Την Παρασκευή 8 Οκτωβρίου 2021 το μεσημέρι, πήγα στο Σπίτι της Συνεργασίας στην Πράσινη Γραμμή για να συναντήσω τον δήμαρχο Μόρφου κ. Βίκτωρα Χατζηαβραάμ και τη φίλη μου από τη Μόρφου που διαχειρίζεται τη σελίδα «I Love Morphou» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την αγαπητή Χρυστάλλα Καρτ (Καρταμπή). Στόχος να δώσω στον κ. Χατζηαβραάμ ένα άλμπουμ με πολλές φωτογραφίες και μια άδεια οδήγησης, έτσι ώστε να βρει τους ιδιοκτήτες τους. Η κυρία Fatma Kilich, θεία της αγαπητής μας φίλης Emine Djoshkun Kilinch και μητέρα του αείμνηστου Ilker Kilich, κρατούσε το άλμπουμ. Η κυρία Fatma πέθανε το 2006, ας αναπαυθεί εν ειρήνη, και είμαι ευγνώμων που τα κράτησε, κρατώντας άσβεστη τη μνήμη της Μόρφου.
[rml_read_more]
Πρόσφυγας από την Πάφο
Η κυρία Fatma ήταν πρόσφυγας από την Πάφο και μετά το 1974 έμεινε σε τρία διαφορετικά σπίτια στην περιοχή Μόρφου και προφανώς εκεί βρήκε το άλμπουμ και την άδεια οδήγησης. Ήταν κόρη της διάσημης τουρκοκυπριακής οικογένειας από την Πάφο «Οι Μαυραλήδες». Με τον σύζυγό της Ahmet Hamdi, γνωστό πρόσωπο της περιοχής, ιδιοκτήτη καφενείου, είχαν τέσσερα παιδιά: τους Peral, Duygu, Ilker και Soner. Όταν η Fatma πήγε στη Μόρφου μετά τον πόλεμο το 1974, αρχικά εγκαταστάθηκε σε σπίτι στον δρόμο Μόρφου - Λεύκας, ενώ άλλαξε άλλα δύο σπίτια.
Φωτογραφίες από τρία σπίτια
Σύμφωνα με την Duygu Kilich, κόρη της Fatma, η μητέρα της πιθανότατα είχε συλλέξει σε ένα άλμπουμ φωτογραφίες από αυτά τα τρία διαφορετικά σπίτια, κρατώντας τις και προστατεύοντάς τις. Πριν πεθάνει η Fatma το 2006, οι ιδιοκτήτες του τρίτου της σπιτιού την είχαν επισκεφτεί μετά τη διάνοιξη των οδοφραγμάτων. Εκείνη την εποχή, η Fatma ήταν κλινήρης και άρρωστη. Πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι που την επισκέφθηκαν δύο φορές ήταν μέλη της οικογένειας Ασμένης από τη Μόρφου και της είχαν μιλήσει μέσω ενός γείτονα ο οποίος μιλούσε ελληνικά. Στη δεύτερη επίσκεψή τους, η υγεία της Fatma είχε χειροτερέψει και δεν μπορούσε πλέον να μιλήσει.
Το ερμάρι και η έμπνευση
Η φίλη μας Emine Djoshkun Kilinch ήξερε ότι η θεία της είχε ένα τέτοιο άλμπουμ. Εμπνεύστηκε όταν είδε την ιστορία μας για την επιστροφή ενός ερμαριού από τον αγαπητό μας φίλο Κυριάκο Γεωργίου Κοφτερό στους Τουρκοκύπριους ιδιοκτήτες. Όπως θυμάστε, όταν η οικογένεια του Κυριάκου Γεωργίου Κοφτερού πήγαν στο χωριό Άι Γιάννης ως πρόσφυγες από το Δίκωμο, είχαν βρει ένα ερμάρι στο χωριό και κρατήσαν αυτό το 103ών χρονών ερμάρι, φροντίζοντάς το με σκοπό να το επιστρέψουν στους ιδιοκτήτες του. Στο εσωτερικό του ερμαριού ήταν γραμμένα τα ονόματα των παιδιών που είχαν γεννηθεί σε εκείνη την οικογένεια. Στις 17 Ιουλίου 2021, ο Odjal Dalli από την οικογένεια, μαζί με τον Djemal Dermush, πήγαν και πήραν το ερμάρι και τώρα αναπαλαιώνεται. Η Emine εμπνεύστηκε από αυτή την ιστορία που έγραψα, η οποία μεταδόθηκε στον τηλεοπτικό σταθμό SIM αλλά και τη σελίδα «Nostalgie», όπου οι άνθρωποι μοιράζονταν παλιές φωτογραφίες. Έτσι πήγε στο σπίτι της θείας της και έψαξε το άλμπουμ και έβγαλε μερικές φωτογραφίες από τις σελίδες και τις κοινοποίησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η ομάδα και οι αντιδράσεις
Μοιραστήκαμε τις φωτογραφίες στην ομάδα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «I Love Morphou» της οποίας διαχειρίστρια είναι η Χρυστάλλα Καρταμπή (Cristalla Kart). Είχαμε καλέσει τα μέλη της ομάδας να προσπαθήσουν να προσδιορίσουν ποιοι ήταν οι άνθρωποι στις φωτογραφίες και σε ποιον ανήκει το άλμπουμ. Με τη βοήθεια της Χρυστάλλας Καρταμπή, μάθαμε ότι μερικές από τις φωτογραφίες ανήκαν στην Άννα Δημητρίου, η άδεια οδήγησης στον Ανδρέα Ασμένη και υπήρχαν πολλές πληροφορίες που μοιράστηκαν τα μέλη της ομάδας για άλλες φωτογραφίες. Η δημοσιοποίηση αυτών των φωτογραφιών στην ομάδα δημιούργησε επίσης θυμό ανάμεσα σε μερικούς Ελληνοκύπριους. Είπαν ότι δεν ήθελαν φωτογραφίες, αλλά ήθελαν πίσω τα σπίτια τους. Και υπήρχαν άλλοι που υποστήριξαν αυτήν τη χειρονομία. Αλλά στο τέλος, κανένας δεν μπορούσε να εμποδίσει την καλή πράξη της Emine και της Duygu για επιστροφή των αντικειμένων στους ιδιοκτήτες τους.
Η ιστορία της οικογένειας
Ο πατέρας της Emine δολοφονήθηκε στην Πάφο το 1974 από Ελληνοκύπριους και ο θείος της εξακολουθεί να «αγνοείται» από το 1964. Παρ' όλα αυτά, έδειξε την ανθρωπιά της. Η οικογένειά της είναι προοδευτική και ειρηνική, πάντα στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την επανένωση του νησιού μας και με βοήθησαν να βρω τα οστά μερικών «αγνοουμένων» Ελληνοκυπρίων από το Έξω Μετόχι. Ο Ilker Kilich, γιος της Fatma, για πολλά χρόνια ήταν πρόεδρος του τμήματος Λονδίνου του CTP (Ρεπουμπλικανικό Τουρκικό Κόμμα) και μέχρι τον θάνατό του ήταν και αυτός στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την επανένωση της Κύπρου. Είχα δημοσιεύσει στην εφημερίδα «Πολίτης» στις 2 Νοεμβρίου 2014 συνέντευξη με την κυρία Sema Kilinch, μητέρα της Emine, και μου είχε πει την ιστορία για τον αγνοούμενο αδελφό της και τον δολοφονημένο σύζυγό της. «Κάποιοι Ελληνοκύπριοι φασίστες από την Επισκοπή είχαν απειλήσει να σκοτώσουν τους Τουρκοκύπριους του χωριού Μονόνερο και είχαν φοβηθεί και έφυγαν το 1958. Μετά που έφυγαν οι Τουρκοκύπριοι, κάποιοι Ελληνοκύπριοι είχαν κάψει και κατεδαφίσει τα σπίτια στο Μονόνερο, που ήταν τουρκοκυπριακό χωριό, έτσι ώστε να βεβαιωθούν ότι δεν θα επέστρεφαν, αν και κάποιοι έμειναν όπως η γιαγιά μου, ενώ κάποιοι επέστρεφαν για να ποτίσουν τα δέντρα. Ο αδελφός μου Zuhtu είχε πολιομυελίτιδα, ήταν κηπουρός και πάντοτε πεθυμούσε το χωριό του και πάντοτε προσπαθούσε να πάει στο Μονόνερο για να φροντίσει τα δέντρα. Ακόμα και όταν δεν επιτρεπόταν στους Τουρκοκύπριους να βγουν από την τουρκοκυπριακή περιοχή στην Πάφο, έβρισκε τον τρόπο για να φύγει. Μερικές φορές οι τουρκοκυπριακές αρχές τον τιμωρούσαν για παρακοή. Το καλοκαίρι του 1964, έφυγε από την Πάφο για να πάει στο Μονόνερο και δεν επέστρεψε ποτέ κι είναι «αγνοούμενος». Ο σύζυγός μου Coshkun Mavrali συνελήφθη στην Πάφο τον Αύγουστο του 1974 όταν είχαν είχαν συλλάβει Τουρκοκύπριους άντρες στο Κτήμα και τους έδειραν και τους πήραν στο γήπεδο του ποδοσφαίρου. Όταν τον άφησαν ελεύθερο, πέθανε μετά από λίγες μέρες από εσωτερική αιμορραγία που είχε μετά τον ξυλοδαρμό. Ήταν μόνο 37 χρονών και μαζί είχαμε τρεις κόρες. Χάσαμε τέσσερα άτομα από την οικογένειά μας: Ο αδελφός του συζύγου μου Kemal Mavrali σκοτώθηκε το 1964 στο Κτήμα στην Πάφο. Ο αδελφός μου είναι «αγνοούμενος» από το καλοκαίρι του 1964. Ο ξάδελφος του συζύγου μου Ihsan Kilinch σκοτώθηκε, ήταν συγγενής του Ihsan Ali. Και ο σύζυγός μου σκοτώθηκε το 1974». Έχοντας αυτό το ιστορικό στην οικογένεια η Sema και οι κόρες της είναι λαμπρά παραδείγματα ανθρωπιάς σε αυτό το νησί, από αυτούς που θα έπρεπε να ανταμείβονται για την ανθρωπιά τους και ζουν ταπεινά.
Βοήθεια από τον δήμαρχο Μόρφου
Πρωτοβουλίες που πρέπει να μας εμπνέουν
Συναντηθήκαμε με τον κ. Βίκτωρα Χατζηαβραάμ και την αγαπητή Χρυστάλλα Καρταμπή στο Σπίτι της Συνεργασίας και τους δώσαμε τις φωτογραφίες και το άλμπουμ και την άδεια οδήγησης που πήραμε από την Duygu Kilich, κόρη της Fatma. Ο κύριος Χατζηαβραάμ είπε ότι θα δημοσιεύσει όλες τις φωτογραφίες, έτσι ώστε οι ιδιοκτήτες αυτών των φωτογραφιών να τις πάρουν από το γραφείο Λεμεσού του Δήμου Μόρφου.
Στις φωτογραφίες που κράτησε η Fatma ήταν και η φωτογραφία ενός «αγνοούμενου» από το Συριανοχώρι. Σκοτώθηκε και εξακολουθεί να είναι «αγνοούμενος» μετά τον πόλεμο του 1974. Το όνομα του ήταν Νικόλας Γεωργίου Χατζηαγγέλης και ο τόπος ταφής του δεν έχει βρεθεί ακόμα, κάτι που επιβεβαιώσαμε με την Κυπριακή Επιτροπή Αγνοουμένων. Ελπίζουμε ότι τα οστά του θα βρεθούν και θα επιστραφούν στην οικογένειά του για κατάλληλη ταφή σύμφωνα με τις πεποιθήσεις της οικογένειάς του.
Θέλω να ευχαριστήσω την Emine Djoshkun Kilinch και την Duygu Kilich για αυτή τους τη χειρονομία, αφού με αυτήν τους την ανθρωπιστική πράξη οι ιδιοκτήτες των πολύτιμων εγγράφων θα τα έχουν στα χέρια τους. Τέτοιες ιστορίες πρέπει να μας εμπνέουν όλους και θα πρέπει να ενθαρρυνθούν και να γίνονται γνωστές.
Μάθαμε επίσης ότι μια βιβλιοθήκη ενός διάσημου δικηγόρου στη Μόρφου φυλάσσεται από Τουρκοκύπριο, όπως επίσης και το οικογενειακό πορτρέτο ενός Ελληνοκύπριου επιχειρηματία με τη σύζυγό και το παιδί του, φτιαγμένο από έναν διάσημο ζωγράφο. Ελπίζουμε ότι και αυτά θα επιστραφούν στους ιδιοκτήτες ή στα παιδιά τους. Τέτοιες πρωτοβουλίες πολιτών και από τις δύο πλευρές πρέπει να ενθαρρυνθούν. Καλούμε τα πολιτικά κόμματα και τις ΜΚΟ να κάνουν παρόμοιο έργο σε τέτοιες ανθρωπιστικές ενέργειες επιστροφής φωτογραφιών, άλμπουμ, τεχνουργημάτων, βιβλίων.
Ευχαριστώ την αγαπητή Χρυστάλλα Καρταμπή και τον δήμαρχο Χατζηαβραάμ για τη βοήθειά τους, καθώς και τα μέλη της ομάδας «I Love Morphou» για τη βοήθειά τους στην προσπάθεια προσδιορισμού των ατόμων στις φωτογραφίες.
