύθυνση των Κούρδων για να δημιουργήσει αντιπερισπασμό, ενισχύοντας ακόμα και κινήσεις δημιουργίας ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, κάτι που ενοχλεί ιδιαίτερα την Τουρκία.
Η Λευκωσία
Οι ανησυχίες της Λευκωσίας, όπως κατατίθενται σε όλα τα φόρα αλλά και στην Τριμερή Κύπρου-ΗΑΕ-Ισραήλ στο Προεδρικό Μέγαρο την Πέμπτη, έχουν να κάνουν με τον κίνδυνο απόπειρας διαχωρισμού της ΑΟΖ Τουρκίας-Συρίας εις βάρος των δικαιωμάτων της Κύπρου. Υπάρχει επίσης μια διάχυτη ανησυχία -στο κακό σενάριο- για εμπλοκή των κοινοτήτων της Συρίας σε έναν νέο εμφύλιο, κάτι που θα οδηγήσει μεγάλα κύματα μεταναστών προς τη χώρα, προερχόμενων κυρίως από τις κοινότητες των χριστιανών, των Αλεβιτών και των Κούρδων. Η Κύπρος παρακολουθεί από πολύ κοντά την κατάσταση και προς αυτή την κατεύθυνση εργάζεται η κ. Σαλίνα Σιάμπου, η ειδική εκπρόσωπος της Δημοκρατίας για Θρησκευτικές Ελευθερίες και Προστασία Μειονοτήτων στη Μέση Ανατολή, η οποία τις τελευταίες μέρες ήταν στη Συρία για επαφές. Η Κύπρος ελπίζει βέβαια και επενδύει στην πλήρη εξομάλυνση της κατάστασης στη Συρία ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η επιστροφή χιλιάδων Σύρων μεταναστών που βρίσκονται στη χώρα από το 2011, όταν ξεκίνησε ο εμφύλιος στη Συρία.
Σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας
Ως μακροχρόνιος υποστηρικτής της ριζοσπαστικής σουνιτικής οργάνωσης Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS), χωρίς την οποία η τελευταία δεν θα μπορούσε να εκτελέσει την κατάληψη της Συρίας, η Τουρκία είναι σε θέση αυτή τη στιγμή να είναι ο πιο ισχυρός εξωτερικός παράγοντας στη χώρα. Μέσω της σχέσης της με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους επίσης κατά καιρούς επιχείρησε να υπονομεύσει το καθεστώς Σίσι στην Αίγυπτο αλλά και τα ολιγαρχικά καθεστώτα που κυβερνούν την Αραβική Χερσόνησο. Στόχος της Τουρκίας είναι να καταστεί κυρίαρχη περιφερειακή δύναμή στην περιοχή ιδιαίτερα μετά την ήττα του Ιράν και της Ρωσίας στη Συρία. Αυτές οι φιλοδοξίες τη φέρνουν σε αντιπαράθεση με το Ισραήλ, αφού η Άγκυρα στήριξε τη Χαμάς στον συνεχιζόμενο πόλεμο στη Γάζα, ενώ δεν έδειξε να ενοχλείται καθόλου από τη δράση της Χεζμπολάχ εναντίον του Τελ Αβίβ. Το σκηνικό στη Συρία είναι ενδεχομένως έτοιμο για ένα νέο μέτωπο για το οποίο θα συγκρουστούν οι δύο χώρες, σε πρώτη φάση μέσω αντιπροσώπων τους.
Τις τελευταίες ημέρες, η Τουρκία καταδίκασε έντονα την κίνηση του Ισραήλ να καταλάβει εδάφη των Δρούζων στη Συρία, με τον Ερντογάν να κατηγορεί το Ισραήλ ότι «επιδεικνύει τη νοοτροπία του κατακτητή». Το Ισραήλ αντέδρασε με τις δικές του κατηγορίες κατά της Τουρκίας, περιγράφοντάς την ως «την τελευταία χώρα που μπορεί να μιλήσει για κατοχή στη Συρία...». Τώρα, με τις ισραηλινές και τις τουρκικές δυνάμεις να επιχειρούν σε διαφορετικά μέρη της Συρίας, αυξάνεται η πιθανότητα ακούσιας σύγκρουσης. Από την άλλη πλευρά, αυτή η συνειδητοποίηση και η εμβάθυνση των διακυβευμάτων θα μπορούσαν να δώσουν κίνητρα για προσεγγίσεις προς την κατεύθυνση της αποσυμφόρησης, ιδίως με τις δύο χώρες να μοιράζονται ένα ισχυρό συμφέρον για τη συριακή σταθερότητα.
Το στοίχημα με την ΕΕ
Όλα τα πιο πάνω σε σχέση με τη δράση της Τουρκίας στη Συρία θα μπορούσαν να ελεγχθούν σε μεγάλο βαθμό, αν η Τουρκία γινόταν περισσότερο προβλέψιμη προς τη Δύση και, κυρίως, αν βελτίωνε δραστικά τη σχέση της με τις Βρυξέλλες. Ούτως η άλλως το μεγάλο στοίχημα με τη Συρία δεν είναι η συντήρηση μιας αδιέξοδης οικονομίας πολέμου η οποία θα οδηγήσει ξανά σε σύγκρουση αλλά μιας οικονομίας ειρήνης. Για την ανοικοδόμηση της Συρίας μετά από 13 χρόνια εμφυλίου θα απαιτηθεί ένα κονδύλι που θα ξεπεράσει το μισό τρις δολάρια, σύμφωνα με διεθνείς εκτιμήσεις. Ποιος θα διαθέσει αυτό το ποσό; Ο Τραμπ δήλωσε ήδη ότι δεν τον αφορά η Συρία, οπότε ως βασικοί χρηματοδότες φαντάζουν η Σαουδική Αραβία, τα Εμιράτα και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Τουρκία μόνο με το Κατάρ έχει καλές σχέσεις. Αν δεν συμμορφωθεί κι αν δεν εγγυηθεί κι αυτή την ειρήνη, για πρακτικούς αλλά και πολιτικούς λόγους, δεν θα μπορέσει να συμμετάσχει στην ανοικοδόμηση της χώρας στον βαθμό που επιθυμεί. Ούτως ή άλλως καμιά χώρα δεν πρόκειται να χρηματοδοτήσει την ανοικοδόμηση της Συρίας αν δεν υπάρχουν απτές αποδείξεις ότι η χώρα έχει επιλέξει οριστικά τον δρόμο της σύνθεσης και της ειρήνης.
Βήματα για συνάντηση ΕΕ-Τουρκίας
Η πολιτική της Τουρκίας, που δεν είναι πάντα προβλέψιμη και συνεπής ως μέλος του ΝΑΤΟ, δεν δοκιμάζεται μόνο στο συριακό μέτωπο αλλά και βορειότερα. Είναι σημαντικός παίκτης σε όλα σχεδόν τα κύρια θέατρα όπου η Ρωσία αμφισβητεί την ευρωπαϊκή ασφάλεια, είτε πρόκειται για τη Μαύρη Θάλασσα είτε για τα Δυτικά Βαλκάνια είτε για την Ανατολική Μεσόγειο. Η πτώση του Άσαντ έθεσε υπό αμφισβήτηση το μέλλον της ναυτικής βάσης της Ρωσίας στην Ταρτούς της Συρίας. Αυτό, σε συνδυασμό με τους περιορισμούς της Τουρκίας στην κυκλοφορία των Στενών, σημαίνει ότι η θέση της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο φαίνεται πιο επισφαλής. Οι Ευρωπαίοι αναθάρρησαν από αυτή την εξέλιξη θεωρώντας ότι αυτή είναι η στιγμή για μεγαλύτερη συνεργασία με την Τουρκία για τη βελτίωση της ασφάλειας της Ευρώπης στη νοτιοανατολική πλευρά της. Αυτή μπορεί να είναι και η μεγάλη εικόνα την οποία η Λευκωσία οφείλει να παρακολουθεί συνεχώς για να μην βρεθεί ξανά στο περιθώριο των εξελίξεων.
Οι φιλικές σχέσεις με το Ισραήλ είναι αναγκαίες. Από την άλλη η απόλυτη συμπόρευση και συμμαχία της Κύπρου με το Τελ Αβίβ απαιτούν εξισσορόπηση σε ό,τι αφορά τις σχέσεις μας με τον Αραβικό Κόσμο, οπότε οι επαφές με τα Εμιράτα, την Αίγυπτο και τον Λίβανο είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι σχέσεις με το Ισραήλ, βάζοντας μπροστά τις ΗΠΑ, όπως κάνει τελευταία ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, δεν εξισορροπούν την τεράστια γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας ούτε είναι διπλωματικά και πολιτικά σωστό η Κύπρος να φαίνεται ότι αυτή τη στιγμή είναι εξάρτημα της πολιτικής Νετανιάχου στη Μέση Ανατολή, ειδικότερα αν έχουν βάση όσα λέει ο Νίκος Χριστοδουλίδης ότι προτεραιότητά του είναι η λύση του Κυπριακού. Το Κυπριακό θα λυθεί σε συνεργασία με την Άγκυρα και όχι με το Τελ Αβίβ, οπότε η Λευκωσία οφείλει να παραμείνει συνεπής στον βηματισμό που χάραξε με την ελληνική κυβέρνηση. Η πολιτική της Αθήνας έχει οδηγήσει σε αποκλιμάκωση της κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο σε συνδυασμό με τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, δημιουργώντας ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον για τον διάλογο σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. Τα συμφέροντα του Ισραήλ αυτή τη στιγμή είναι ακριβώς τα αντίθετα, οπότε οι προχθεσινές δηλώσεις του Προέδρου Χριστοδουλίδη μετά τη συνάντηση με τον Ισραηλινό Πρόεδρο ότι κάνει «επαφές με όλα τα κράτη που έχουμε κοινή προσέγγιση και ερχόμαστε να στείλουμε τα κατάλληλα μηνύματα και να αποτρέψουμε οτιδήποτε θα είναι ενάντια στη δημιουργία συνθηκών ασφάλειας και σταθερότητας στην περιοχή» εναντίον ποιας χώρας στρέφονται;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως σημειώνει ο Galip Dalay, αναλυτής στο Chatam House, «σε στρατηγικό επίπεδο, έκανε επίσης κάποια θετικά βήματα στις τουρκοευρωπαϊκές σχέσεις. Τον Οκτώβριο του 2024, το Βερολίνο ενέκρινε μια μεγάλης κλίμακας δέσμη εξαγωγών όπλων προς την Άγκυρα, συμπεριλαμβανομένων υλικών για τον εκσυγχρονισμό των τουρκικών υποβρυχίων και φρεγατών. Τον Νοέμβριο, μετά από μακρά καθυστέρηση, το Βερολίνο αφαίρεσε επίσης τελικά το βέτο του κατά της πώλησης αεροσκαφών Eurofighter στην Τουρκία. Η Τουρκία ήταν επίσης μεταξύ των πρώτων χωρών που παρείχαν στρατιωτικό εξοπλισμό στο Κίεβο, συμπεριλαμβανομένων οπλισμένων μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Αργότερα παρέδωσε δύο κορβέτες για το ουκρανικό ναυτικό,».
Από την άλλη, τα τελευταία χρόνια, η Άγκυρα και η Μόσχα σφυρηλάτησαν ταυτόχρονα στενότερες σχέσεις αλλά και ανταγωνίστηκαν έντονα. Οι δύο τους βρέθηκαν πρόσφατα σε αντίπαλες πλευρές σε τέσσερις γεωπολιτικές αναμετρήσεις -στη Συρία, τη Λιβύη, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και την Ουκρανία. Στη Λιβύη και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ η Τουρκία κέρδισε το πάνω χέρι. Το ίδιο έκανε και πάλι στη Συρία μετά την πτώση του Άσαντ, του οποίου οι κύριοι υποστηρικτές ήταν η Ρωσία και το Ιράν.
Όταν η Μόσχα εξαπέλυσε την πλήρους κλίμακας εισβολή της στην Ουκρανία, η Τουρκία έκλεισε τα Στενά της για τα πολεμικά πλοία, μειώνοντας τη δυνατότητα της Ρωσίας να εναλλάσσει μέσα μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου. Σήμερα αυτός ο αποκλεισμός σε συνδυασμό με την απώλεια των αεροδρομίων της Συρίας δημιουργούν προβλήματα στον ανεφοδιασμό των ναυτικών βάσεων της Ρωσίας στη Συρία.
Παράλληλα, η Άγκυρα, για ευνόητους οικονομικούς λόγους, δεν προσχώρησε στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και τάχθηκε από νωρίς υπέρ μιας διπλωματικής λύσης του πολέμου (αν και οι προσπάθειές της για τη μεσολάβηση για ειρήνη δεν απέδωσαν αποτελέσματα).
Όπως σημειώνουν Τούρκοι αναλυτές, οι τουρκορωσικές σχέσεις είναι μεν ανταγωνιστικές αλλά δεν αποκλείουν τη συνεργασία. Σε μια εποχή, επισημαίνουν, που υπάρχει πραγματική προοπτική για μια απόκλιση μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης απέναντι στη Ρωσία και τον πόλεμο στην Ουκρανία, η συμπόρευση της Τουρκίας με την Ευρώπη είναι πιο ζωτικής σημασίας από ποτέ. Με το αζημίωτο βέβαια για την Τουρκία που έχει πάραυτα ανάγκη την εμβάθυνση των οικονομικών της σχέσεων με τις Βρυξέλλες. Κάπου εδώ με επιμονή και συνέπεια πρέπει να κτίσει τις πολιτικές της η Κυπριακή Δημοκρατία, αναμένοντας αλλά και δημιουργώντας εμπλεκόμενα συμφέροντα για να φτάσει σε μια λειτουργική λύση του Κυπριακού.
