Πότε θα αρχίσει να επηρεάζεται η παγκόσμια οικονομία από την κλιματική κρίση; Είναι ακόμη ανατρέψιμη αυτή η πορεία;
Η κλιματική κρίση δεν είναι πλέον μελλοντικό ενδεχόμενο· είναι παρούσα, απτή και ήδη επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία. Ωστόσο, το ερώτημα που παραμένει κρίσιμο είναι: πότε θα αρχίσουν οι επιπτώσεις να κλονίζουν συστημικά τις οικονομίες του πλανήτη και αν υπάρχει ακόμη χρόνος να ανατραπεί αυτή η πορεία.
Οι πρώτες ενδείξεις είναι ήδη εδώ
Από την άνοδο των ασφαλιστικών αποζημιώσεων λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων, μέχρι την πτώση των αποδόσεων στη γεωργία και τις πιέσεις στις εφοδιαστικές αλυσίδες, η οικονομία ήδη «βήχει» μπροστά στη θέρμανση του πλανήτη. Το 2023 ήταν το θερμότερο έτος στην ιστορία των μετρήσεων, και η ζημιά από καταστροφές (πλημμύρες, πυρκαγιές, τυφώνες) ξεπέρασε τα 250 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με εκτιμήσεις της μεγάλης αντασφαλιστικής εταιρείας Munich Re.
Πότε αρχίζει η «συστημική κατάρρευση»;
Αν και οι επιμέρους ζημιές είναι ήδη φανερές, οι ειδικοί προβλέπουν ότι η κλιματική κρίση θα αρχίσει να επηρεάζει συστημικά την παγκόσμια οικονομία μεταξύ 2030 και 2040, εάν δεν ανακοπεί η σημερινή πορεία. Αυτό σημαίνει διαρκή αποσταθεροποίηση των βασικών τομέων: τροφής, ενέργειας, νερού και στέγασης.
Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας του 2022 προειδοποιούσε ότι έως το 2050, πάνω από 216 εκατομμύρια άνθρωποι μπορεί να μετακινηθούν εσωτερικά λόγω κλιματικών αιτιών, ένα κύμα «κλιματικών προσφύγων» που θα διαταράξει την αγορά εργασίας, τα αστικά κέντρα και τα κρατικά ταμεία.
Η κλιματική αστάθεια θα δημιουργήσει «έκτακτες δαπάνες» για κράτη και επιχειρήσεις: ανοικοδόμηση μετά από καταστροφές, αναδιάρθρωση υποδομών, στήριξη αγροτών και ενεργειακές επιδοτήσεις. Οι ασφαλιστικές αγορές ήδη δυσκολεύονται να κοστολογήσουν το ρίσκο· σε περιοχές της Καλιφόρνιας και της Αυστραλίας, οι ασφαλιστικές αποσύρονται από πυρόπληκτες περιοχές, καθιστώντας τις πρακτικά «οικονομικά μη βιώσιμες».
Ανατρέψιμη ή μη αναστρέψιμη πορεία;
Εδώ το ερώτημα δεν είναι μόνο επιστημονικό, αλλά και πολιτικό.
Από τεχνικής άποψης, η πορεία μπορεί ακόμη να ανατραπεί – εφόσον υπάρξει ριζική μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου εντός της επόμενης πενταετίας. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) σημειώνει ότι για να περιοριστεί η υπερθέρμανση στον +1,5°C, θα πρέπει οι παγκόσμιες εκπομπές να μειωθούν κατά 43% έως το 2030.
Αυτό απαιτεί μετασχηματισμό σε κάθε επίπεδο: ενέργεια, μεταφορές, γεωργία, κτηριακό απόθεμα, κατανάλωση. Απαιτεί επίσης κοινωνική αλλαγή: απομάκρυνση από τον υπερκαταναλωτισμό, αποανάπτυξη σε ορισμένους τομείς, και μεταστροφή προς οικονομίες βασισμένες σε ανανεώσιμες πηγές, κυκλική παραγωγή και σεβασμό στα οικοσυστήματα.
Αλλά όσο καθυστερούν οι αποφάσεις, τόσο μειώνονται τα περιθώρια. Με κάθε δέκατο του βαθμού που ανεβαίνει η μέση θερμοκρασία, αυξάνονται οι μη-αναστρέψιμοι μηχανισμοί: τήξη πάγων, απελευθέρωση μεθανίου, απώλεια δασών. Οι λεγόμενοι “κλιματικοί κόμβοι ανατροπής” (tipping points) είναι ήδη στα όρια ενεργοποίησης.
Ποιος πληρώνει το κόστος;
Η κλιματική κρίση δεν πλήττει όλους εξίσου. Οι φτωχότερες χώρες και κοινωνικές ομάδες επηρεάζονται πρώτες και εντονότερα. Όμως το οικονομικό κόστος διαχέεται τελικά παντού: στις τιμές των βασικών αγαθών, στη μετανάστευση, στις επενδυτικές αγορές. Η κλιματική αδράνεια κοστίζει. Και η ελπίδα για μελλοντική «πράσινη ανάπτυξη» δεν μπορεί να βασίζεται σε μη ρεαλιστικές τεχνολογικές φαντασιώσεις.
Τι μένει να κάνουμε;
Η πορεία δεν είναι μαθηματικά προδιαγεγραμμένη. Μπορεί να αλλάξει, αλλά όχι από τους αυτόματους πιλότους των αγορών. Απαιτείται διεθνής συνεργασία, τολμηρή πολιτική ηγεσία και κυρίως: κοινωνική πίεση από τα κάτω. Από τους εργαζομένους, τις κοινότητες, τους νέους ανθρώπους που αρνούνται να αποδεχτούν ότι «δεν γίνεται αλλιώς». Η παγκόσμια οικονομία θα πληρώσει το τίμημα, είτε προνοώντας για μια δίκαιη μετάβαση, είτε υποκύπτοντας σε μια χαοτική κατάρρευση. Η επιλογή ακόμη υπάρχει. Αλλά ο χρόνος λιγοστεύει!
*Μέλους Κινήματος Οικολόγων
