Η κατάσταση πλέον είναι σε τέτοιο βαθμό εμποτισμένη με παραδοξότητα, που πολλές φορές δεν ξέρεις αν αυτό που διαβάζεις είναι πραγματική είδηση ή φάρσα. Όπως για παράδειγμα το νέο διάταγμα του Τραμπ για την αύξηση της πίεσης του νερού στις ντουζιέρες…
Το πρόβλημα δεν είναι ο Τραμπ, ή το γεγονός ότι δεκάδες εκατομμύρια τον ψήφισαν. Το πρόβλημα είναι ακόμη γενικότερο: Ο παραλογισμός και η παραδοξότητα ζητούν πλέον ισότιμο μερίδιο στη σκέψη και στη ζωή μας. Για παράδειγμα, το 99% (τουλάχιστον) των ακαδημαϊκών οικονομολόγων παγκοσμίως συμφωνούν ότι η πολιτική του είναι καταστροφική και για τις ΗΠΑ και για τον πλανήτη. Κι όμως, το περιθωριακό 1%, που αποτελείται κυρίως από ανθρώπους που κινούνται στα όρια της γραφικότητας, όχι μόνο έχει ίσο λόγο και ρόλο, αλλά καθορίζει κιόλας τις τύχες 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων.
Είναι δύσκολο να προσδιορίσει κάποιος τον μηχανισμό διασύνδεσης των δύο, αλλά όσο πιο ιλιγγιωδώς αναπτύσσεται η τεχνολογία και η διάχυση της πληροφορίας, τόσο πιο πολύ εκτινάσσεται και το ειδικό βάρος του ασήμαντου και του περιθωριακού. Σε τέτοιο βαθμό που εξελίσσεται στον κύριο αντίπαλο της νοημοσύνης μας και της ίδιας της επιβίωσής μας.
Η συναίσθηση
Το 2016 ήταν καθοριστική χρονιά για την Τεχνητή Νοημοσύνη (νίκη του «AlfaGo»). Αν ανατρέξουμε σε δηλώσεις των ειδικών εκείνης της χρονιάς, θα δούμε ότι υπολόγιζαν πως αυτό που έχουμε σήμερα σε επίπεδο αλγορίθμων και Τεχνητής Νοημοσύνης, θα το πετυχαίναμε μεταξύ 2045 και 2050. Τα τριανταπέντε χρόνια έγιναν εννέα!
Ανάλογα, αυτό που πριν δέκα χρόνια φοβόμασταν ως ένα απώτερο σκοτεινό μέλλον (ανάδυση της «ριζοσπαστικής ακροδεξιάς», εκφασισμός, ισχυρή παρουσία στην πολιτική σκηνή του παραλόγου και της παραδοξότητας) γίνεται τώρα, το 2025.
Σε πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες γίνεται σήμερα μια δημόσια συζήτηση για τον αρραβώνα αυτών των δύο φαινομενικά άσχετων θεμάτων. Η συζήτηση αυτή έφτασε μέχρι και στο βρετανικό Κοινοβούλιο, με αφορμή τις τρομακτικές διαστάσεις μιας υπαρκτής πραγματικότητας, που τις απέδωσε η σειρά «Adolescence». Δυστυχώς, στον κυπριακό χώρο δεν έχουμε καν την υποψία για το τι γίνεται.
Μια ένδειξη γι’ αυτό είναι και η υποκριτική έκπληξή μας με τη φωτογραφία μαθητών να χαιρετούν ναζιστικά. Και στις αναλύσεις μας ξαναβγάλαμε περίπατο ατάκες της δεκαετίας του 1990, όπως τα περί ανάγκης «στα σχολεία να διδάσκονται οι μαθητές κριτική σκέψη». Λες και η κριτική σκέψη είναι ενέσιμο φάρμακο.
Οριζόντια συνεννόηση
Το έχουμε ξαναπεί: Όσο κι αν άρχισαν να εξασθενούν οι κάθετες διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις ιδεολογίες, αυτές εξακολουθούν να υπάρχουν. Οι ευαισθησίες και οι προτεραιότητες του καθενός τον κατατάσσουν σε ένα ιδεολογικό πλαίσιο, είτε αυτό αντιστοιχεί σε υπαρκτό κόμμα είτε όχι.
Όμως, πάντα σε συνθήκες κρίσης απαιτούνταν ένας ιστορικός συμβιβασμός. Δηλαδή, συνεννόηση και συνεργασία ανάμεσα σε διαφορετικούς ιδεολογικούς χώρους, με βάση την εκάστοτε προτεραιότητα.
Σήμερα, παράλληλα με την άμεσα ορατή κρίση (οικονομικός τραμπισμός, πόλεμοι στην περιοχή, το Κυπριακό στην κόψη του ξυραφιού για εμάς τους Κυπρίους) υπάρχει και η λιγότερο ορατή απειλή το παράδοξο και το παράλογο να γίνουν κυρίαρχα. Μπροστά σε αυτές τις πολυπαραγοντικές κρίσεις, χρειάζεται ένας νέου τύπου ιστορικός συμβιβασμός.
Παράδειγμα: Με πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών οργανώσεων στα κατεχόμενα, χιλιάδες Τουρκοκύπριοι κατέβηκαν στους δρόμους και διαδήλωσαν κατά των πολιτικών ισλαμοποίησης εκ μέρους της Άγκυρας. Οι οργανωτές είναι γενικά άνθρωποι με ανοιχτό πνεύμα, αλλά με διαφορετικές ιδεολογίες. Το ίδιο και οι συμμετέχοντες. Από την επίσημη Αριστερά, μέχρι τη φιλελεύθερη Δεξιά. Ανάμεσα σε άλλους, μπροστά στην εξέδρα, χωρίς ιδιαίτερο λόγο και ρόλο (κανείς τους δεν ζήτησε το μικρόφωνο), οι Ερχιουρμάν, Ταλάτ, Ακιντζί, Οζερσάι. Κανείς τους δεν δίστασε ούτε στιγμή: Μπροστά στο κύριο ζητούμενο, δεν χρειάστηκε κανείς τους ούτε ένα τηλεφώνημα για να πάει να σταθεί δίπλα σε ανθρώπους με εντελώς διαφορετική ιδεολογία!
Ορατότητα μηδέν
Βρισκόμαστε μπροστά στην επέλαση του παραδόξου και του παραλόγου. Άνθρωποι με δημοκρατικό κύτταρο ερωτοτροπούν με φασίζοντα σχήματα, κόμματα που είναι υπέρ της λύσης σιωπούν μπροστά στις ακραίες τοποθετήσεις του Αρχιεπισκόπου, ή στην κυβερνητική πολιτική «στασιμότητα μέσω ‘κινητικότητας’».
Η κατάσταση είναι ιδιόμορφη και δύσκολη για όλους. Κατανοητό. Π.χ. μπορεί κανείς να εικάσει τις δυσκολίες της ηγεσίας του ΔΗΣΥ. Η οποία υποχρεώνεται να κινείται ανάμεσα στις εξαρτήσεις (βλέπε λόγου χάριν τα περί καζίνο) και το αμαρτωλό παρελθόν Αναστασιάδη, τις διαρροές προς το ΕΛΑΜ, και την εξάντληση της τακτικής συγκερασμού ιδεολογικών αντιθέσεων μέσα στο κόμμα.
Όμως, όλα αυτά δεν δικαιολογούν το να μην γίνεται κατανοητό ότι οι συνθήκες άλλαξαν. Εδώ, ακόμη και η απόλυτη προσήλωση στους «άγιους» νόμους της ελεύθερης αγοράς μπαίνουν σε φάση υποχρεωτικής αναπροσαρμογής, από τις ίδιες τις συνθήκες.
Αντίστοιχα, ο χώρος της Αριστεράς θα πρέπει να λογαριαστεί με τον εαυτό του: Στην Ελλάδα π.χ. η σύμπλευση με τη θεά του συνωμοσιολογικού υπερλαϊκισμού Ζωή Κωνσταντοπούλου, ή με τον υπερασπιστή της Λεπέν Γιάνη Βαρουφάκη, μέσα στις σημερινές συνθήκες είναι απαράδεκτη.
Ριφιφί…
Οι νέες συνθήκες επιβάλλουν νέες αποστασιοποιήσεις και νέες συμμαχίες, με βάση τα πρωτεύοντα. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα προτεραιότητα αυτήν τη στιγμή είναι η οικοδόμηση σύγχρονου κράτους δικαίου. Όχι η στήριξη συνδικαλιστών οι οποίοι οργανώνουν παναπεργία για αύξηση των μισθών (επειδή «την προγραμματίσαμε πριν από τρεις μήνες») την επομένη της ανακοίνωσης αύξησης των μισθών!
Αντίστοιχα, αν στην Κύπρο το Κυπριακό είναι ένα από τα πρωταρχικά, δεν αφήνεις π.χ. να πέσει στο κενό η πρόταση για λειτουργία παραρτημάτων διεθνών οργανισμών στην Κύπρο με τη λύση, επειδή «είναι πρόταση του Τάκη Χατζηγεωργίου». Από τη στιγμή που διαπιστώνεις ότι έχει πολλές πιθανότητες διεθνούς αποδοχής και ξεκλειδώνει εν πολλοίς το σημαντικό θέμα της ασφάλειας, είτε είσαι ΑΚΕΛ, είτε είσαι ΔΗΣΥ, ΔΗΚΟ ή Volt, την κάνεις πολιτική προτεραιότητα. Την ενστερνίζεσαι πολιτικά και συστρατεύεσαι στην προώθησή της.
Άλλο παράδειγμα: Αν είσαι ορθολογιστής, είτε είσαι υπέρ της ΔΔΟ είτε είσαι επιφυλακτικός (ή σε φοβίζει), τοποθετείσαι υπέρ της πρότασης για άρση του απορρήτου των συγκλίσεων στις συνομιλίες. Η γνώση είναι δικαίωμα της κοινωνίας· και αίρει αφ' εαυτής ένα σωρό συγχύσεις, μυθεύματα και πολιτικές δεισιδαιμονίες. Δεν της γυρνάς την πλάτη «επειδή είναι πρόταση του ΟΠΕΚ και του Κυπριακού Κέντρου Ειρήνης και Διαλόγου». Ό,τι είναι λογικό και ρεαλιστικό πρέπει να γίνεται συλλογικό όπλο των ορθολογιστών, απέναντι στη λαίλαπα της παραδοξότητας και του παραλογισμού.
Οι παραδοσιακές πολυδιασπάσεις και τα «κακοφανίσματα» είναι μια πολυτέλεια που είχαμε στο παρελθόν· που δεν υπάρχει πια. Σήμερα, το «νοιάζομαι για το μέλλον του τόπου και του κόσμου» σημαίνει «έχω ανοιχτά αφτιά και μετατρέπω τις αγωνίες σε συνεργατικές πρωτοβουλίες». Διαφορετικά, ο οδοστρωτήρας της παραδοξότητας και του παραλογισμού θα μας διαλύσει όλους αδιακρίτως.
Το καλάθι
• …με το κράτος δικαίου (1): Η κατάσταση με τα περιστατικά «δυσλειτουργίας» κρατικών υπηρεσιών έχει γίνει ανησυχητική. Δεν είναι θέμα αντιπολιτευτικής διάθεσης. Πλέον, στελέχη και βουλευτές των συγκυβερνώντων κομμάτων μιλούν ανοιχτά και δημόσια. Εκφράζουν την αγανάκτησή τους και στα κανάλια, όχι μόνο πίσω από κλειστές πόρτες. Κάτι πρέπει να γίνει!
• …με το κράτος δικαίου (2): Εκτός των άλλων, μια αιτία φαίνεται να είναι και η έλλειψη συντονισμού μεταξύ υπηρεσιών. Αυτό φάνηκε σε περιστατικά από την Ορόκλινη μέχρι την κακοποίηση των πέντε παιδιών. Αλλά και αυτό, σε κάποιο βαθμό πηγάζει από την κυβερνητική κουλτούρα των στεγανών ανάμεσα στα υπουργεία. Όταν όλα είναι δομημένα για να αναφέρεται ο κάθε υπουργός χωριστά και απευθείας στον Ν. Χριστοδουλίδη, χωρίς να συνεννοούνται και να συντονίζονται μεταξύ τους, οι αντίστοιχες υπηρεσίες αναπαράγουν την ίδια λογική.
• … με το κράτος δικαίου (3): Κέρδισε στο Ανώτατο ο Πρόεδρος την αναπομπή του νόμου για τη δημοσιοποίηση των χορηγών στο ταμείο της πρώτης κυρίας. Το θέμα είναι ότι με την αναπομπή αποδείχτηκε για άλλη μια φορά ότι ούτε η διαφάνεια ούτε το κράτος δικαίου είναι προτεραιότητες του Ν. Χριστοδουλίδη.
