Ανδρέα Δ. Μαυρογιάννη**
Κλείνουν φέτος 80 χρόνια από την ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που μέσα από τις στάχτες του πολέμου φιλοδοξούσε να ενσαρκώσει το «ποτέ ξανά» και το όραμα για έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο. Ο απολογισμός όσο και να είναι θετικός, σίγουρα υπολείπεται των μεγάλων προσδοκιών που έχουν εναποτεθεί στην οργανωμένη πολυμερή συνεργασία και στο διεθνές δίκαιο όχι μόνο για την απαγόρευση της απειλής ή της χρήσης βίας στις διεθνείς σχέσεις, αλλά και για τον ερχομό της συλλογικής ασφάλειας και ευημερίας. Συνιστούν μέγιστη κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού, και είναι συνυφασμένα με την έννοια του δικαίου, της δικαιοσύνης, του κράτους δικαίου σε μια αλληλεξαρτώμενη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία. Η φιλοδοξία τους ήταν και είναι ο μετριασμός των σχέσεων δύναμης και η συλλογική δράση για το κοινό καλό, για την ειρηνική συνύπαρξη, για την ανάπτυξη, για την ειρηνική επίλυση των διεθνών διαφορών, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρωπιστική διάσταση, για επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης κ.ο.κ.. Βεβαίως δεν υπάρχει πανάκεια, ούτε από μηχανής Θεός, ή μαγικό ραβδί, πάρεξ αέναη τιτάνια προσπάθεια και τελεολογική αφοσίωση και αποφασιστικότητα απέναντι στις προκλήσεις και στην αντιξοότητα.
Ωστόσο, οι διεθνείς σχέσεις έχουν μπει σε μια κρίσιμη καμπή τον τελευταίο καιρό με την επικράτηση λογικών και προσεγγίσεων που θυμίζουν εποχές που θέλαμε να πιστεύουμε ότι είχαν παρέλθει οριστικά.
Ενώ η ανάπτυξη της θεσμοθετημένης διεθνούς συνεργασίας και των κανόνων και των αρχών της ειρηνικής συνύπαρξης και της από κοινού αντιμετώπισης των μεγάλων προκλήσεων, με όλα τα ελλείμματα, τις ατέλειες, τους περιορισμούς και τις αδυναμίες φαινόταν να είχε μπει σε τροχιά μη αναστρέψιμης καθιέρωσης, υπόκειται κατά μέτωπον επίθεση, στο όνομα του δικαίου του ισχυρού. Υπάρχει σε εξέλιξη προσπάθεια αποδόμησης του κεκτημένου της και πληθαίνουν τα υπαρξιακά διλήμματα. Είτε είναι οι προσεγγίσεις του Προέδρου Τραμπ, είτε του Προέδρου Πούτιν είτε του Πρωθυπουργού Νετανιάχου αλλά και άλλων σε μικρότερη ίσως κλίμακα, το σκηνικό που σχηματίζεται προκαλεί τρόμο. Σε έναν πόλεμο των πάντων εναντίον των πάντων που περιέγραφε ο Hobbes και σε μια λογική του «άμα μπορείς να το κάνεις κάνε το» που μας φέρνει πλήρως στον νόμο της ζούγκλας.
Εκείνο που εξοργίζει ίσως περισσότερο και από τις τραγικές αυτές διαπιστώσεις, είναι η ανέμελη συμπόρευση με παρόμοιες λογικές όπως βλέπουμε εσχάτως ακόμα και με τον δικό μας Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την ταχυδακτυλουργική του ανάλυση, για τη θεωρία των εμπλεκομένων συμφερόντων και η δικαιολόγηση της απαίσιας σιωπής ή και συγκάλυψης βάναυσων θηριωδιών, εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, στο όνομα της συμπόρευσης και ευθυγράμμισης με τα συμφέροντα των ισχυρών ή κάποιων από αυτούς, κατά προτίμηση των ισχυρότερων, δήθεν ως προστασία και τρόπο μεγιστοποίησης των εθνικών μας συμφερόντων, περιλαμβανομένης και της λύσης του Κυπριακού, εκεί που το διεθνές δίκαιο και ο ΟΗΕ αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά (sic!!!). Όμως ο εξευμενισμός ή εξορκισμός του θεριού δεν είναι παρά συνενοχή και υποταγή και η δουλικότητα όχι μόνο δεν ανταμείβεται αλλά περιφρονείται. Αν θέλουμε να λεγόμαστε πολιτισμένοι και αν έχουμε στοιχειώδεις αξίες και αρχές ας μην γινόμαστε τουλάχιστον συνένοχοι και ας μην γυρίζουμε το βλέμμα μακριά.
Εμείς στην Κύπρο ακόμα περισσότερο οφείλουμε να προστατεύσουμε τα μόνα εργαλεία στα χέρια της διεθνούς κοινότητας, το σύστημα της συλλογικής ασφάλειας, τις αρχές και τις αξίες του χάρτη και το διεθνές δίκαιο.
Ήδη από τη δεκαετία του '50 όμως, αντί η προσπάθειά μας να ήταν το δικαίωμα αυτοδιάθεσης, αναλωθήκαμε στην ψευδαίσθηση πως η διεκδίκηση της ένωσης ήταν δυνατή στα πλαίσια της δυτικής συμμαχίας και τις ψυχροπολεμικές λογικές και φαντασιώσεις. Μετά τη δοτή ανεξαρτησία, όταν ο Πρόεδρος Κένεντι απέτρεψε τον Μακάριο από το να ζητήσει με βάση τη συμφωνία των κυρίων Καραμανλή-Μεντερές, την ένταξή μας στο ΝΑΤΟ, θυμηθήκαμε τους Αδέσμευτους για να διεκδικήσουμε την κυριαρχική μας ισότητα και τη μη επέμβαση στις εσωτερικές μας υποθέσεις. Το Συμβούλιο Ασφαλείας με το ψήφισμα 186 ήρθε να επιβεβαιώσει τη διεθνή υπόσταση, τη νομιμότητα και τη συνάφεια με το διεθνές δίκαιο της κυπριακής Δημοκρατίας, της Πολιτείας μας. Έκτοτε η διεθνοποίηση του Κυπριακού στηρίχθηκε στη διεθνή νομιμότητα υπό τον χάρτη του ΟΗΕ σε αξίες και αρχές και σε αυτές χρωστούμε την επιβίωσή μας και ό,τι πετύχαμε μέχρι σήμερα. Εδώ και 21 χρόνια, καταφέραμε επίσης να γίνουμε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του οργανισμού ολοκλήρωσης που αποτελεί παράλληλα τον σθεναρότερο υποστηρικτή του διεθνούς δικαίου, της πολυμέρειας, του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών.
Ζήσαμε τις τραγικές εξελίξεις με την εισβολή, τον ξεριζωμό και τη συνεχιζόμενη κατοχή. Δεν μπόρεσε όντως το διεθνές δίκαιο και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών να μας προστατεύσει αποτελεσματικά ενάντια στην τουρκική επιβουλή και επιθετικότητα. Ούτε μέχρι σήμερα η αποστολή καλών υπηρεσιών του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ κατάφερε να οδηγήσει σε λύση του Κυπριακού. Δεν είναι όμως μέγιστη αφέλεια, ανευθυνότητα και στάχτη στα μάτια η επίρριψη της ευθύνης στον διεθνή οργανισμό;
Δεν είναι επίσης οξύμωρο, παράδοξο και παράλογο να ερχόμαστε σήμερα, εμείς, κατά τα άλλα θύματα, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, να υπερασπιζόμαστε το δίκαιο του ισχυρού όπως εκφράστηκε από τους Αθηναίους προς τους Μηλίους κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, πως «ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο ασθενέστερος παραχωρεί ό,τι του υπαγορεύει η αδυναμία του»; Παρά τον μη αξιολογικό χαρακτήρα της αναφοράς του Θουκυδίδη και τη μέχρι σήμερα διαρκή επιβεβαίωση πως οι μεγάλες δυνάμεις καθοδηγούνται από τα συμφέροντά και τις επιδιώξεις και δεν ενδιαφέρονται να επηρεάζονται από συλλογισμούς περί δικαίου και δικαιοσύνης, ήδη τότε και ακόμα περισσότερο σήμερα ωστόσο, η ηθική παρακμή και η πλειοδοσία στη μέθη της ισχύος δεν οδηγεί τελικά παρά στην εκτροπή και στην πτώση. Σίγουρα σε καμιά περίπτωση δεν βρίσκει έτσι κανείς το δίκιο του όπως ούτε και ισχύει πως, όταν ο κόσμος προχωρεί με φωτιά και με μαχαίρι όπως λένε ο Χατζιδάκις με τον Γκάτσο στον «Κεμάλ», κερδίζει ο πολιτισμός και η ανθρωπότητα.
Όσο και αν κάποια μονομέρεια συσχετίστηκε είτε με την ανάγκη για την αντιμετώπιση ασύμμετρων απειλών και ιδιαίτερα της τρομοκρατίας, είτε με τη νόμιμη άμυνα, είτε και με άλλες καταστάσεις, που εν μέρει καλύπτονται από τη διεθνή έννομη τάξη, η χρήση βίας και καταναγκασμού δεν μπορεί να αγνοεί την αναλογικότητα και την ανάγκη προστασίας της ανθρώπινης ζωής και του σεβασμού των αμάχων που δεν μπορούν να θεωρούνται μοιραίες παράπλευρες απώλειες άνευ ετέρου. Η βάναυση και βάρβαρη επίθεση της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου με τις τραγικές απώλειες δεν συνιστά άλλοθι και δεν νομιμοποιεί τις συνεχιζόμενες γενοκτονικές πρακτικές του Ισραήλ στη Γάζα. Σε κάθε περίπτωση, ούτε στην Ουκρανία ούτε στη Γάζα, ούτε στο Σουδάν, ούτε σε μας είναι το διεθνές δίκαιο και ο ΟΗΕ που αποκαλύπτονται και εκτίθενται, είναι η αναλγησία της ισχύος και των θεραπαινίδων της. Δεν είναι ο γιαλός στραβός, στραβά αρμενίζουμε. Έχουμε ευθύνη ο 21ος αιώνας να είναι το κράτος δικαίου, η προστασία της ιερότητας της ανθρώπινης ύπαρξης, τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι αξίες και αρχές της πολιτισμένης ανθρωπότητας.
*Φράση του Jacques Prévert
**Πρέσβη επί τιμή. Μέλους της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου του ΟΗΕ
