Το παιγνίδι παίζεται ακόμα*
Στις 19 Οκτωβρίου 2025 οι Τουρκοκύπριοι εξέλεξαν, από τον πρώτο γύρο των εκλογών, νέο ηγέτη τον Τουφάν Ερχιουρμάν, με ποσοστό 63% έναντι 36% του τέως Τουρκοκύπριου ηγέτη, Ερσίν Τατάρ. Ένα αποτέλεσμα που σηματοδοτεί κάτι περισσότερο από μια απλή αλλαγή προσώπου. Ο 55χρονος Τουφάν Ερχιουρμάν, καθηγητής Νομικής, πρώην «πρωθυπουργός» των κατεχομένων, ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος (ΡΤΚ/CTP), ο οποίος στο παρελθόν είχε σημαντικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό (2008-2010), έχει δηλώσει την υποστήριξή του στην επανέναρξη των συνομιλιών μεταξύ των δύο πλευρών, για επανένωση του νησιού σε ομοσπονδιακή βάση.
Η νίκη Ερχιουρμάν δεν είναι απλώς μια εσωτερική υπόθεση τής τουρκοκυπριακής κοινότητας -στέλνει μηνύματα στο εσωτερικό της Κύπρου (και στις δυο πλευρές), στην Άγκυρα και στη διεθνή κοινότητα, αναφορικά με το Κυπριακό, τη διαπραγματευτική διαδικασία, τις σχέσεις με την Τουρκία και για τη σχέση Τουρκοκυπρίων – Ελληνοκυπρίων. Η πανηγυρική νίκη Ερχιουρμάν δείχνει πως το παιγνίδι παίζεται ακόμα, προσθέτει μια καινούργια δυναμική στο Κυπριακό, με δυνατότητες αλλά και σοβαρούς κινδύνους για το στάτους κβο.
Πολιτική σημασία εκλογής
Η περίοδος Τατάρ είχε χαρακτηριστεί από έντονη προβολή της πρότασης των «δύο κρατών» ως καθαρά συνομοσπονδιακή διευθέτηση του Κυπριακού -μια λύση για την Κύπρο την οποία ουδέποτε θα μπορούσαν να την κάνουν αποδεχτή οι Ελληνοκύπριοι αλλά ούτε και η Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού θα είχε σοβαρές παρενέργειες και για άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Η νίκη Ερχιουρμάν ερμηνεύεται ως επιλογή της τουρκοκυπριακής κοινότητας προς έναν πιο διαπραγματευτικό, ευρωπαϊκό και ρεαλιστικό δρόμο, στο Κυπριακό. Η διεθνής κοινότητα αναμένει τώρα τις κινήσεις και των δύο πλευρών, ώστε να πεισθεί ότι το εννοούν όταν λένε ότι είναι έτοιμες για επανέναρξη των συνομιλιών. Και εδώ ακριβώς αρχίζουν τα δύσκολα για την ελληνοκυπριακή πλευρά, η οποία επί τέως ηγέτη των Τουρκοκυπρίων έκανε περίπου περίπατο στα ευρωπαϊκά σαλόνια, δηλώνοντας έτοιμη για διαπραγματεύσεις και προβάλλοντας την απαράδεκτη θέση Τουρκίας – Τατάρ για δυο κράτη. Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, ηγέτης της ελληνοκυπριακής κοινότητας, Νίκος Χριστοδουλίδης, με ανθρώπους της λεγόμενης σκληρής γραμμής να τον πλαισιώνουν και τη φήμη τού κατά βάθος απορριπτικού να τον συνοδεύει, θα πρέπει να αποδείξει ότι είναι έτοιμος για ουσιαστικές συνομιλίες και συμβιβασμούς, που θα οδηγούν σε αποτέλεσμα το οποίο δεν θα ικανοποιεί πλήρως καμία πλευρά.
Οι συνομιλίες θα επαναρχίσουν
Η εκτίμηση Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων πολιτικών, που παρακολουθούν για χρόνια το Κυπριακό, αλλά και ξένων πρεσβειών στην Κύπρο που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το κυπριακό πρόβλημα, είναι ότι αργά ή γρήγορα οι διαπραγματεύσεις θα ξεκινήσουν. Θα έχουν χρονοδιάγραμμα (δεν θα αφεθούν να σέρνονται) και πολύ πιθανόν να έχουν και προκαθορισμένο αποτέλεσμα για το μέλλον των Τουρκοκυπρίων εάν αυτές αποτύχουν λόγω ευθύνης των Ελληνοκυπρίων -όρος της τουρκοκυπριακής πλευράς ότι το στάτους κβο δεν μπορεί να συνεχιστεί. Η εκτίμηση είναι ότι το αμέσως επόμενο διάστημα θα είναι προπαρασκευαστικό, θα γίνει σοβαρή προετοιμασία για τις συνομιλίες: δημιουργία θετικού κλίματος εντός του νησιού με κοινωνικές συναντήσεις και δημιουργικές δηλώσεις των δύο ηγετών, υλοποίηση κάποιων μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, συναντήσεις και παραγωγή έργου των δικοινοτικών τεχνικών επιτροπών αλλά και οργανωμένες επαφές μελών της κοινωνίας των πολιτών και από τις δυο πλευρές.
Οδικός χάρτης
Σύμφωνα με έναν πρώτο οδικό χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (δεν έχει ακόμα οριστικοποιηθεί) ,αρχές Δεκεμβρίου θα βρίσκεται στο νησί η απεσταλμένη του ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, για επαφές -ο Τουφάν Ερχιουρμάν δήλωσε ότι η συνάντηση μαζί της είναι, για την ώρα, ορισμένη για τις 5 Δεκεμβρίου 2025. Μέσα στην άνοιξη προγραμματίζεται η νέα διευρυμένη Τριμερής Συνάντηση (πρέπει να βρει ελεύθερη ημερομηνία ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, διότι το πρώτο εξάμηνο του 2026 η Κυπριακή Δημοκρατία θα έχει την προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ). Η επανέναρξη των συνομιλιών τοποθετείται στο δεύτερο εξάμηνο του 2026, όταν θα έχουν ολοκληρωθεί και οι βουλευτικές εκλογές, και «αφού θα έχει προσγειωθεί ο Κύπριος Πρόεδρος και ξαναπατήσει τα πόδια του στην κυπριακή γη, διότι σήμερα δεν συμμαζεύεται η υπερβολική αυτοπεποίθησή του», μας είπε με νόημα ξένος διπλωμάτης. Ο ίδιος θεωρεί ως καυτή περίοδο του Κυπριακού τον Ιούλιο, με στόχο πριν το τέλος της λήξης της θητείας του νυν ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, να υπάρξει κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Ο ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών θα ήθελε να αποχαιρετήσει τον Οργανισμό με μια μεγάλη επιτυχία -και επειδή φαντάζει άπιαστος στόχος η επίλυση του Κυπριακού, επικεντρώνεται στην επίτευξη μιας ενδιάμεσης συμφωνίας πριν το τέλος του 2026, που θεωρείται εφικτή επιδίωξη. Σημειώνεται ότι αναμένεται -και επιδιώκεται από διάφορους κύκλους- να επικαιροποιήσει το Πλαίσιό του ο ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών, ώστε να σταματήσει η κάθε πλευρά να διαβάζει διαφορετικά το Πλαίσιο Γκουτέρες του 2017.
«Κοπιάστε»
Οι Τουρκοκύπριοι που ήρθαν πλέον στα πράγματα στην κοινότητά τους, μετά τις εκλογές της 19ης Οκτωβρίου, είναι απογοητευμένοι από όλους τους Ελληνοκύπριους πολιτικούς, θεωρούν ότι τους κοροϊδεύουμε, ότι δεν στοχεύουμε σε λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ) αλλά σε κέλυφος ομοσπονδίας (μόνον τίτλο) με περιεχόμενο μια Ελληνοκυπριακή Δημοκρατία και για αυτό και οι καθυστερήσεις που προκαλούνται -όπως πιστεύουν- από την πλευρά μας, είναι για να κερδίσουμε κι άλλον χρόνο. «Σας περιμένουμε, κοπιάστε, δεν θα σας παρακαλούμε. Εάν θέλετε να πορευθούμε μαζί τώρα είναι η ώρα. Αλλά για να πάρεις πρέπει να δώσεις», ανέφερε στον «Π» Τουρκοκύπριος πολιτικός, που ζήτησε να μην κατονομαστεί. «Αλλιώς, θα κινηθούμε μόνοι μας και έχουμε και καλές πιθανότητες να κερδίσουμε πράγματα εντός της ΕΕ. Αν και δυστυχώς θα συνεχίσει η αφομοίωσή μας από την Τουρκία... Υπήρξαν μοναδικές ευκαιρίες με Ταλάτ-Χριστόφια και Ακιντζί- Αναστασιάδη και σήμερα υπάρχει ακόμα μια ευκαιρία με Ερχιουρμάν-Χριστοδουλιδη. Εάν δεν μπορέσουμε ούτε τώρα δεν θα μπορέσουμε ποτέ», συμπλήρωσε.
Στόχος η διευθέτηση
Ελληνοκύπριος, ο οποίος είναι σε στενή επαφή με Τουρκοκύπριους πολιτικούς, κοντά στις διεργασίες του Κυπριακού και για αυτό μας μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας, ανέφερε ότι το ηχηρό μήνυμα της κάλπης των κατεχομένων δεν είναι υπέρ της ομοσπονδιακής λύσης. «Ήταν ένα μήνυμα απόρριψης του status quo και επιθυμία ένταξης στη διεθνή κοινότητα ως μια συντεταγμένη και αυτόνομη κοινότητα. Εάν η ομοσπονδιακή λύση μπορεί να τους τα διασφαλίσει, τότε, οι Τουρκοκύπριοι είναι σύμφωνοι. Εάν αυτή την πολιτική προοπτική μπορεί να τη διασφαλίσουν τα δύο κράτη ή η συνομοσπονδία ή παραλλαγές όλων αυτών των μορφών λύσεων (π.χ. κάτι ενδιάμεσο, αν και δεν υπάρχει προηγούμενο «ομοσπονδιοσυνομοσπονδίας»), τότε, πάλι το συζητά η τουρκοκυπριακή κοινότητα. Ούτως ή άλλως, πλέον, συζητούμε για χαλαρή ομοσπονδία, υπό την έννοια ότι θα μειωθούν σίγουρα οι 25 εξουσίες που συμφωνήθηκαν επί Αναστασιάδη-Ακιντζί (κληρονομιά της περιόδου Χριστόφια-Ταλάτ, που ιδεολογικά ήθελαν μια πιο ισχυρή κεντρική κυβέρνηση, το Σχέδιο Ανάν είχε πολύ λιγότερες εξουσίες), για να μειωθούν οι πιθανότητες δυσλειτουργίας του κεντρικού κράτους, να μειωθούν όσο γίνεται τα αδιέξοδα. Από την άλλη, θα πρέπει το νέο κράτος να είναι μεν λειτουργικό αλλά και ενιαίο ομοσπονδιακό. Έχουμε πλέον απομακρυνθεί από την ομοσπονδία έτσι όπως τη συζητούσαμε την περίοδο 2015-2017», συμπλήρωσε. Ο ίδιος στάθηκε και στο άλλο μεγάλο ζήτημα το οποίο αφορά στις ανησυχίες των δύο κοινοτήτων, που είναι το θέμα της ασφάλειας, και το οποίο διασυνδέεται και με το θέμα της λειτουργικότητας του νέου κράτους. «Οι Ελληνοκύπριοι φοβούνται ότι πολιτικά αδιέξοδα μπορεί να προκαλέσουν νέα επέμβαση της Τουρκίας και οι Τουρκοκύπριοι δεν μπορούν να ξεχάσουν την προ τουρκικής εισβολής περίοδο».
«Απειλές»
Ο Τουφάν Ερχιουρμάν εκφράζει αυτό που ονομάζεται από τουρκολόγους ως «σημερινός τουρκοκυπριακός εθνικισμός». Δηλαδή, την προσέγγιση ότι οι Τουρκοκύπριοι θα πρέπει να συνυπάρξουν με τους Ελληνοκύπριους σε ένα πολιτειακό μόρφωμα, αλλά κατά έναν τρόπο που να μην κινδυνεύουν από τις αφομοιωτικές απειλές των Ελληνοκύπριων και, ταυτόχρονα, από τη μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζουν σήμερα, που είναι οι αφομοιωτικοί μηχανισμοί της Τουρκίας -αυτή τη στιγμή, οι Τουρκοκύπριοι δεν αντιμετωπίζουν κάποια απειλή από τους Ελληνοκύπριους. Το ισχύον στάτους κβο δίνει την ευκαιρία στην Τουρκία να τουρκοποιεί τα κατεχόμενα. Την ίδια ώρα, όμως, ενώ υπάρχει ένας πραγματισμός ως προς την αίσθηση της απειλής, δεν είναι διατεθειμένοι οι Τουρκοκύπριοι με τον Τουφάν Ερχιουρμάν να προσχωρήσουν σε μια μορφή λύση όπως την αντιλαμβάνεται ο μέσος Ελληνοκύπριος. Θέλουν ομοσπονδία με πολιτική ισότητα, με αποτελεσματική συμμετοχή, με θετική ψήφο σε όλες τις αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου. Ο Νίκος Αναστασιάδης, Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 2017, αμέσως μετά το Κραν Μοντανά, στην ομιλία του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, έθεσε στον Ερντογάν, μεταξύ άλλων, και το εξής ρητορικό ερώτημα: «Προβλέπει οποιοδήποτε σύνταγμα ενός ομοσπονδιακού κράτους ότι για οποιανδήποτε απόφαση σε ομοσπονδιακό επίπεδο απαιτείται τουλάχιστον μία θετική ψήφος από τα μέλη του κράτους; Όταν ειδικά ένα από τα μέλη της ομοσπονδίας ελέγχεται από μια τρίτη χώρα;». Υπενθυμίζεται ότι υπάρχει συμφωνημένη σύγκλιση για 7-4 στο Υπουργικό Συμβούλιο (επτά Ελληνοκύπριοι υπουργοί και τέσσερις Τουρκοκύπριοι) με τουλάχιστον μία τουρκοκυπριακή θετική ψήφο και δυο ελληνοκυπριακές, για τις αποφάσεις. Κάτι που διαφοροποιεί τον τρόπο λήψης αποφάσεων, ποιοτικά και ποσοτικά, από το απόλυτο βέτο των Συμφωνιών του ’60. Δηλαδή, για να περάσει μία πρόταση των Τουρκοκυπρίων στην κεντρική κυβέρνηση θα απαιτούνται τουλάχιστον δυο ψήφοι από Ελληνοκύπριους. Η ρύθμιση αυτή είναι ίσως πιο λειτουργική από το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, που δίνει δικαίωμα βέτο στους Τουρκοκύπριους-μέλη της κυβέρνησης.
Δυσπιστία και τα «θέλω»
Επομένως, ο νέος ηγέτης των Τουρκοκυπρίων εκφράζει μία πολιτική συγκυρία η οποία χαρακτηρίζεται από τέσσερις πυλώνες: (α) Τη βαθιά δυσπιστία των Τουρκοκυπρίων απέναντι στην ελληνοκυπριακή κοινότητα, απέναντι σε όλους στην ελληνοκυπριακή κοινότητα, (β) Την εμπεδωμένη προσέγγιση ότι, τα τελευταία 20 χρόνια, δόθηκε στους Ελληνοκύπριους η δυνατότητα να διαπραγματευτούν με τους πιο προοδευτικούς εκπροσώπους των Τουρκοκυπρίων αλλά δεν έδειξαν διάθεση να μοιραστούν την εξουσία μαζί τους, (γ) Και επειδή δεν εμπιστεύονται τους Ελληνοκύπριους, η νέα τάξη πραγμάτων στα κατεχόμενα θέλει μια διαδικασία που θα απαλλάξει την κοινότητα από το στάτους κβο και την απομόνωση αλλά για να καθήσουν στο τραπέζι των συνομιλιών θέτουν διαδικαστικές προϋποθέσεις, όπως το χρονοδιάγραμμα και ότι δεν θα υπάρχει επιστροφή στην προ των συνομιλιών κατάσταση, και (δ) Δεν νοείται δικοινοτική ομοσπονδία χωρίς πολιτική ισότητα. Συνεπώς, όταν ανοίγουν το θέμα οι Ελληνοκύπριοι, θέτουμε ουσιαστικά την πλευρά μας εκτός συμφωνημένου πλαισίου λύσης -όπως έκανε και ο Τατάρ. Διότι δεν μπορεί να υπάρξει δικοινοτική ομοσπονδία που θα λειτουργεί με όρους πλειοψηφίας-μειοψηφίας.
Ομοσπονδία σαν συνομοσπονδία (και αντίστροφα)
Εν κατακλείδι, έχουμε ήδη μπει σε μια κρίσιμη φάση του Κυπριακού και το ερώτημα είναι κατά πόσον οι παίκτες έχουν τη διάθεση, το σθένος και τη στρατηγική να διαχειριστούν το ρίσκο και να οδηγήσουν σε αποτέλεσμα. Αλλιώς θα φθάσουμε σύντομα στο τέρμα του δρόμου, ενός νέου ναυαγίου στο οποίο, πολύ πιθανόν, θα παύσει η ελληνοκυπριακή πλευρά να έχει συνομιλητές στα κατεχόμενα και η κάθε κοινότητα θα συνεχίσει μόνη τον δρόμο της. Και η πικρή αλήθεια είναι ότι τα Ηνωμένα Έθνη και η διεθνής κοινότητα έχουν αναγνώσει ότι οι Ελληνοκύπριοι δεν είμαστε ειλικρινείς ως προς το ζήτημα του διαμοιρασμού της εξουσίας με τους Τουρκοκύπριους. Για αυτό και κάνουν σκέψεις και ασκήσεις επί χάρτου και αναζητούν ρυθμίσεις και επιλογές οι οποίες θα κινούνται μεταξύ των θέσεων της ομοσπονδίας και της χαλαρής ομοσπονδίας (στα όρια της συνομοσπονδίας). Προσπαθούν δηλαδή να συγκεράσουν πολιτειακές ρυθμίσεις προκειμένου να ικανοποιήσουν το αίτημα των Τουρκοκυπρίων για αυτονομία και των Ελληνοκυπρίων που δεν θέλουν να συνυπάρχουν πραγματικά με τους Τουρκοκυπρίους. Και εδώ ακριβώς κρύβεται μία επικίνδυνη πορεία που οδηγεί, κάποιοι λένε αναπόφευκτα, σε επιλογές είτε συνομοσπονδιακές είτε με ισχυρά συνομοσπονδιακά χαρακτηριστικά.
*Στίχος Οδυσσέα Ιωάννου από το τραγούδι του Βασίλη Παπακωνσταντίνου με τίτλο «Το παιγνίδι παίζεται».
