Εικοσιένα χρόνια μετά το δημοψήφισμα και το βροντερό «Όχι» στο σχέδιο Ανάν για λύση του Κυπριακού, η απόφαση εκείνη μας στοιχειώνει. Τελικά η ψήφος του 76% έσωσε την Κύπρο, όπως λένε κάποιοι, ή όχι; Μήπως το σχέδιο Ανάν ήταν μια πραγματική ευκαιρία για λύση και επανένωση της χώρας μας; Ιστορικά ομιλούντες η κάθε απόφαση κρίνεται με βάση τα δεδομένα της εποχής της, οι συγκρίσεις βέβαια είναι αναπόφευκτες. Από την άλλη κάθε αποτυχία, είτε το 2004, είτε το 2017 θα μπορούσε να μας οδηγήσει μέσα από τη συσσωρευμένη εμπειρία, σε μια νέα διαδικασία σύνθεσης.
Η τουρκική πλευρά
Για τους Τουρκοκύπριους, το «Ναι» τότε μάλλον ήταν ένας μονόδρομος, τον οποίο βάδισαν με αρκετό ρεαλισμό. Η επανένωση της Κύπρου εντός της ΕΕ με όχημα τη διζωνική διζωνική ομοσπονδία διασφάλιζε την πολιτική τους ισότητα, εξασφάλιζε την έξοδό τους από τη διεθνή απομόνωση, άνοιγε νέες οικονομικές προοπτικές και κυρίως τους απάλλασσε από τον απόλυτο έλεγχο της Τουρκίας. Εικοσιοκτώ χρόνια μετά τη σωτηρία τους από τη μητέρα πατρίδα, άρχισαν τότε να κατανοούν ότι απειλείται η υπόστασή τους ως κοινότητα από αυτούς που υποτίθεται ήρθαν στην Κύπρο να τους σώσουν. Η Τουρκία τότε, με τη νέα ηγεσία του ΑΚΠ και τον Ταγίπ Ερντογάν επικεφαλής, ήταν επίσης έτοιμη για υπερβάσεις. Ο Ερντογάν ήθελε περισσότερη Ευρώπη στο πολιτικό μενού της χώρας για να απαλλαγεί από τους στρατηγούς που υπονόμευαν την εξουσία του. Η ενταξιακή προοπτική της χώρας διασφάλιζε επίσης την έναρξη μιας πορείας οικονομικής αναβάθμισης και θεσμικής εναρμόνισης με το κοινοτικό κεκτημένο και στην πορεία επίλυσης των ελληνοτοτουρκικών. Ο συμβιβασμός εν ολίγοις για την τουρκική πλευρά στην Κύπρο δεν ήταν καθόλου κακός, αφού είχε οφέλη και για τους Τ/Κ και για την Άγκυρα.
Οι Ελληνοκύπριοι
Η απόφαση των Ελληνοκυπρίων, αν επιστρέψουμε στα γεγονότα της εποχής, δεν ήταν εύκολη, ούτε δυστυχώς λήφθηκε νηφάλια. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος πιεζόμενος αρχικά από το ΑΚΕΛ που τον εξέλεξε στην προεδρία μπήκε απρόθυμα στη διαδικασία της λύσης. Στην πορεία άρχισε να θέτει προσκόμματα και να δημιουργεί ομάδες εντός του ΑΚΕΛ υπονομεύοντας την πάγια θέση του κόμματος υπέρ της λύσης. Ταυτόχρονα ροκάνιζε τους εκπροσώπους του Κόφι Ανάν (π.χ. Άλβαρο ντε Σότο) αποκαλώντας τους φιλότουρκους και τους πολιτικούς του αντιπάλους ως νεναίκους, πληρωμένους από τη Unops και κατ' επέκταση προδότες. Όταν εκ των πραγμάτων -και πολιτικά απροετοίμαστος, αφού πίστευε ότι ο Ντενκτάς θα απέρριπτε το σχέδιο- υποχρεώθηκε να μπει σε διαδικασία επιδιαιτησίας, κατέφυγε σε φθηνούς συναισθηματισμούς και απολίτικες πρακτικές καλώντας τους Κυπρίους να καταψηφίσουν τη λύση. Ποια ήταν η πραγματική κληρονομιά του Τάσσου Παπαδόπουλου; Το 2004 η Τουρκία από εισβολέας κέρδισε πόντους διότι στήριξε το σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών, θέτοντας το υπόβαθρο για περαιτέρω μαξιμαλισμούς στη συνέχεια.
Οδοφράγματα
Λίγο ενωρίτερα, στις 23 Απριλίου 2003, ο Τ/Κ ηγέτης Ραούφ Ντεντκτάς, αποφάσισε μονομερώς να ανοίξει το οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας, στη Λευκωσία. Εικοσιεφτά χρόνια μετά την εισβολή γύρω στις 250.000 Ε/Κ επισκέφθηκαν τις επόμενες μέρες τις βόρειες περιοχές της Κύπρου. Ο Ντενκτάς τότε ήθελε να πει και να δείξει στους Ε/Κ ότι υπάρχει πλέον τ/κ κράτος. Στην πραγματικότητα μπορούσαν να γίνουν και κάποιες άλλες πιο ουσιαστικές διαπιστώσεις:
1. Οι βόρειες περιοχές, με εξαίρεση κάποιες αναπτύξεις στην Κερύνεια και μια ζώνη στην Αμμόχωστο, ήταν απείρακτες. Δεν υπήρχε καν ικανός τουρκικός πληθυσμός να μπει στα σπίτια που είχαν αφήσει οι Ελληνοκύπριοι το 1974.
2. Οι ίδιοι οι Τ/Κ, αλλά και οι ελάχιστοι έποικοι που ζούσαν στον βορρά, ήταν στους δρόμους και διαδήλωναν με ευρωπαϊκές σημαίες υπέρ της λύσης και ένταξης ολόκληρης της Κύπρου στην ΕΕ. Όλοι μαζί τότε δεν ξεπερνούσαν τις 170.000 ψυχές.
3. Οι προχωρημένες συζητήσεις στο σχέδιο Ανάν έδιναν ποσοστό 28% του εδάφους στο τ/κ συνιστών κρατίδιο αλλά με τεράστια δικαιώματα στους Ε/Κ πρόσφυγες οι οποίοι θα μπορούσαν να διεκδικήσουν σε μεγάλο βαθμό τη γη τους. Από τους 150.000 πρόσφυγες τουλάχιστον οι 90.000 επέστρεφαν υπό ε/κ διοίκηση, αφού άνοιγε το Βαρώσι, η Μόρφου-Ζώδια, ο Κορμακίτης και η μισή περίπου Μεσαορία. Επέστρεφαν επίσης όλοι οι Καρπασίτες χωρίς ποσόστωση.
Η ευκαιρία
Δεν είναι σωστό να κρίνουμε τα πάντα εκ των υστέρων. Από την άλλη αν κρίνουμε τι υπάρχει σήμερα ενώπιόν μας, μπορούμε να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης. Το σχέδιο Ανάν δεν ήταν μια λύση που θα μπορούσε να επαναφέρει τη χώρα στην προ του πραξικοπήματος και εισβολής περίοδο. Θα μπορούσε ίσως, με όλη τη χώρα εντός της ΕΕ, να θέσει κάποιες βάσεις, ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση; Η μη λύση το 2004 και η μετατόπιση ευθυνών στους Ε/Κ που ψήφισαν «Όχι», έδωσαν χρόνο στην Τουρκία να δημιουργεί νέα τετελεσμένα:
* Ο πληθυσμός στα κατεχόμενα σήμερα είναι κοντά στις 500.000, οι περισσότεροι εκ των οποίων έποικοι. Η πλειοψηφία των Τ/Κ εξακολουθεί να επιδιώκει λύση αλλά θέλει πλέον διασφαλίσεις που φθάνουν μέχρι και τα δύο κράτη.
* Η σχέση βόρειας Κύπρου με την Τουρκία είναι καταθλιπτικά άνιση. Οι Τουρκοκύπριοι στηρίζουν 100% την οικονομία τους στην Τουρκία η οποία μέσω αυτής επιβάλλει σχεδόν απόλυτα τη βούλησή της, ακόμα και σε θέματα μαντήλας.
* Από την άλλη η Κυπριακή Δημοκρατία έχει αναπτυχθεί εντός της ΕΕ πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά. Λογικά κάποιοι φοβούνται ότι η επανένωση με τη βόρεια Κύπρο, συνιστά μεγάλο ρίσκο για όσα έχουν κατακτηθεί, ιδιαίτερα αν οι Τ/Κ θα είναι σε θέση να μπλοκάρουν σκόπιμα τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
* Εν έτει 2025 αυτό που δεν καταλαβαίνουν βέβαια, ούτε οι Ε/Κ ούτε οι Τ/Κ είναι ότι οι αποφάσεις στην ΕΕ, σε ποσοστό περίπου 80%, λαμβάνονται πλέον συλλογικά στις Βρυξέλλες με τη συμμετοχή και της ίδιας της Κύπρου. Δεν έχουν καταλάβει επίσης ότι η Κύπρος ανήκει οριστικά και αμετάκλητα στο δυτικό στρατόπεδο, οπότε υπάρχουν αξιόπιστες λύσεις για να δοθούν σε θέματα που έχουν να κάνουν με την ασφάλεια της χώρας και των κατοίκων της.
Η στροφή
Χωρίς λύση η Τουρκία και οι Τ/Κ, ειδικά μετά την κατάρρευση του τελευταίου κύκλου συνομιλιών στο Κραν Μοντανά το 2017, έκαναν στροφή. Η νέα θέση περί κυριαρχικής ισότητας που υιοθέτησε το 2021 η τουρκική πλευρά μπορεί άνετα να εξυπηρετήσει, κάτι μεταξύ μιας πολύ χαλαρής ομοσπονδίας και λύσης δύο κρατών. Στην προσπάθεια εξεύρεσης μέσης λύσης κάποιοι κάνουν λόγο για συνομοσπονδία, ωστόσο αυτή η λύση δεν μπορεί να είναι λειτουργική, αφού επιπλέον δεν έχει εφαρμοστεί πουθενά με επιτυχία. Η λύση πρέπει να είναι καθαρή. Είτε λύση χαλαρής ομοσπονδίας με μια κυριαρχία εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε λύση -με την πάροδο του χρόνου- δύο κρατών με την Κυπριακή Δημοκρατία εντός της ΕΕ και το τ/κ κράτος προτεκτοράτο της Τουρκίας.
Εικοσιένα χρόνια μετά την απόρριψη του σχεδίου Ανάν και οκτώ μετά την κατάρρευση των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά, η Κύπρος εξακολουθεί να αποτυγχάνει σε κάθε προσπάθεια επανένωσης. Αν το 2004 ο Τάσσος απέρριψε το σχέδιο λύσης γιατί ήταν ένας φοβισμένος εθνικιστής, αν το ΑΚΕΛ εγκατέλειψε τις θέσεις του για λόγους που ακόμα προσπαθούμε να κατανοήσουμε, αν ο αμοραλιστής Αναστασιάδης δεν στάθηκε στο ύψος του το 2017 στο Κραν Μοντανά, κι αν σήμερα εν έτει 2025 γελοιοποιείται δηλώνοντας ότι ψηφισε «Ναι» το 2004 γιατί δεν κατάλαβε τις πρόνοιες του σχεδίου Ανάν, αυτή τη στιγμή τι κάνουν οι κύριοι Χριστοδουλίδης και Τατάρ; Προς το παρόν φαίνεται ότι έχουμε απομακρυνθεί πολύ από τη συζήτηση της ουσίας.
Φαίνεται ότι διαδικαστικά επιστρέψαμε στο 2003 όταν ο Ντενκτάς άνοιξε το πρώτο οδόφραγμα και συζητάμε να δούμε αν μπορούμε να ανοίξουμε ακόμα μερικά. Βρισκόμαστε πολιτικά στο 1965 και στις θέσεις Ραούφ Ντενκτάς μετά την κατάρρευση της Ζυρίχης για πλήρη διαχωρισμό των δύο κοινοτήτων με κυριαρχική ισότητα.
Μετά τις διακοινοτικές ταραχές στην Κύπρο το 1963/64, ο Ραούφ Ντενκτάς, διατύπωσε μια σειρά από θέσεις και προτάσεις για τη λύση του Κυπριακού ζητήματος, οι περισσότερες εκ των οποίων έχουν υιοθετηθεί ή και υλοποιηθεί στην πορεία του χρόνου. Πάνω σε αυτές τις θέσεις κινείται σήμερα ο Ερσίν Τατάρ.
Μια μικρή ελπίδα το 2026
Μια μικρή ελπίδα για αλλαγή σκηνικού ίσως προκύψει περί το τέλος του 2025 μετά τις τ/κ εκλογές. Η αλλαγή θα μπορούσε να στηριχθεί σε μια σειρά λόγους:
* Αν εκλεγεί τον ερχόμενο Οκτώβριο ο ηγέτης του Τουρκικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, ο κ. Ερχιουρμάν ο οποίος στηρίζει τη λύση ομοσπονδίας τότε ίσως υπάρξει η δυνατότητα συζήτησης λύσης εντός των παραμέτρων του ΟΗΕ.
* Υπάρχει μια ποιοτική αλλαγή σε ό,τι αφορά το ελληνοκυπριακό στρατόπεδο. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν μπορεί να παίζει πλέον σε δύο ταμπλό, αφού η Ρωσία, λόγω Ουκρανικού, είναι εκτός διεθνούς σκηνικού και κατ' επέκταση εκτός παιχνιδιού στο Κυπριακό, με αποτέλεσμα, ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης, είτε γιατί το επέλεξε, είτε διότι δεν είχε επιλογή, να κινείται πλέον προβλέψιμα και στρατηγικά εντός του δυτικού στρατοπέδου, σε πλήρη συμπόρευση με την ΕΕ, τις ΗΠΑ και το Ισραήλ.
* Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν προχωρούν αλλά το δόγμα «Όχι ένταση» φαίνεται να αντέχει, ακόμα και όταν δύο πλευρές πρόσφατα κατέγραψαν μαξιμαλιστικά τις θέσεις τους σε θέματα ΑΟΖ.
* Η εμπλοκή της Τουρκίας στο νέο σύστημα ασφάλειας που δημιουργεί η ΕΕ είναι σοβαρός λόγος και για λύση του Κυπριακού. Χωρίς λύση η Τουρκία είναι δύσκολο να έχει τη θέση που η ίδια θα επιθυμούσε λόγω του τεράστιου γεωπολιτικού εκτοπίσματος που απέκτησε λόγω Ουκρανικού, του πολέμου στη Γάζα, των νέων κεκτημένων στη Συρία, του περιορισμού της ρωσικής επιρροής στην περιοχή και του αποκλεισμού του Ιράν από τη Μεσόγειο.
* Στη Νέα Υόρκη οι διατυπώσεις τελειώνουν και αναμένεται ο διορισμός της Μαρία Άνχελα Ολγκίν να επικυρωθεί εντός των ημερών. Με την προϋπηρεσία της στο Κυπριακό δεν πρόκειται να έρθει για να συζητήσει απλώς μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης.
Εν κατακλείδι οι εξελίξεις εντός του 2025 ίσως οδηγήσουν σε μια σειρά νέων δεδομένων το 2026 για ολόκληρη την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, οι οποίες μάλλον θα συμπεριλάβουν μια ακόμα προσπάθεια για επίλυση του Κυπριακού.
