Στο μνημειώδες έργο του «Βίοι Παράλληλοι», ο Πλούταρχος παραθέτει στοιχεία από τη ζωή και τη δράση του Μάρκου Αντώνιου, παραλληλίζοντάς τα με τη ζωή του Δημήτριου του Πολιορκητή. Εκ πρώτης όψεως, αυτή η παράλληλη εξέταση προκαλεί έκπληξη. Δεν είχαν κανένα προφανές κοινό μεταξύ τους.
Κι όμως, οι δύο ήταν εξαίρετα μυαλά, με εκπληκτικές διοικητικές και στρατηγικές ικανότητες. Αλλά είχαν και οι δύο πολύ δυνατό θυμικό: Μεγάλα οράματα και ανυπέρβλητους σχεδιασμούς αλλά και τρομερή ροπή προς την εξάρτηση από το συναίσθημα, το προσωπικό πάθος και τις προσωπικές εμμονές…
Όταν οι δεξιότητες και οι μακρόπνοες δυνατότητες παντρεύονται με προσωπικές επιθυμίες μικρού μήκους, το αποτέλεσμα είναι να γράφεται Ιστορία αλλά με τραγική επίγευση.
Μας αφορά όλους
Σκεφτόμαστε: «Ναι αλλά εγώ ένας απλός άνθρωπος είμαι, δεν παίρνω ιστορικές αποφάσεις όπως εκείνοι».
Αυτό ισχύει αλλά δεν σημαίνει ότι οι δικές τους συμπεριφορές έπεσαν από τον ουρανό. Μπορεί η βαρύτητά τους σε εκείνους να είναι μεγαλύτερη αλλά κάλλιστα εμφανίζονται σήμερα γύρω μας και μέσα μας. Στο μυαλό και στη συμπεριφορά εμάς των απλών ανθρώπων.
Το καθοριστικό είναι το ποσοστό του θυμικού που επηρεάζει την κρίση, τις αξιολογήσεις και τις αποφάσεις μας. Δηλαδή πόσο συναίσθημα εισχωρεί σε αυτές τις διαδικασίες.
Παίρνουμε καθημερινά πάμπολλες αποφάσεις –στη δουλειά, στην προσωπική μας ζωή και στις δημόσιες δραστηριότητές μας. Κατά κανόνα, η κρίση και οι αξιολογήσεις που μας οδηγούν σε αυτές έχουν αισθητή παρουσία του συναισθήματος: φόβοι, φιλοδοξίες, συμπάθειες, αντιπάθειες κ.λπ. Αν το «ποσοστό» του θυμικού στο μείγμα αυτής της διαδικασίας είναι υψηλό, το αποτέλεσμα είναι συνήθως από αρνητικό έως καταστροφικό.
Στη Δημοκρατία
Τα πράγματα γίνονται πιο σκούρα στις σύγχρονες δημοκρατίες. Γιατί αν στις αποφάσεις ενός εκλεγμένου ηγέτη κυριαρχεί το θυμικό, η ζημιά είναι διπλή: Και από το αποτέλεσμα των αποφάσεων αυτών καθεαυτών αλλά και από το ότι ο ηγέτης «εκπαιδεύει» και τους πολίτες σε ανάλογες συμπεριφορές.
Αν τώρα οι ίδιοι οι πολίτες είναι εκπαιδευμένοι να λειτουργούν με πρωταγωνιστή το θυμικό, τότε, συνήθως ο ηγέτης και πολλοί άλλοι πολιτικοί τρέχουν να προσαρμοστούν στα θέλω της κοινωνίας, προκειμένου να μην αποξενωθούν. Όταν συμβαίνουν και τα δύο (πολιτικοί και πολίτες με πρωταγωνιστή σκέψης το θυμικό), τότε, το αποτέλεσμα είναι ένας μακρόχρονος φαύλος κύκλος· με διαρκή και επαναλαμβανόμενα φαύλα αποτελέσματα.
Η απόλυτη λογικοκρατία και αδύνατη είναι, και απάνθρωπη. Το θέμα είναι τα ποσοστά ορθολογισμού και συναισθήματος στο μείγμα της σκέψης μας.
Σήμερα
(1) Στην Ελλάδα, υπάρχει μια ιστορική παράδοση ροπής μεγάλου μέρους της κοινωνίας προς το θυμικό. Οι πολιτικοί ηγέτες που κατάφεραν να αντισταθούν σε αυτή τη ροπή τα 200 χρόνια ύπαρξης του ελληνικού κράτους ήταν πολύ λίγοι. Για να έρθουμε στα τελευταία 50-60 χρόνια, η δικτατορία της χούντας δεν έκανε ζημιά μόνο για εφτά χρόνια. Φαίνεται να κάνει ακόμη ζημιά. Αναβίωσε το θυμικό ως πρωταγωνιστή σε ένα ευρύτατο φάσμα της κοινωνίας και συνεχίζει να το κρατά εκεί.
Αυτός ο σημαντικός ρόλος του θυμικού σήμερα διαχέεται έντονα σε όλο το πολιτικό φάσμα. Αποτέλεσμα: Ενώ είναι προφανείς οι λογικές απαντήσεις, π.χ. για τα ελληνοτουρκικά (αμυντική θωράκιση αλλά παράλληλα θετική ατζέντα στα ευρωτουρκικά, διπλωματικά βήματα τύπου συμφωνία για Χάγη κ.λπ.), η κυβέρνηση υιοθετεί πολιτική με μεγάλη δόση θυμικού (αντιπαράθεση, ρητορική έντασης κ.λπ.) προκειμένου να επιβιώσει· όχι μόνο από την αντιπολίτευση δεξιά και αριστερά της αλλά και από τα ίδια τα σπλάχνα της.
Μάλιστα, η κατάσταση επιδεινώνεται και λόγω των ΜΜΕ: Με την αλλαγή ιδιοκτησίας σημαντικών ΜΜΕ, το ισοζύγιο έγειρε απότομα υπέρ του θυμικού.
Το αποτέλεσμα είναι ήδη ορατό: Αδιέξοδο, περιπλοκή και μεγέθυνση των προβλημάτων.
(2) Στην Κύπρο, το σοκ του 1974 έφερε προσωρινά σε μειονεκτική θέση το θυμικό στη λήψη αποφάσεων –σε επίπεδο ηγεσίας και κοινωνίας. Για πολύ λίγο όμως. Από τη μια ο φόβος απέναντι στην Τουρκία και από την άλλη η αποτυχία να θρηνήσουμε την ένωση αγιοποίησαν την προσήλωση στο μονοκοινοτικό κράτος. Δηλαδή, έκαναν πανίσχυρη στις αποφάσεις μας την επιθυμία να κυβερνούμε την Κυπριακή Δημοκρατία μόνοι μας, «χωρίς να έχουμε τους Τούρκους στα πόδια μας».
Αυτό δεν καθόρισε μόνο τις κρίσιμες στιγμές. Σε διαπλοκή με στερεότυπα, συμφέροντα (ακόμη και μικροσυμφέροντα απλών ανθρώπων) και προσωπικές φιλοδοξίες, καθορίζει σήμερα σχεδόν σαρωτικά τον πολιτικό λόγο και τις πολιτικές επιλογές. Σε σημείο που είναι αδύνατο να επικοινωνήσει κανείς –σε οποιοδήποτε επίπεδο, από το καφενείο μέχρι το Προεδρικό– χωρίς να ξεκινά με την παραδοχή «η Κύπρος είναι ελληνική, για όλα φταίει η τουρκική αδιαλλαξία».
Και στην περίπτωση της Κύπρου το νέο τοπίο στα ΜΜΕ συμβάλλει σημαντικά στην «τυφλή» εμπιστοσύνη στο θυμικό. Δύο πολύ πρόσφατα παραδείγματα:
(α) Η περίπτωση της επίθεσης κατά του Χρήστου Στυλιανίδη. Ενώ όλοι γνωρίζουν τα κίνητρα του Ν. Αναστασιάδη, ενώ ο Α. Μαυρογιάννης ουσιαστικά τον διέψευσε, ενώ όλοι γνωρίζουν πως το κρίσιμο βράδυ στο Κραν Μοντανά η Φεντερίκα Μογκερίνι έστελνε γραπτά μηνύματα σε αξιωματούχους της Ε.Ε. ότι «ο Αναστασιάδης χαραμίζει μια μεγάλη ευκαιρία», σ’ εμάς το θυμικό κυριάρχησε: Άπειρες ύβρεις, ταμπέλες, «αναλύσεις», σκίτσα στα ΜΜΕ κατά του Χρ. Στυλιανίδη («επειδή έπεισε αρνητικά για την Κύπρο τη Μογκερίνι, σε μετέπειτα συνεδρία του Κολεγίου Επιτρόπων». Σαν Σούπερμαν…). Είτε μιλά κανείς είτε όχι, το ίδιο κάνει. Γιατί; Διότι, πέρα από τη διατεταγμένη υπηρεσία πολλών, πάρα πολλοί σκέφτονται με το συναίσθημα. Με τα στερεότυπα, τους φόβους, τα υπερφυσικά οράματα, το μίσος.
(β) Οι επιθέσεις κατά του Έρχιουρμαν. Οι ίδιοι άνθρωποι που σιωπούσαν όταν ο Ν. Αναστασιάδης πρότεινε δύο κράτη, όσοι ενθουσιάζονταν όποτε «ξεχνούσε» να μιλήσει για ΔΔΟ (και όσοι είναι ευτυχείς που ο νυν Πρόεδρος δεν την εννοεί), φορτώνουν στον Έρχιουρμαν την αναφορά Ερντογάν στα δύο κράτη και τη μη αναφορά του σε ΔΔΟ, στις δηλώσεις μετά τη συνάντησή τους! Και λυσσαλέα αγωνίζονται να πείσουν ότι είναι «ένας νέος Τατάρ». Ξέρουν πολύ καλά τη διαφοροποίηση στο λεκτικό Ερντογάν, ξέρουν πως η λογική και τα στοιχεία φωνάζουν ότι ο Έρχιουρμαν το παλεύει συστηματικά, εννοεί τη ΔΔΟ, αγωνίζεται να ξαναφέρει την Άγκυρα στις ράγες της· αλλά ο… θυμικός κύβος ερρίφθη: Θέλουν (!) ο Έρχιουρμαν να είναι ίδιος με τον Τατάρ, αγωνιούν να μην επαναρχίσουν οι συνομιλίες, φοβούνται τη λύση.
Με άλλα λόγια, το ζήτημα δεν είναι πλέον αντιπαράθεση επιχειρημάτων ανάμεσα σε όσους θεωρούν βιώσιμη μια λύση ΔΔΟ και σε όσους τη θεωρούν προβληματική. Είναι βαθύτερο και πολυπλοκότερο. Γιατί έχει να κάνει με ανομολόγητες επιθυμίες και φόβους, με συναισθήματα μίσους και απέχθειας –όχι μόνο προς τους Τούρκους– με την πλήρη κυριαρχία του συναισθήματος στη σκέψη.
Το Καλάθι
• …με τη χαμηλή ορατότητα (1): Το Υπουργείο Εξωτερικών και η Προεδρία το τελευταίο διάστημα «προωθούν» την πρόταση «να δώσουμε ευρωπαϊκή βίζα σε Τούρκους επιχειρηματίες και να μας δώσει η Άγκυρα πρόσβαση πλοίων μας σε λιμάνια της». Δηλαδή, με ευρωπαϊκά κόλλυβα να κερδίσουμε τουρκική αναγνώριση της ΚΔ… Μα καλά, το προτείνουμε απλώς για να πούμε κάτι; Ή νομίζουμε ότι η προεδρία της Ε.Ε. θα μας μετατρέψει σε υπερδύναμη; Δεν καταλαβαίνουμε ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες που τους το λέμε χαμογελούν ειρωνικά, και ο Ερντογάν έχει ήδη σκάσει στα γέλια;
• …με τη χαμηλή ορατότητα (2): Δεν είναι θέμα συμπάθειας ή αντιπάθειας. Είναι θέμα λογικής: Δεν μπορεί να είναι τυχαίο που τόσα χρόνια μετά που έφυγε από Ευρωπαίος επίτροπος ο Χρήστος Στυλιανίδης, όλες οι πόρτες στην Ε.Ε. και πέρα απ’ αυτήν είναι ανοιχτές για αυτόν. Κάτι πρέπει να σημαίνει για τη διεθνή αξία και αξιοπιστία του. Ακόμη και στο βιντεάκι για τη διάσκεψη COP 30 του ΟΗΕ που συνέρχεται στη Βραζιλία –ένα παγκόσμιας σημασίας γεγονός– παρουσιάζονται να μιλούν μόνο τέσσερα πρόσωπα: Ο Γκουτέρες, ο Γιούνκερ, η Φον ντερ Λάιεν και ο Στυλιανίδης. Δεν μπορεί να είναι τόσο τυχαία όλα αυτά!
• …με τη χαμηλή ορατότητα (3): Στα ζητήματα που αφορούν χιλιάδες ανθρώπους, δεν μπορείς να αγνοείς την άποψη της κοινωνίας, ορθή ή λανθασμένη. Με σεβασμό σε αυτή την αρχή, οι οργανώσεις των εργαζομένων κινήθηκαν με σοβαρότητα σε κάθε βήμα για μήνες και κατάφεραν να καθίσουν στο σκαμνί της κοινωνίας τις εργοδοτικές οργανώσεις. Έτσι, τις υποχρέωσαν σε μια έστω μικρής απόδοσης συμφωνία. Αντίθετα, οι εκπαιδευτικές οργανώσεις, ενώ επί της ουσίας οι χειρισμοί του Υπουργείου Παιδείας το έθεταν εν αδίκω, «κατάφεραν» να εμφανίζονται ότι «δεν θέλουν να τους αξιολογούν», ότι «ταλαιπωρούν τον κόσμο για τα συμφέροντά τους» και να χάσουν τη στήριξη της κοινωνίας. Ορατότης μηδέν…
