ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΕΛΛΗΝΑ*
Με το 2025 να πλησιάζει στο τέλος του, οι ανακοινώσεις για νέες ενεργειακές αναπτύξεις και έργα στην Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο έρχονται πυκνά και γρήγορα - με κάτι νέο να ανακοινώνεται κάθε δύο ημέρες κατά μέσο όρο. Ένας υποκείμενος, κοινός παράγοντας πίσω από πολλά από αυτά είναι η στρατηγική των ΗΠΑ να εδραιώσουν την ενεργειακή κυριαρχία τους σε μια ευρεία περιοχή που περιλαμβάνει τη νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο, και η οποία στοχεύει να τερματίσει οποιαδήποτε εξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια και να σταματήσει την κινεζική επιρροή στην περιοχή.
Αφήνοντας στην άκρη την τάση των πολιτικών να υπερεκτιμούν τα επιτεύγματα -για δημόσια κατανάλωση-, αυτές οι εξελίξεις ακολουθούν γενικά πέντε κύριους άξονες:
• Αμερικανική στρατηγική για την περιοχή: οι πρέσβεις των ΗΠΑ στην Ελλάδα και την Τουρκία αναφέρθηκαν σε αυτό τον Νοέμβριο
• Ενεργειακή διασύνδεση
• Επίλυση θαλάσσιων διαφορών
• Η ακόρεστη δίψα της Αιγύπτου για φυσικό αέριο και ενέργεια
• Γεωπολιτική τοποθέτηση
Παρ' όλο που υπάρχει συχνή αναφορά στις ευρωπαϊκές ενεργειακές ανάγκες, το δυσάρεστο γεγονός είναι ότι το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον και η επιρροή στην περιοχή είναι σε μεγάλο βαθμό ανύπαρκτα. Αδιάκοπα, η Ευρώπη επιτρέπει στον εαυτό της να καθοδηγείται από τις ΗΠΑ. Υπό τον Πρόεδρο Τραμπ, οι ΗΠΑ έχουν γίνει αρκετά δυναμικές στην επιβολή των συναλλακτικών ενεργειακών πολιτικών τους, καθοδηγούμενες τόσο από γεωπολιτικούς στόχους όσο και από εμπορικά συμφέροντα στην ενεργειακή ασφάλεια και κυριαρχία.
Αμερικανική στρατηγική για την περιοχή
Η επιτομή αυτής της πολιτικής κορυφώθηκε στη σύνοδο κορυφής υψηλού επιπέδου P-TEC που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα μεταξύ 6-7 Νοεμβρίου, στην οποία συμμετείχαν τρεις ανώτεροι υπουργοί από την κυβέρνηση Τραμπ, υπουργοί Ενέργειας από 25 χώρες σε όλη την Ευρώπη, οι αμερικανικοί κολοσσοί ενέργειας ExxonMobil και Chevron και η US International Development Finance Corporation και η US Export-Import Bank.
Οι ΗΠΑ προωθούν δύο ενεργειακούς διαδρόμους:
• Έναν διάδρομο βορρά-νότου από την Ουκρανία μέχρι το Ισραήλ, τοποθετώντας την Ελλάδα στο κέντρο του
• Έναν διάδρομο ανατολής-δύσης από την Κασπία προς την Ευρώπη, τοποθετώντας την Τουρκία στο κέντρο του.
Αυτή η στρατηγική καθοδηγείται επί τόπου από ειδικά επιλεγμένους πρέσβεις των ΗΠΑ στην Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Τουρκία, συμμάχους του Προέδρου Τραμπ, και τον Massad Bulos, πεθερό της κόρης του Τραμπ, που διορίστηκε από τον Τραμπ ως ανώτερος σύμβουλός του για τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή.
Πολλά από τα έργα που ανακοινώθηκαν πρόσφατα εμπίπτουν σε αυτόν τον άξονα. Αυτά περιλαμβάνουν:
• Τον Κάθετο Διάδρομο Φυσικού Αερίου
• Επενδύσεις στις ενεργειακές υποδομές της Ελλάδας
• Συμφωνίες για την αγορά αμερικανικού LNG
• Συμμετοχή της ExxonMobil και της Chevron σε υπεράκτιες έρευνες υδρογονανθράκων νότια και νοτιοδυτικά της Κρήτης
• Συμμετοχή της ExxonMobil στο τεμάχιο 2 στο Ιόνιο, με σχεδιασμό γεωτρήσεων το 2027
• Πιθανή επιστροφή της Chevron στη Λιβύη
• Επέκταση των ερευνών της ExxonMobil και της Chevron στην Αίγυπτο
• Πιθανή συμμετοχή της DFC στην GSI
• Έκφραση ενδιαφέροντος της BlackRock για συμμετοχή στον ADMIE
Αυτά συνάδουν με τον ευρύτερο στόχο της αμερικανικής ενεργειακής κυριαρχίας.
Ενεργειακές διασυνδέσεις
Αυτές περιλαμβάνουν μια σειρά από έργα που ανακοινώθηκαν πρόσφατα για τη βελτίωση της διασύνδεσης φυσικού αερίου μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Μολδαβίας και Ουκρανίας, με βάση το ΥΦΑ μέσω Ελλάδας και φυσικό αέριο από την Κασπία. Περιλαμβάνουν επίσης ηλεκτρικές διασυνδέσεις μέσω έργων όπως το GSI, για τη σύνδεση της Κύπρου και του Ισραήλ μέσω Ελλάδας με την Ευρώπη, και το GREGY, για τη σύνδεση της Αιγύπτου και της Ελλάδας με την Ευρώπη. Η πρόσφατα ανακοινωθείσα διασύνδεση Λιβάνου-Κύπρου αποτελεί μέρος αυτών, αλλά έχει πολύ δρόμο να διανύσει. Η ενεργειακές διασυνδέσεις περιλαμβάνουν επίσης τον διάδρομο IMEC, του οποίου, παρ' όλο που ο κύριος σκοπός του είναι οικονομικός και εμπορικός, ένα σημαντικό στοιχείο του είναι η ενέργεια. Η GSI είναι πιθανό να αποτελέσει μέρος του IMEC, κάτι που θα ενίσχυε γεωπολιτικά το έργο.
Επίλυση θαλάσσιων διαφορών
Η επίτευξη της αμερικανικής ενεργειακής στρατηγικής για την περιοχή απαιτεί την επίλυση των βασικών προβλημάτων που επηρεάζουν αυτό το μέρος του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων διαφορών. Η έκκληση του Μητσοτάκη στις 17 Οκτωβρίου για σύγκληση συνάντησης/φόρουμ, καλώντας την Τουρκία, την Αίγυπτο, την Κύπρο και τη Λιβύη να συναντηθούν και να αντιμετωπίσουν τις διαφορές σχετικά με τις θαλάσσιες ζώνες και τα σχετικά ζητήματα, αποτελεί μέρος αυτού. Το ίδιο ισχύει και για την υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης της ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και Λιβάνου, η οποία ενισχύει την εφαρμογή της UNCLOS στην περιοχή και ανοίγει τον δρόμο για την ανανέωση των ερευνών στα ανοιχτά του Λιβάνου. Το μήνυμα των ΗΠΑ είναι: «Δεν θέλουμε να δούμε κανέναν να παρεμβαίνει στην αμοιβαία επωφελή επέκταση των ενεργειακών υποδομών».
Η ακόρεστη δίψα της Αιγύπτου
Η Αίγυπτος είναι η μεγαλύτερη χώρα στην περιοχή, εξαρτώμενη σε μεγάλο βαθμό από το φυσικό αέριο για την παραγωγή ενέργειας και πετροχημικών. Η ζήτηση για φυσικό αέριο αυξάνεται κατά περίπου 1%-2% ετησίως, σύμφωνα με την αύξηση του πληθυσμού της. Αλλά η υποτονική παραγωγή φυσικού αερίου από το Zohr και η έλλειψη νέων, σημαντικών ανακαλύψεων στην Αίγυπτο έχουν αφήσει τη χώρα ολοένα και περισσότερο εξαρτημένη από τις εισαγωγές φυσικού αερίου, κυρίως από το Ισραήλ και το LNG. Οι ανάγκες της Αιγύπτου είναι τόσο μεγάλες, που μπορεί να απορροφήσει όλο το ελεύθερο προς εξαγωγή φυσικό αέριο στην περιοχή.
Το Ισραήλ και η Αίγυπτος υπέγραψαν συμφωνία τον Αύγουστο που ουσιαστικά θα διπλασίαζε τις ισραηλινές εξαγωγές φυσικού αερίου προς τη χώρα, χρησιμοποιώντας φυσικό αέριο από το κοίτασμα Λεβιάθαν. Ωστόσο, η περιφερειακή γεωπολιτική και η ανησυχία για τις πιθανές επιπτώσεις στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στο Ισραήλ οδήγησαν το Ισραήλ σε προσωρινό πάγωμα του έργου. Αυτό ανάγκασε την Αίγυπτο να βασίζεται περισσότερο στις ακριβές εισαγωγές LNG. Η χώρα, όχι μόνο έγινε ο μεγαλύτερος εισαγωγέας LNG φέτος, αλλά ολοκληρώνει μια σύμβαση $4 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την εισαγωγή LNG από τις ΗΠΑ τον επόμενο χρόνο. Η Κύπρος έρχεται να σώσει την κατάσταση. Η ανάπτυξη του κοιτάσματος φυσικού αερίου Cronos, χωρητικότητας 2,5 tcf, προχωρά με ικανοποιητικό ρυθμό, με τις εξαγωγές να προορίζονται να φτάσουν στην Αίγυπτο στις αρχές του 2028. Το Αφροδίτη θα μπορούσε να ακολουθήσει έως το 2031, υπό την προϋπόθεση ότι θα επιτευχθεί η τελική επενδυτική απόφαση (FID) έως το επόμενο έτος. Η επίλυση της διαφοράς Αφροδίτη-Ισάι διευκολύνει την κατάσταση.
Η Αίγυπτος λαμβάνει μέτρα για την αύξηση της εγχώριας παραγωγής φυσικού αερίου. Μόλις ανακοίνωσε επενδύσεις $5,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη διάνοιξη 480 νέων γεωτρήσεων έως το 2030, για να αντιστραφεί η μείωση της παραγωγής. Τον Νοέμβριο, η Eni ανακοίνωσε σχέδια για επένδυση $8 δισεκατομμυρίων δολαρίων τα επόμενα 5 χρόνια για την αύξηση της παραγωγής φυσικού αερίου στη χώρα. Στο ίδιο πνεύμα, η ExxonMobil και η Chevron έχουν αποκτήσει νέα τεμάχια δίπλα στα υπάρχοντα τεμάχια τους στα ανοιχτά της Αιγύπτου.
Γεωπολιτική τοποθέτηση
Η απαιτητική πολιτική της περιοχής, από τη Γάζα, μέχρι το Ισραήλ, τον Λίβανο, τη Συρία και τη Λιβύη, συνεχίζει να κυριαρχεί, αλλά σε αυτό το άρθρο, επικεντρώνομαι σε ζητήματα που σχετίζονται με την ενέργεια. Οι ΗΠΑ εργάζονται στα παρασκήνια για την επανένωση της Λιβύης και συμμετέχουν ενεργά στην αποκατάσταση της Συρίας. Η αναβίωση της 3+1 στη σύνοδο κορυφής P-TEC αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα γεωπολιτικής τοποθέτησης στην περιοχή. Με τη συμμετοχή των ΗΠΑ, ο σκοπός της είναι να προωθήσει την περιφερειακή ενεργειακή συνδεσιμότητα και ασφάλεια και τη μείωση της εξάρτησης από «κακοήθεις παράγοντες».
Κύπρος
Το πιεστικό ζήτημα στην Κύπρο είναι η εισαγωγή φυσικού αερίου για την αντικατάσταση του ακριβού, αλλά και εξαιρετικά ρυπογόνου, ντίζελ για την παραγωγή ενέργειας. Ο πρώην υπουργός Ενέργειας Γιώργος Παπαναστασίου ήταν συγκρατημένα αισιόδοξος για τις προοπτικές ολοκλήρωσης του σταματημένου έργου εισαγωγής ΥΦΑ στην Κύπρο, ειδικά καθώς το FSRU Prometheus είναι πλέον έτοιμο. Εν τω μεταξύ, εξέταζε μια πρόταση της Energean για εξαγωγή 0,5-1,0 bcm/έτος φυσικού αερίου από τα ισραηλινά κοιτάσματα φυσικού αερίου της στην Κύπρο για παραγωγή ενέργειας. Με τις περισσότερες από αυτές τις εξελίξεις να βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο, η ενέργεια αναμένεται να συνεχίσει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο τον επόμενο χρόνο στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
