Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διορίσει τον πρώην επίτροπο Διεύρυνσης Γιοχάνες Χαν ως ειδικό απεσταλμένο για το Κυπριακό αποτελεί ένδειξη αυξημένου ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος για ενεργότερη εμπλοκή στο ζήτημα. Ο Χαν, έμπειρος τεχνοκράτης με βαθιά γνώση των ευρωπαϊκών θεσμών και των σχέσεων με την Τουρκία και τα Βαλκάνια, καλείται να συμβάλει επικουρικά στις προσπάθειες της ειδικής απεσταλμένης του ΟΗΕ, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, για την επανέναρξη των συνομιλιών.
Ο ρόλος του Χαν εντάσσεται στο ευρύτερο ευρωπαϊκό στρατηγικό ενδιαφέρον για την Ανατολική Μεσόγειο, σε μια περίοδο γεωπολιτικής έντασης και αναδιάταξης ισορροπιών. Η παρουσία του αποσκοπεί στη δημιουργία γεφυρών μεταξύ των ευρωπαϊκών εργαλείων επιρροής και της ειρηνευτικής διαδικασίας, ενισχύοντας τη διπλωματική δυναμική. Ωστόσο, η επιτυχία της αποστολή του είναι αμφίβολη, καθώς οι θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των εμπλεκομένων μερών παραμένουν αμετάβλητες.
Η Άγκυρα και η τουρκοκυπριακή ηγεσία αντιμετωπίζουν αρνητικά τον διορισμό Χαν, θεωρώντας ότι η ΕΕ έχει απολέσει την ουδετερότητά της μετά την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στην Κύπρο, η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη προβάλλει τον διορισμό ως διπλωματική επιτυχία, αν και στην κοινωνία κυριαρχεί ρεαλιστικός σκεπτικισμός, κυρίως λόγω της παγιοποιημένης τουρκικής στάσης. Η κυβέρνηση χαιρέτισε την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία, ελπίζοντας ότι η παρουσία ενός Ευρωπαίου αξιωματούχου θα διατηρήσει το Κυπριακό στην πολιτική ατζέντα της ΕΕ και θα ενισχύσει τη σύνδεση της επίλυσης με στρατηγικά ζητήματα, όπως η ενέργεια και η ασφάλεια.
Είναι ρεαλιστικό να αναμένει κανείς πρόοδο στο Κυπριακό σήμερα; Οι αναλυτές είναι διχασμένοι. Από τη μία, η γεωπολιτική συγκυρία, με τον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας και την αναδιάταξη των ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο, προσφέρει ευκαιρίες για νέα στρατηγική σκέψη. Από την άλλη, η πλήρης απουσία κοινού πολιτικού οράματος μεταξύ των δύο πλευρών στο νησί, σε συνδυασμό με τον πλήρη έλεγχο των κατεχομένων από την Άγκυρα, καθιστούν κάθε απόπειρα επανέναρξης εγχείρημα εξαιρετικά δύσκολο.
Συμπερασματικά, ο ρόλος του Γιοχάνες Χαν θα κριθεί όχι από το πόσο θα ταξιδέψει μεταξύ Λευκωσίας, Άγκυρας και Βρυξελλών, αλλά από το αν θα μπορέσει να κτίσει στην προοπτική των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας, και να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της ευρωπαϊκής πολιτικής πραγματικότητας και του πολύπλοκου ιστορικού, πολιτικού, και εθνικού πλέγματος που συνθέτει το Κυπριακό. Η επιτυχία του δεν θα είναι απλώς διπλωματική. Θα είναι συμβολική μιας ΕΕ που δεν παραμένει απλός θεατής σε μια από τις πιο μακροχρόνιες εκκρεμότητες στην ευρωπαϊκή της επικράτεια. Αν τα καταφέρει, θα ανοίξει δρόμους. Αν αποτύχει, θα προστεθεί σε μια μακρά λίστα καλών προθέσεων που έσβησαν μέσα στην ακινησία του Κυπριακού ζητήματος.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη
