Δεδομένης της σημασίας του για τους Κύπριους καταναλωτές και τη βιομηχανία, επιστρέφω στο φλέγον θέμα των τιμών του ηλεκτρικού ρεύματος. Αυτές πρέπει να κατέβουν σημαντικά τώρα και όχι απλώς να περιμένουν το φυσικό αέριο να έρθει στη διάσωση... εάν και πότε.
Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα, στις 26 Φεβρουαρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΚ) ενέκρινε ένα «Σχέδιο Δράσης για Προσιτή Ενέργεια», ορίζοντας δράσεις για τη μείωση του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας για τους Ευρωπαίους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Αυτό συζήτησαν οι Ευρωπαίοι υπουργοί Ενέργειας στις 17 Μαρτίου, μεταξύ των οποίων και ο Γιώργος Παπαναστασίου.
Το σχέδιο δράσης επιδιώκει να καταστήσει τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας πιο προσιτούς με τη μείωση των φόρων και των τελών δικτύου και την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης. Οι λογαριασμοί ενέργειας καθορίζονται από έναν συνδυασμό παραγόντων: κόστος προμήθειας ενέργειας, κόστος δικτύου/λειτουργίας, τέλη δικαιωμάτων εκπομπής και ειδικοί φόροι κατανάλωσης και φορολογία.
Αλλά αν εξετάσετε τον τρόπο με τον οποίο η ΑΗΚ παρουσιάζει τους λογαριασμούς της στους πελάτες της, θα δυσκολευτείτε να καταλάβετε τι πραγματικά περιλαμβάνουν αυτοί. Τα μεγαλύτερα στοιχεία, πριν συμπεριληφθεί ο ΦΠΑ, είναι:
- Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας: 0,1035 €/kWh
- Χρήση δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας: 0,0305 €/kWh
- Αναπροσαρμογή καυσίμου: 0,10407 €/kWh
Ο περίπλοκος και αδιαφανής τρόπος παρουσίασης των λογαριασμών της ΑΗΚ καθιστά την ορθολογική ανάλυση σχεδόν αδύνατη, αλλά προσπάθησα στη συνέχεια να εστιάσω την προσοχή στο πώς οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας μπορούν να μειωθούν ουσιαστικά, βάσει του σχεδίου δράσης της ΕΚ.
Με βάση την τελευταία δημοσιευμένη έκθεση της ΑΗΚ, το 2022, περίπου το 50% του συνολικού της κόστους αφορούσε τα καύσιμα, το 8% για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και το 20% για δικαιώματα εκπομπών. Το υπόλοιπο 22% ήταν λειτουργικά έξοδα.
Με τις τρέχουσες τιμές του αργού Brent, η τιμή του ντίζελ στην Ευρώπη είναι περίπου 0,05 €/kWh. Ως αποτέλεσμα του τρόπου παρουσίασής τους, είναι δύσκολο να δούμε πώς συσχετίζονται τα παραπάνω κόστη με αυτό. Εκτός από τα δικαιώματα εκπομπών, τι άλλο πρόσθετο περιλαμβάνεται στους λογαριασμούς της ΑΗΚ;
Δεδομένου του γεγονότος ότι τα κεφάλαια που εισπράττονται από τα δικαιώματα εκπομπών χειρίζονται ως πάγια έσοδα από την κυβέρνηση, σαφώς η επιβολή ΦΠΑ σε αυτά συνιστά διπλή φορολόγηση. Το ίδιο ισχύει και για την επιβολή ΦΠΑ στη συνιστώσα του ειδικού φόρου κατανάλωσης του κόστους των καυσίμων.
Με βάση τα στοιχεία της Eurostat, το 2024 το μερίδιο των φόρων και των εισφορών που κατέβαλαν οι Κύπριοι καταναλωτές ήταν περίπου 35% της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας - το 4ο υψηλότερο στην Ευρώπη. Η Ελλάδα είχε ένα από τα χαμηλότερα, περίπου 15%.
Το 2024 η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος που κατέβαλαν οι Κύπριοι καταναλωτές ήταν η 7η υψηλότερη στην Ευρώπη, σκαρφαλώνοντας στη 2η υψηλότερη όταν αξιολογήθηκε με βάση την αγοραστική δύναμη - ασυγχώρητα υψηλή.
Η πρόσφατα ανακοινωθείσα μείωση του ΦΠΑ από το 19% στο 9% είναι σαφώς ευπρόσδεκτη, αλλά μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως αρχή. Το σχέδιο δράσης της ΕΚ επισημαίνει ότι τα κράτη μέλη μπορούν να μειώσουν τους εθνικούς φόρους και εισφορές στον λογαριασμό ηλεκτρικής ενέργειας στους ελάχιστους συντελεστές ειδικού φόρου κατανάλωσης που προβλέπονται στην Οδηγία Φορολογίας Ενέργειας, στα €0,0005/kWh, να εφαρμόσουν τον μειωμένο συντελεστή ΦΠΑ που επιτρέπει η Οδηγία ΦΠΑ, στα 5%, και να εξαλείψουν χρεώσεις που δεν σχετίζονται με την ενέργεια, πιθανώς συμπεριλαμβανομένου του διπλού φόρου.
Η πλήρης εφαρμογή από την κυβέρνηση αυτών των συστάσεων θα μπορούσε να μειώσει τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας κατά περισσότερο από 20%. Δεδομένου του τεράστιου δημοσιονομικού πλεονάσματος περίπου €1,5 δισεκατομμυρίου ευρώ που κατέγραψε η Κύπρος το 2024, υπάρχει άφθονο περιθώριο για την εφαρμογή τέτοιων περικοπών χωρίς να επηρεαστούν αρνητικά τα οικονομικά της κυβέρνησης. Αυτό το πλεόνασμα θα αυξηθεί περαιτέρω ως αποτέλεσμα των «πράσινων φόρων» που σχεδιάζονται να επιβληθούν τον Μάιο και της επιβολής τελών ETS2 της ΕΕ σε κτήρια, οδικές μεταφορές και βιομηχανία το 2027.
Δεδομένης της κακουχίας που βιώνουν οι Κύπριοι καταναλωτές -συμπεριλαμβανομένης της εκτεταμένης «ενεργειακής φτώχειας», της στέρησης, ακόμα και θανάτων- ως αποτέλεσμα του πολύ υψηλού κόστους της ενέργειας, αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί ως θέμα επείγουσας προτεραιότητας. Έχει γίνει «υπαρξιακό» ζήτημα για πάρα πολλούς Κύπριους.
Τι συμβαίνει με την εισαγωγή LNG;
Η πολύ καθυστερημένη εισαγωγή LNG θα μπορούσε να έχει ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο στη μείωση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας, έως και 40% εάν επιτευχθεί το 2026. Πόσο πιθανό είναι όμως να συμβεί αυτό; Μέχρι πρότινος ο υπουργός Ενέργειας επέμενε ότι το έργο θα ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2025.
Όμως ο Μάρτιος έχει σχεδόν τελειώσει και ο διορισμός νέου διαχειριστή έργου και αναδόχων εκκρεμεί ακόμη. Το ίδιο ισχύει και για τη διευθέτηση ζητημάτων που σχετίζονται με τη CPP. Οι εργασίες στο Βασιλικό δεν έχουν ξεκινήσει και η κατάσταση εξασφάλισης των απαιτούμενων υλικών και του εξοπλισμού, ιδιαίτερα μακράς διαρκείας παράδοσης, είναι ασαφής.
Δεδομένης της συνεχιζόμενης σημασίας του έργου για την Κύπρο, ο χειρισμός, το χρονοδιάγραμμα και η ολοκλήρωσή του θα πρέπει να είναι πιο διαφανή. Και έτσι πρέπει να είναι η διερεύνηση της καταστροφικής διαχείρισης που οδήγησε σε αυτή τη θλιβερή κατάσταση. Μας είπαν ότι η κυβέρνηση το άφησε αυτό στις Βρυξέλλες. Όμως μετά από περισσότερο από έναν χρόνο δεν έχει ακουστεί τίποτα.
Πώς προχωρά η έρευνα; Πότε θα μάθουμε τα αποτελέσματα; Ελπίζεται ότι αυτό δεν θα καταλήξει όπως συμβαίνει με τις περισσότερες άλλες έρευνες για μεγάλες αποτυχίες, που επιτρέπονται να πεθάνουν με αργό θάνατο, χωρίς αποτέλεσμα. Ο άμεσος αντίκτυπός του στο κόστος, όσον αφορά το πρόσθετο κόστος για την ολοκλήρωση του έργου και το ετήσιο κόστος των καυσίμων και δικαιωμάτων εκπομπών -με το να συνεχίζεται η χρήση ντίζελ/HFO αντί φυσικού αερίου- ξεπερνά ήδη κατά πολύ το €1 δισεκατομμύριο ευρώ.
Το Υπουργείο Ενέργειας πρέπει να θέσει σε εφαρμογή και να δημοσιεύσει ένα νέο, σταθερό, χρονοδιάγραμμα που να επιδεικνύει σοβαρότητα και δέσμευση για την ολοκλήρωση του έργου. Ας ελπίσουμε εντός του 2026, οπότε μεγάλες ποσότητες νέου LNG θα βγουν στην αγορά, μειώνοντας τις τιμές σημαντικά.
ΑΠΕ και διασυνδέσεις
Κατά την παρουσίαση του σχεδίου δράσης της ΕΚ, ο Ευρωπαίος επίτροπος Ενέργειας τόνισε ότι για να μειωθεί το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερες, φθηνότερες, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και περισσότερες διασυνδέσεις. Το ίδιο και η Κύπρος.
Ωστόσο, η αύξηση στις ΑΠΕ στην Κύπρο αντιμετωπίζει σήμερα μεγάλα εμπόδια: έλλειψη μπαταριών αποθήκευσης, αναβάθμιση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, πιο έξυπνη διαχείριση συστήματος, έλλειψη ανταγωνιστικών διαγωνισμών, για να αναφέρουμε τα πιο κρίσιμα. Αυτά, και τι πρέπει να γίνει, τα γνωρίζουμε από την τελευταία δεκαετία. Το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που εκπονήθηκε το 2021, περιλαμβάνει διατάξεις και πόρους για την αντιμετώπισή τους. Όμως οι δύο τελευταίες κυβερνήσεις καθυστέρησαν να τα αντιμετωπίσουν και τώρα έχουν γίνει τεράστιο εμπόδιο.
Οι χαμηλές τιμές ενέργειας αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των Κυπρίων και τη βιωσιμότητα της οικονομίας. Όμως, το τρέχον σύστημα που ενεργεί σαν ασφυκτικό καρτέλ στις ΑΠΕ και διατηρεί τεχνητά υψηλές τιμές, έχει γίνει το σημαντικότερο εμπόδιο στην προσδοκία ότι φθηνές ΑΠΕ μπορούν να μειώσουν τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί μέσω της ανάκτησης υπερκερδών, και χρήση τους σε συστήματα αποθήκευσης ενέργειας, και μέσω ανοικτών, ανταγωνιστικών, διαγωνισμών για νέα έργα.
Η ενίσχυση των διασυνδέσεων μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ είναι επίσης ζωτικής σημασίας για τη μείωση των τιμών, καθώς θα οδηγήσει σε καλύτερη χρήση της πλεονάζουσας ενέργειας και σε μια πιο ανταγωνιστική αγορά. Ο υπουργός Ενέργειας πολύ σωστά έθεσε τα προβλήματα διασύνδεσης στον κόλπο της ΕΚ.
Πρέπει να δράσουμε… τώρα.
*Ο Χαράλαμπος Έλληνας είναι Ανώτερος συνεργάτης στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
