Αυτό που συνέβη στην Ισπανία και την Πορτογαλία στις 28 Απριλίου έδειξε πόσο ανασφαλή έχουν γίνει τα ενεργειακά μας συστήματα. Για περίπου 20 ώρες, η Ισπανία, η Πορτογαλία και μέρη της νότιας Γαλλίας βίωσαν μια εκτεταμένη διακοπή ρεύματος που επηρέασε περίπου 60 εκατομμύρια ανθρώπους - «την πρώτη μεγάλη διακοπή ρεύματος της νέας εποχής του πράσινου ηλεκτρισμού».
Αυτό οδήγησε καταστήματα, τράπεζες, νοσοκομεία, εστιατόρια και σπίτια να βυθιστούν στο σκοτάδι, καθώς και παράλυση των μεταφορών που επηρέασε τρένα, μετρό, οδική κυκλοφορία και αεροδρόμια, αλλά και σε έναν αριθμό θανάτων.
Αυτό που είναι ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι μεγάλο μέρος της Ευρώπης φαίνεται να βρισκόταν δευτερόλεπτα μακριά από μια διακοπή ρεύματος σε ολόκληρη την ήπειρο, με τη συχνότητα του δικτύου να μειώνεται ελάχιστα πάνω από το όριο κατάρρευσης.
Όπως επεσήμανε η FT, αυτή η «καταστροφική κατάρρευση του εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια έχει εγείρει πιεστικά ερωτήματα σχετικά με την ανθεκτικότητα των υποδομών δικτύου σε όλη την Ευρώπη, καθώς οι κυβερνήσεις αγωνίζονται να αναπτύξουν συστήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και να μειώσουν τις εκπομπές άνθρακα από τις πηγές ενέργειάς τους».
Τι προκάλεσε τη διακοπή ρεύματος;
Παρόλο που -δεδομένων των πολιτικών επιπτώσεων- δεν υπάρχει ακόμη επίσημη εξήγηση από την ισπανική κυβέρνηση για την αιτία της διακοπής ρεύματος, οι περισσότεροι ειδικοί επισημαίνουν τους κινδύνους αστάθειας του δικτύου όταν οι ΑΠΕ κυριαρχούν στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Για να λειτουργήσει σταθερά ένα δίκτυο, η παραγωγή ενέργειας πρέπει να διατηρείται σε ισορροπία με την κατανάλωση. Οι ανισορροπίες μπορούν να προκαλέσουν διακοπές ρεύματος, καθώς και να προκαλέσουν δυνητικά ζημιές στις υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας.
Η δημόσια εταιρεία ηλεκτρισμού της Ισπανίας, Red Eléctrica, επεσήμανε ότι, παρόλο που η ακριβής αιτία δεν είναι ακόμη γνωστή, το περιστατικό θα μπορούσε να «συνδέεται με την εγγενή αστάθεια των ανανεώσιμων πόρων που έκανε το σύστημα πιο ευάλωτο». Περίπου το 59% της ηλεκτρικής ενέργειας της Ισπανίας προερχόταν από «μη ελεγχόμενες» ηλιακές πηγές -που «δεν συμβάλλουν στη σταθερότητα του εσωτερικού ηλεκτρικού συστήματος»- όταν συνέβη το περιστατικό που προκάλεσε τη διακοπή ρεύματος. Αυτό το ποσοστό είναι πολύ υψηλό σε σύγκριση με μόνο το ένα πέμπτο περίπου της προσφοράς ηλεκτρισμού της Ισπανίας που προέρχεται συνήθως από ηλιακή ενέργεια.
Έχει υποστηριχθεί ότι «η υπερπροσφορά ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να προκάλεσε αρχικά το πρόβλημα». Κανονικά, «ο διαχειριστής του δικτύου θα το είχε αντιμετωπίσει ζητώντας από τις συμβατικές μονάδες να μετριάσουν την παραγωγή τους, αλλά αυτό δεν ήταν δυνατό επειδή τόσο λίγες μονάδες ήταν σε λειτουργία», δημιουργώντας μια ανισορροπία στην παροχή. Λιγότερο από το 20% της προγραμματισμένης παροχής ηλεκτρικής ενέργειας προερχόταν από μη διακοπτόμενες πηγές κατά τη στιγμή του συμβάντος.
Η παγκόσμια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αναμένεται να αυξηθεί ταχύτερα λόγω των ηλεκτρικών οχημάτων, των κέντρων δεδομένων και της τεχνητής νοημοσύνης, καθώς και λόγω της αύξησης της ψύξης και της θέρμανσης, καθώς οι παγκόσμιες καιρικές συνθήκες γίνονται πιο ακραίες λόγω της κλιματικής αλλαγής. Στην Ευρώπη, αυτό θα οδηγήσει σε 60% μεγαλύτερη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2030. Η Κύπρος θα αντιμετωπίσει επίσης αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο IEA επεσήμανε ότι «θα προκύψουν συστημικές προκλήσεις από την εξισορρόπηση των δικτύων που κυριαρχούνται ολοένα και περισσότερο από ΑΠΕ κατά τη διάρκεια εκτεταμένων περιόδων χαμηλής παραγωγής». Με άλλα λόγια, δεν είναι σαφές πώς θα λειτουργήσει το δίκτυο σε τέτοιες καταστάσεις. Αυτή είναι μια πραγματικότητα που οι υποστηρικτές των ΑΠΕ έχουν υποβαθμίσει εδώ και καιρό, αλλά τώρα επιστρέφει στο προσκήνιο.
Οι ειδικοί συμφωνούν πλέον ότι είναι επείγον να εφαρμοστούν μέτρα για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των σύγχρονων συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας που εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από ΑΠΕ.
Επιπλέον, θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην αύξηση της διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη την Ευρώπη, έτσι ώστε κανένα σύστημα να μην παραμείνει απομονωμένο. Για την Κύπρο, αυτό παραμένει ένας στόχος και μια πρόκληση, δεδομένου ότι η Τουρκία πλέον αμφισβητεί τον GSI.
Μέτρα που πρέπει να ληφθούν
Είναι ειρωνικό ότι, η Red Eléctrica επεσήμανε πέρσι ότι οι αποσυνδέσεις που προκαλούνται από την «υψηλή διείσδυση ΑΠΕ» χωρίς «απαραίτητες τεχνικές δυνατότητες για επαρκή αντιμετώπιση των διαταραχών» θέτουν σε κίνδυνο το σύστημα.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι «οι ΑΠΕ ακολουθούν το δίκτυο: χρειάζονται το δίκτυο να λειτουργεί ήδη. Είναι επιβάτες, όχι οδηγοί. Τα ορυκτά καύσιμα σχηματίζουν το δίκτυο: κατασκευάζουν και συγκρατούν το δίκτυο. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορούν να προσθέσουν ενέργεια μόνο εάν το δίκτυο είναι ήδη σταθερό. Δεν μπορούν να δημιουργήσουν ή να διατηρήσουν το δίκτυο σταθερό από μόνες τους».
Η διατήρηση της ισορροπίας του δικτύου είναι ευθύνη του διαχειριστή του συστήματος, ο οποίος παρακολουθεί παραμέτρους όπως η ηλεκτρική συχνότητα, η τάση και το φορτίο από τους υποσταθμούς σε πραγματικό χρόνο.
Έχει προταθεί ότι «μια άμεση λύση θα ήταν ο περιορισμός της παραγωγής φωτοβολταϊκής ενέργειας σε περιόδους χαμηλής ζήτησης, υπέρ της κυλιόμενης παραγωγής που παρέχει αδράνεια στο σύστημα και μπορεί να ανταποκριθεί καλύτερα στις διακυμάνσεις της συχνότητας». Θεωρείται επίσης «απαραίτητη η ενσωμάτωση σταθεροποιητών συχνότητας και τάσης στο δίκτυο για την αντιστάθμιση της απώλειας αδράνειας που προκαλείται από την υψηλή παρουσία ΑΠΕ».
Πολλοί Ευρωπαίοι ειδικοί λένε ότι είναι απαραίτητο να υπάρχει άμεσα διαθέσιμη, αξιόπιστη «σταθερή» παροχή ενέργειας από πηγές όπως τα ορυκτά καύσιμα, η πυρηνική ενέργεια, οι διασυνδέσεις και τα συστήματα αποθήκευσης, η οποία μπορεί να μειωθεί ή να αυξηθεί σε μικρό χρονικό διάστημα.
Η διασύνδεση ηλεκτρικής ενέργειας με άλλες χώρες είναι σημαντική για την εξισορρόπηση της παραγωγής και της ζήτησης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει συστήσει στα κράτη μέλη να επιτύχουν 15% δυναμικότητα ανταλλαγής ηλεκτρικής ενέργειας με τις γειτονικές χώρες έως το 2030.
Εξίσου σημαντικά είναι τα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας που μπορούν να αντισταθμίσουν τη μεταβλητότητα των ΑΠΕ. Η αντλιοταμίευση (pumped-storage) έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάκαμψη της Ισπανίας από το μπλακάουτ.
Σαφώς, θα προκύψουν συστημικές προκλήσεις από την εξισορρόπηση των δικτύων που κυριαρχούνται ολοένα και περισσότερο από ΑΠΕ και αυτές πρέπει τώρα να αντιμετωπιστούν. Αυτό το περιστατικό πρέπει να θεωρηθεί ως σοβαρή προειδοποίηση. Είναι σημαντικό να υπάρχει επαρκής σταθερή ισχύς διαθέσιμη για να εξισορροπηθεί η υψηλή εξάρτηση από τις διακοπτόμενες προμήθειες ΑΠΕ. Οι πολιτικές των χωρών για τις ΑΠΕ θα πρέπει να επανεξεταστούν υπό το πρίσμα αυτού του περιστατικού, αλλά να θυμόμαστε ότι αυτό που χρειάζεται είναι «ρεαλισμός στην ηλεκτρική ενέργεια, όχι άρνηση της κλιματικής αλλαγής».
Ρεαλισμός στην ηλεκτρική ενέργεια
Όπως επισημαίνει το Bloomberg, ο τρόπος με τον οποίο ο κόσμος καλύπτει τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αλλάζει πέρα από κάθε αναγνώριση. Οι πηγές παραγωγής ενέργειας που εξαρτώνται από τον καιρό, όπως η ηλιακή και η αιολική, γίνονται η μεγαλύτερη πηγή σταδιακής προσφοράς, σε αντίθεση με τις αξιόπιστες πηγές στις οποίες βασίζεται ο κόσμος τον τελευταίο αιώνα: πυρηνικά, ορυκτά καύσιμα και υδροηλεκτρική ενέργεια μεγάλης κλίμακας.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής, «η παγκόσμια νοοτροπία όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια επικεντρώνεται σταθερά στη γεωπολιτική των ορυκτών καυσίμων, παρά στον νέο κόσμο των ηλεκτρονίων. Οι αξιωματούχοι ενέργειας δεν έχουν ακόμη χαρτογραφήσει σωστά τις επιπτώσεις του κινδύνου από την ηλεκτροδότηση των πάντων».
Σε έναν ολοένα και πιο διακοπτόμενο κόσμο ΑΠΕ, η ενεργειακή ασφάλεια έχει πλέον γίνει πιο σημαντική από ποτέ. Η ενεργειακή ασφάλεια ισοδυναμεί με την εθνική ασφάλεια. «Το πρώτο βήμα για την επίλυση ενός προβλήματος είναι η αναγνώρισή του και είναι καλά νέα ότι οι κυβερνήσεις μιλούν ανοιχτά για τους κινδύνους των καλοπροαίρετων πράσινων πολιτικών».
Επιπτώσεις για την Κύπρο
Όπως επεσήμανε ο Γενικός Ελεγκτής σε πρόσφατη έκθεσή του, η κλιματική αλλαγή προκαλεί μακροπρόθεσμη αλλαγή στις κλιματικές συνθήκες της Κύπρου, οδηγώντας σε υψηλότερες θερμοκρασίες, παρατεταμένα καλοκαίρια, αύξηση των συνθηκών ξηρασίας και αυξήσεις στις ακραίες χειμερινές και καλοκαιρινές θερμοκρασίες για παρατεταμένες περιόδους.
Αυτό όχι μόνο οδηγεί σε επίμονες και αυξανόμενες ελλείψεις νερού, αλλά και σε αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για θέρμανση και ψύξη. Αυτό θα επιδεινωθεί από τη συνεχή μετάβαση σε ηλεκτρικά οχήματα.
Η Κύπρος πρέπει επειγόντως να επανεκτιμήσει τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της και να εφαρμόσει κατάλληλα μέτρα για να διασφαλίσει την ασφάλεια του εφοδιασμού με νερό και ηλεκτρική ενέργεια έως το 2050. Όχι να βασίζεται μόνο σε τυχαίες προσωρινές αντιδράσεις.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
