Σας προσκαλώ να φανταστείτε το εξής σκηνικό: βρίσκεστε σε μια μεγάλη σπηλιά, κάπου στη Δυτική Ευρώπη, 40 χιλιάδες χρόνια πριν. Η σπηλιά αυτή είναι το σπίτι της οικογένειάς σας. Εκεί μένετε καθημερινά για να κοιμηθείτε, να ανάψετε φωτιά, να φάτε, και γενικά να προστατευθείτε από τα στοιχεία της φύσης. Πρόσφατα ανακαλύψατε ότι η ανάμειξη αλεσμένης ώχρας, μιας καφετιάς πέτρας που βρήκατε εξερευνώντας το έδαφος γύρω από τη σπηλιά, μαζί με λίγο νερό, δημιουργεί μια κόκκινη πάστα. Σας έκανε μεγάλη εντύπωση αυτή η ανακάλυψη. Χρησιμοποιώντας αυτό το παχύρευστο υγρό αρχίσατε να ζωγραφίζετε με τα δάκτυλά σας πάνω στους τοίχους της σπηλιάς διάφορα ζώα που συναντάτε καθημερινά στο κυνήγι, καθώς και διάφορες ανθρώπινες φιγούρες. Με κανένα τρόπο δεν μπορείτε να φανταστείτε, τα βράδια που ζωγραφίζετε υπό το φως της φωτιάς, ότι οι απόγονοί σας, δεκάδες χιλιάδες χρόνια αργότερα, θα μελετούν και θα θαυμάζουν τα αριστουργήματα που δημιουργήσατε με τα δάκτυλά σας πάνω στους τοίχους της σπηλιάς.
Τα προϊστορικά σχέδια που ανακαλύπτονται ακόμα σε σπηλιές σε όλο τον πλανήτη συνεχίζουν να ενθουσιάζουν τους παλαιοντολόγους και τους ανθρωπολόγους για τη δημιουργικότητά τους, τα συναισθήματα που προβάλλουν και την κοσμοθεωρία των ανθρώπων της τότε εποχής. Τα σχέδια αυτά αποτελούν μερικά από τα πρώτα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δημιουργίας και της καθιέρωσης του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι Neanderthals, οι Denisovans, και οι πρώτοι Homo Sapiens άφησαν σε εμάς, με την απλή χρήση των δακτύλων τους, όχι μόνο σχέδια σε σπηλιές, αλλά και άλλες καλλιτεχνίες, εργαλεία και καθημερινά αντικείμενα, δημιουργημένα με σταδιακά αυξανόμενη δεξιοτεχνία.
Τώρα, ας ταξιδέψουμε μαζί στο χρόνο από το 40,000π.Χ. μέχρι σήμερα. Τι έχουν καταφέρει οι άνθρωποι των τελευταίων αιώνων με τα δάκτυλά τους; Έχουν εξημερώσει άγρια ζώα, έχουν σπείρει και θερίσει τεράστιες εκτάσεις της γης, έχουν δημιουργήσει έργα τέχνης, έχουν γράψει εκατομμύρια βιβλία, έχουν παίξει κλασσικές συμφωνίες σε μέγαρα μουσικής, έχουν κτίσει ουρανοξύστες, έχουν κατασκευάσει αυτοκίνητα, μηχανήματα και όπλα μαζικής καταστροφής. Σίγουρα, οι άνθρωποι των σπηλαίων δεν μπορούσαν ούτε στα πιο τρελά τους όνειρα να φανταστούν το πώς θα εξελίσσονταν οι απογόνοι τους.
Οπωσδήποτε, δεν θα μπορούσαν να φανταστούν ότι στον 21ο αιώνα μ.Χ., οι ενήλικες απογόνοι τους θα έφταναν στο σημείο, αντί να ζωγραφίζουν σχέδια σε τοίχους με τα δάκτυλά τους, να τα χρησιμοποιούν για να κρίνουν, μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτων, κινώντας τα αριστερά και δεξιά πάνω σε μια λαμπερή επιφάνεια, κατά πόσον εκατοντάδες διαφορετικά άτομα που εμφανίζονται το ένα μετά το άλλο σε φωτογραφίες, σαν σε ένα ανοικτό μπουφέ, αξίζουν την προσοχή τους, τον θαυμασμό, την έλξη, την εκτίμηση και την αγάπη τους. Ένα δάκτυλο, λοιπόν, με μια κίνηση-μονοκονδυλιά, πλέον καθορίζει την αξία ενός άγνωστου ατόμου που, ίσως απεγνωσμένα, αναζητά επιβεβαίωση, έρωτα, συντροφικότητα, επικοινωνία, σεξουαλική εκτόνωση. Άλλωστε, με τα δάκτυλα δεν έκριναν και την τύχη των μονομάχων (ζωή ή θάνατο) στο Κολοσσαίο της αρχαίας Ρώμης;
Κάποιοι μπορεί να χαρακτηρίσουν αυτό το ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο, κοινώς γνωστό ως εφαρμογές γνωριμιών (dating apps), ως ακόμη μια σπουδαία τεχνολογική εφεύρεση των ανθρώπων, που κάνει τα πάντα πιο εύκολα και προσιτά. Με το δέλεαρ της καλής τύχης, και το αντίστοιχο οικονομικό αντίτιμο, οι άνθρωποι ποντάρουν, ελπίζοντας ότι θα βρουν κάποια στιγμή αυτό που ψάχνουν. Ατελείωτο σκρολάρισμα (scroll), λοιπόν, για την αγάπη. Σκρολ για τα ψώνια. Σκρολ για τα διαδικτυακά παιχνίδια. Σκρολ για τις ειδήσεις. Σκρολ για τα likes. Σκρολ για τα βίντεο. Σκρολ (ίσως) για αυτό το κείμενο. Σκρολ μέχρι να σβήσει ο ήλιος!
Στην αντίπερα όχθη, κάποιοι μπορεί να χαρακτηρίσουν το φαινόμενο ως κατάντια που έχει δημιουργήσει η συνεχώς αυξανόμενη αλγοριθμική εξάρτηση από τα κινητά, ο υπερκαταναλωτισμός με τις αμέτρητες επιλογές που προσφέρει, η προσκόλληση στη γρήγορη ζωή (όπου όλα γίνονται πλέον «fast»), η κοινωνική αποξένωση, ακόμη και η οδυνηρή εμπειρία της πανδημίας Covid 19. Προτάσσουν, ως εναλλακτική, την καλλιέργεια διαπροσωπικών δεξιοτήτων, τις κατ’ ιδίαν γνωριμίες σε χώρους όπου μαζεύονται άνθρωποι, τη συμμετοχή σε χόμπι, τη δημιουργία κοινοτήτων, τις ειδικές ημέρες για unplugging. Ευτυχώς, αυτά υπάρχουν ακόμη, για μικρούς και μεγάλους, αν και ωφέλιμο θα ήταν να πολλαπλασιαστούν.
Εσείς, πώς επιλέγετε να αξιοποιήσετε τα δάκτυλά σας;
Ψυχολόγος, Εκπαιδεύτρια
