Πριν από δύο χρόνια, κανένας δεν υπολόγιζε να υπάρχει στη δημόσια σφαίρα τόσο έντονη η αίσθηση του πολιτικού κενού. Αυτή η αίσθηση είναι πραγματική κι όχι απλώς δημοσκοπική. Στις συζητήσεις μακριά από τις κάμερες όλοι παραδέχονται τη βασιμότητά της, έστω κι αν στον εντοπισμό των αιτίων της υπάρχουν πολλές διαφορές.
Η πολύ σωστή απόφαση του ΑΚΕΛ να βραβεύσει τον Τάκη Χατζηδημητρίου, έναν σταθερό οραματιστή και αγωνιστή πολιτικό δεκαετιών, μας θυμίζει μεγέθη ήθους και περιεχομένου που κάνουν, εξ αντιδιαστολής, ακόμη πιο έντονη αυτή την αίσθηση πολιτικού κενού.
Πιθανοί τροφοδότες
Την αίσθηση αυτή τροφοδοτούν διάφοροι παράγοντες:
• Το αίσθημα αναποτελεσματικότητας της διακυβέρνησης και η πολύ ομιχλώδης αξιοπιστία.
• Η απουσία ενός από τα δύο μεγάλα κόμματα από τη διακυβέρνηση
• Τα εσωτερικά ζητήματα όλων των συστημικών κομμάτων, ιδιαίτερα του ΔΗΣΥ και του ΔΗΚΟ, καθώς και τα υπαρξιακά άλλων (ΕΔΕΚ, ΔΗΠΑ).
• Η ρευστότητα στον προσανατολισμό σχετικά με το Κυπριακό.
• Η κατάσταση στην περιοχή με τους δύο πολέμους, και όχι μόνο.
• Η πολιτική κατάσταση όπως διαμορφώνεται με την πολιτική Τραμπ.
Τα δύο τελευταία επιτείνουν την αβεβαιότητα, με τρόπο που να ανεβαίνει ακόμη πιο ψηλά ο πήχης των απαιτήσεων των πολιτών από το πολιτικό προσωπικό. Σε έναν κόσμο όπου οι «τρελοί» επιβάλλουν με το έτσι θέλω την παγκόσμια αναστάτωση στην καθημερινότητα, οι πολίτες, ιδιαίτερα σε μικρές χώρες, θέλουν αξιόπιστες λύσεις και σοβαρές απαντήσεις.
Παρενέργειες
Μια από τις παρενέργειες αυτής της αίσθησης κενού είναι η αύξηση της δεκτικότητας των πολιτών μπροστά στο νέο.
Είναι γι’ αυτό που, για πρώτη φορά στα χρονικά της Κυπριακής Δημοκρατίας, τόσο νωρίς ο Πρόεδρος θεωρείται – καλώς ή κακώς, ορθά ή λανθασμένα – μιας θητείας, και εμφανίζονται αρκετά πρόσωπα να βλέπουν τον εαυτό τους ως υποψήφιο ένοικο του Προεδρικού.
Θα μπορούσε κάλλιστα να πει κάποιος ότι έχουμε ακόμη τρία χρόνια θητείας του Ν. Χριστοδουλίδη, και ότι όλα μπορούν να ανατραπούν μέσα σε αυτό το διάστημα. Αυτό είναι σωστό. Η τάση όμως υπάρχει και είναι εδώ αυτή τη στιγμή που μιλάμε.
Η παρεξήγηση είναι αλλού: Μπορεί ο τρόπος που βιώνουν οι πολίτες αυτή την αίσθηση κενού να τους κάνει δεκτικούς σε νέες παρουσίες· όμως, την ίδια στιγμή τους κάνει πιο απαιτητικούς και πιο καχύποπτους. Πολύ περισσότερο από τη στιγμή που στο πρόσωπο του Ν. Χριστοδουλίδη δοκίμασαν ήδη το γενικόλογο και το υποσχόμενο, και εξάντλησαν μαζί του την επιείκειά τους στις αθετήσεις και στις αντιφάσεις.
Ένας νέος πολιτικός σχηματισμός, ή ένα πρόσωπο που θα διεκδικήσει το ύπατο αξίωμα, θα πρέπει να έχουν το πειστήριο της αμεσότητας, της ειλικρίνειας και της σαφήνειας. Αυτό βέβαια είναι εύκολο να το λέει κανείς, αλλά δαιδαλώδες στην πράξη. Γιατί η σαφήνεια μπορεί να επιβραβεύεται (είναι π.χ. και ένας από τους λόγους της επιτυχίας του ΕΛΑΜ, πλάι στη γενικότερη – σχεδόν διεθνή – τάση «ριζοσπαστικής συντηρητικοποίησης» των κοινωνιών), αλλά ταυτόχρονα στενεύει και τον κύκλο του ακροατηρίου. Αποκλείοντας ως δυνάμει υποστηρικτές όσους διαφωνούν.
Τα πέντε σημεία
Οι καιροσκόποι κάνουν πάντα το λάθος να υποτιμούν τη μνήμη, την κρίση, και τη νοημοσύνη του πολίτη. Την ίδια στιγμή, οι ιδεαλιστές παντός είδους κάνουν το λάθος να υποτιμούν τις πραγματικές ανάγκες, τους φόβους, και τις προσδοκίες των πολιτών.
Ένας κατάλογος με τα «πρέπει» για το υπάρχον ή το επίδοξο πολιτικό προσωπικό θα πρέπει πια να περιλαμβάνει και αυτά:
1. Ειλικρίνεια και αυθεντικότητα για το τι μπορεί να γίνει και για το τι δεν μπορεί να γίνει. Ιδιαίτερα οι βουλευτές, συχνά παρασύρονται από τα κακοφανισμένα μούτρα ενός ψηφοφόρου τους, όταν του λένε ότι αυτό που ζητά δεν μπορεί να γίνει. Και πανικοβάλλονται. Θα πρέπει να ξέρουν ότι άλλοι δέκα θα εκτιμήσουν την ειλικρίνειά τους. Ο ένας δεν είναι πια Ο δείκτης.
2. Αναγνώριση τού ότι ο κόσμος άλλαξε. Το λέμε συχνά, αλλά η πλειονότητα του πολιτικού προσωπικού (και των επικοινωνιολόγων τους) λειτουργούν ακόμη με νόρμες της δεκαετίας του 2010. Ο κόσμος άλλαξε, όχι επειδή γίναμε καλύτεροι ή πιο ευφυείς. Επειδή απλώς άλλαξαν οι συντεταγμένες.
3. Οι ιδεολογίες είναι εκεί, αλλά την ίδια στιγμή οι μηχανισμοί, οι μηχανιστικές και κονσερβοποιημένες απαντήσεις Δεν λειτουργούν. Το έλεγαν συχνά οι δεξιοί στους αριστερούς τα τελευταία είκοσι χρόνια. Τώρα, αυτό αφορά Κυρίως τη φιλελεύθερη Δεξιά!
4. Εκτόπισμα χωρίς λαϊκισμό. Παραδοσιακά, όσα μέλη του πολιτικού προσωπικού είχαν έλλειμμα εκτοπίσματος, για οποιονδήποτε λόγο, προσπαθούσαν να καλύψουν το κενό κάνοντας αισθητή την παρουσία τους μέσω του λαϊκισμού. Κι ενώ ο λαϊκισμός δεν έχει πεθάνει φυσικά, κι ενώ μεγάλη μερίδα της κοινωνίας αρέσκεται σ’ αυτόν, την ίδια στιγμή δεν τον θεωρεί επαρκές αντιστάθμισμα για να αποδεκτεί έναν πολιτικό. «Τα λέει μεν ωραία, αλλά κάτι του λείπει». Ίσως ποτέ άλλοτε η απαίτηση ένας πολιτικός «να βαρεί», δηλαδή να έχει περιεχόμενο και δεξιότητες, δεν ήταν τόσο έντονη.
5. Ολιστική παρουσία. Πλέον, όχι μόνο ένα μέλος της νομοθετικής ή της εκτελεστικής εξουσίας, αλλά ακόμη και ένα στέλεχος της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν νοείται να είναι καλός σε κάτι, αλλά να μην κατέχει από τα υπόλοιπα. Όσο «απομακρυσμένα» κι αν φαίνονται από τα καθήκοντά του εκ πρώτης όψεως. Υπουργοί «καλοί στον τομέα τους» αλλά χωρίς βάθος σε άλλα θέματα (π.χ. διεθνείς σχέσεις, θεσμοί κράτους δικαίου κ.λπ.) είδαμε πού μας οδήγησαν την προηγούμενη δεκαετία. Στον πάτο της διεθνούς ανυποληψίας.
Συν τρία
Ακόμη κι έτσι όμως, για να έχει νόημα πια μια πολιτική παρουσία θα πρέπει να πείθει ότι έχει απαντήσεις για κρίσιμα ζητήματα, τα οποία έχουν φτάσει στο χτένι:
Ι. Πώς πείθει ένας πολιτικός ότι έχει το πολιτικό βάρος, το σθένος και τα πολιτικά εργαλεία, π.χ. για να περιορίσει πραγματικά τη διαφθορά; Όταν μη υγιή αλλά ισχυρά λόμπι οικονομικών συντελεστών έχουν διαβρώσει σημαντικό μέρος του ίδιου του πολιτικού προσωπικού, πώς πείθεις την κοινωνία ότι εσύ θα πετύχεις κάτι;
ΙΙ. Μέρος της οικονομικο-πολιτικής διαπλοκής είναι και τα ίδια τα παραδοσιακά κόμματα, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο. Για να περιορίσει κανείς τη διαπλοκή θα πρέπει να ελέγξει και να περιορίσει την κομματοκρατία – η οποία στην ελληνοκυπριακή κοινωνία είναι εξαιρετικά ισχυρή. Και με βάση το σύστημά μας είναι απαραίτητη η συναίνεση κάποιων τουλάχιστον κομμάτων για να προχωρήσουν νομοθετικές ρυθμίσεις και ελεγκτικοί θεσμοί με πραγματικές εξουσίες. Πώς παντρεύει ένα πολιτικό πρόσωπο αυτά τα δύο;
ΙΙΙ. Όποιου προσανατολισμού και να είναι κάποιος στο Κυπριακό, οφείλει να παραδεχτεί ότι μέσα στα επόμενα τέσσερα το πολύ πέντε χρόνια το Κυπριακό θα πάρει την οριστική του κατάληξη. Ο τυχόν «θάνατος» της ΔΔΟ, τον οποίο ευαγγελίζονται πολλοί, δεν είναι ούτε απάντηση, ούτε το τέλος του δρόμου. Αν πεθάνει πράγματι η ομοσπονδία, το αποτέλεσμα δεν θα είναι «να μείνουμε όπως είμαστε». Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Επομένως, πέρα από ανεφάρμοστα καταφύγια (του τύπου «ενιαίο κράτος», «να συνεχίσουμε τον αγώνα» κ.λπ.), ένα πολιτικό πρόσωπο προτείνει Τι;
Χωρίς πειστική παρουσία στα πιο πάνω, δεν έχει νόημα πλέον η πολιτική ατζέντα ή η φιλοδοξία του οποιουδήποτε.
Το Καλάθι
• …με το καζίνο (1): Όσοι ήλπιζαν ότι με τη λήξη της θητείας Αναστασιάδη θα είχαμε και τελεσίδικη λήξη της εξουσίας του, διαψεύδονται. Η ψυχούλα της Αννίτας το ξέρει… Το απίστευτο παρασκήνιο με την τροπολογία για ημιεπίσημη πλέον άδεια στα καζίνο να ξεπλένουν βρώμικο χρήμα (ακόμη και στα κατεχόμενα υπάρχει πολύ πιο αξιόπιστο σύστημα ελέγχου από τις εκεί «αρχές»), είναι η κορυφή του παγόβουνου.
• … με το καζίνο (2) : Είπε και ο Οδυσσέας να «ποντάρει» στο καζίνο της πολιτικής και του βγήκε ξινό. Για πρώτη φορά στα χρονικά του, έκανε ανάρτηση για το Κυπριακό! Για να δείξει ότι κατέχει. Το περιεχόμενό της θύμιζε αρνητισμό της δεκαετίας του 1980, που σήμερα δεν προτάσσει ούτε το αντιομοσπονδιακό τόξο. Βγήκε στα ραδιόφωνα την επομένη για να «τα σάσει» και τα έκανε χειρότερα. Λίγο - πολύ μας είπε ότι, εφόσον η Τουρκία σήμερα είναι δυνατή, οι συνομιλίες και οι επαφές είναι λάθος. Το μόνο που μας μένει δηλαδή είναι να προσευχόμαστε να γίνει κοσμογονία και να καταστραφεί η Τουρκία.
• …με το καζίνο (3): Ο Τραμπ ποντάρει όλα του τα λεφτά στην καταστροφή της ανθρωπότητας (ακόμη και των… πιγκουίνων), ελπίζοντας ότι μέσα από το σοκ θα βγει κερδισμένος. Το βέβαιο είναι ότι οι πρώτοι που θα την πληρώσουν θα είναι οι Αμερικανοί πολίτες. Το δασμολογικό και γενικότερο πισωγύρισμα θα βλάψει μακροπρόθεσμα πρώτα τις ΗΠΑ και μετά όλους τους άλλους.
