Η Κύπρος συμπλήρωσε 65 χρόνια από την ανεξαρτησία της, αλλά συνεχίζει να περνά από συμπληγάδες. Οι πιο σημαντικές προκλήσεις από την εποχή της εγκαθίδρυσης το 1960, παραμένουν ανοιχτές. Ταυτόχρονα, νέα πιεστικά ζητήματα ανέκυψαν στον 21ο αιώνα, όπως οι αυξημένοι κίνδυνοι αποσταθεροποίησης, οι δημογραφικές, οι ενεργειακές και περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Όσο κι αν περνούν τα χρόνια, η κυριότερη, υπαρξιακού χαρακτήρα πρόκληση, αφορά την ντε φάκτο τουρκική κατοχή του 37% του νησιού. Η συνεχιζόμενη διαίρεση κρατά την Κύπρο δέσμια του παρελθόντος της. Μετά την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960, η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ το 2004 συνιστά σημαντικό επίτευγμα, χωρίς όμως, να έχει ολοκληρωθεί όσο το Κυπριακό παραμένει άλυτο.
H ένταξη δεν αξιοποιήθηκε ακόμα για να εξυπηρετήσει τον κατ' εξοχήν σκοπό των εμπνευστών της, που δεν ήταν άλλος από την επίλυση του Κυπριακού
Το νησί εντάχθηκε με το σύνολο της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ένωση, αλλά με αναστολή της εφαρμογής του ευρωπαϊκού κεκτημένου στο βόρειο τμήμα (Πρωτόκολλο 10, Συνθήκη Προσχώρησης). Η πρόνοια αυτή κράτησε ανοιχτή τη δυνατότητα η ένταξη να λειτουργήσει ως καταλύτης για την ομοσπονδιακή επανένωση. Αλλά για δύο δεκαετίες η κυπριακή ηγεσία μοιάζει να επαναπαύτηκε με την ένταξη και τη μετέτρεψε σε πρόσχημα για να δικαιολογήσει το μείγμα των αντιφατικών πολιτικών της στο Κυπριακό. Οι Κύπριοι ηγέτες περιέπλεξαν περισσότερο το πρόβλημα, αντί να το επιλύσουν. Έτσι, η ένταξη δεν αξιοποιήθηκε ακόμα για να εξυπηρετήσει τον κατ' εξοχήν σκοπό των εμπνευστών της που δεν ήταν άλλη από την επίλυση του Κυπριακού.
Στάτους κβο
Η Κύπρος θωράκισε την κρατική υπόστασή της στην ΕΕ. Είχε όμως την ατυχία, οι πολιτικοί που ηγήθηκαν της χώρας από το 2004 και μετά - χωρίς να έχουν ουσιαστική συμβολή στον διπλωματικό θρίαμβο της ένταξης - να την εκλάβουν ως άλλοθι για συντήρηση της κατάστασης πραγμάτων. Γι’ αυτό επέλεξαν σε κρίσιμες στιγμές την αποδέσμευσή τους από τις προσπάθειες επίλυσης υπό τον ΟΗΕ, κλείνοντας το παράθυρο ευκαιρίας που τους προσφέρθηκε. Έτσι, με χειρισμούς φανερής ή συγκεκαλυμμένης κωλυσιεργίας, η Κύπρος έχασε πολύτιμο χρόνο και ευνοϊκές συγκυρίες για την επίλυση.
Αντί η ε/κ ηγεσία να αξιοποιήσει την ΕΕ ως σχέδιο ειρήνης και να κινήσει τα ευρωπαϊκά εργαλεία για επίλυση των εκκρεμούντων διαφορών, επινοεί κάθε μέθοδο για να αποτρέψει την επίδρασή της στην ουσία του προβλήματος: ασφάλεια, κοινοτικές ελευθερίες, ανοιχτό εμπόριο, λειτουργικότητα κράτους.
Ποιο το τίμημα;
Η κυπριακή κυβέρνηση, όχι μόνο δεν ελέγχει σημαντικό τμήμα του εδάφους της, αλλά αδυνατεί να αξιοποιήσει αποτελεσματικά το σύνολο των δυνατοτήτων της, περιλαμβανομένων των πλουτοπαραγωγικών πόρων της. Οι πολίτες της Κύπρου, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, ζουν χωρισμένοι σε μια μη φυσιολογική χώρα με επίπλαστη ηρεμία, αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Το νησί βιώνει διάφορες παραδοξότητες, αταίριαστες σε σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες. Οι πολίτες καθημερινά διασταυρώνουν τις ζωές τους με χιλιάδες διελεύσεις κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής, αλλά αισθάνονται πιο αποξενωμένοι από ποτέ. Οι παρούσες ηγεσίες τους συντηρούν κλίμα εχθρότητας και μισαλλοδοξίας.
Τα τελευταία χρόνια, το παγωμένο πρόβλημα επιβαρύνεται ξανά από ανταγωνισμούς ισχύος. Ορισμένα γεγονότα δείχνουν ότι το νησί γυρίζει δεκαετίες πίσω, στην εποχή των εντάσεων και της στρατιωτικοποίησης. Ο ΟΗΕ και η ΕΕ παρατηρούν με ανησυχία τα τεκταινόμενα και αδυνατούν να κατανοήσουν τις προθέσεις των Κυπρίων. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, εκτιμά βάσιμα πλέον ότι αν η Κύπρος αφεθεί στο έλεος των ηγετών της, θα οδηγηθεί ξανά σε σύγκρουση. Ο κίνδυνος μιας ανάφλεξης στο νησί αποτρέπεται χάρη στην παρουσία των περίπου 750 μελών της ειρηνευτικής δύναμης UNFICYP, όπως γράφει ο Γκουτέρες σε εκθέσεις του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας.
Ενεργειακή ανεπάρκεια
Η Κύπρος έχει κάθε λόγο να βγει από την αυταπάτη ότι το στάτους κβο είναι μια βιώσιμη επιλογή στα χρόνια που έρχονται. Οι δυνατότητες να αξιοποιήσει τις θαλάσσιες ζώνες οικονομικής εκμετάλλευσης δοκιμάστηκαν για 15 χρόνια και αποδείχθηκαν ατελέσφορες. Μία μετά την άλλη, οι μεγάλες εταιρΕίες υδρογονανθράκων που έκαναν γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ αποσύρονται υπό το βάρος του γεωπολιτικού ρίσκου και των περιορισμών στην εμπορική εκμετάλλευση. Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου μένουν σφραγισμένα στο υπέδαφος του βυθού και το πιο πιθανό σενάριο είναι να μείνουν αναξιοποίητα. Εκτός από τις αρνητικές αυτές παράμετρους, η ενεργειακή πολιτική του κράτους φανερώνει σοβαρές αστοχίες, γιατί δεν υπάρχουν επαρκείς υποδομές για αποφασιστική στροφή στην πράσινη ανάπτυξη και βιώσιμες επιλογές για ηλεκτρική διασύνδεση. Πόσο μπορεί να μην προβληματίζει η κατάσταση αυτή;
Νέες προκλήσεις
Εν τω μεταξύ, η κλιματική κρίση κτυπά αλύπητα το νησί που βρίσκεται στη ζώνη της απερήμωσης, λόγω της λειψυδρίας, του διαρκούς κινδύνου φυσικών καταστροφών και της διάβρωσης των ακτών. Η κοινωνική συνοχή είναι επίσης εύθραυστη. Ο γηγενής πληθυσμός παρουσιάζει σοβαρής μορφής υπεργήρανση και είναι αδύνατον να αναπληρωθεί για να καλύψει βασικές ανάγκες σε εργατικό δυναμικό. Τα ασφαλιστικά ταμεία στηρίζονται σε αλλοδαπούς για τη βιωσιμότητά τους. Για τις ανάγκες του γνωστού στενού κύκλου οικονομικών συμφερόντων που καταδυναστεύει το νησί, μεγάλο ποσοστό της αγοράς ακινήτων περνά εσχάτως αλόγιστα στα χέρια ξένων. Η βιομηχανία «ζεστού χρήματος» μέσω των «χρυσών» διαβατηρίων έλαβε μια νέα, αχαλίνωτη μορφή - τις άδειες μόνιμης διαμονής. Τα προβλήματα μεγεθύνονται με την πάροδο του χρόνου από τον άκρατο λαϊκισμό και την αντιμεταναστευτική υστερία.
Στον κατεχόμενο βορρά, ο πληθυσμός είναι ανεξέλεγκτος. Μόνο την τελευταία 10ετία παρουσιάζει σοβαρή αλλοίωση με αύξηση πέραν του 20%. Η τ/κ κοινότητα αντιμετωπίζει πλέον ορατό κίνδυνο απορρόφησης από την Τουρκία. Κατά ανάλογο τρόπο με τον νότο, μεγάλες εκτάσεις προνομιακής γης - που κατά 80% ανήκουν σε Ελληνοκυπρίους - γίνονται οικόπεδα για επαύλεις και πολυκατοικίες.
Αναστοχασμός
Χωρίς αμφιβολία, το μόνο γεγονός που συγκράτησε το νησί για να μην παρασυρθεί στην άβυσσο της αβεβαιότητας είναι η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Το πλαίσιο που καθορίζει η ΕΕ παραμένει επίσης κοινό σημείο αναφοράς για το μέλλον ανάμεσα στις δύο κοινότητες του νησιού, αν οι ηγεσίες θέλουν να το αξιοποιήσουν. Όμως, οι διεθνείς εξελίξεις γίνονται ολοένα και πιο απρόβλεπτες. Η Κύπρος γειτνιάζει με την πιο ασταθή περιοχή του κόσμου σε έναν άναρχο και πιο βίαιο κόσμο, όπου τίποτα δεν φαντάζει πλέον τόσο δεδομένο.
Μόνο όσοι εθελοτυφλούν παρασιωπούν το μέγεθος των προκλήσεων. Αποτελεί μεγάλη παραδοξότητα για τον τόπο η σχεδόν παντελής απουσία μιας συγκροτημένης, συνεκτικής προσέγγισης για το μέλλον του νησιού που να τυγχάνει της ευρείας αποδοχής των πολιτικών δυνάμεων. Όσο κι αν το μέλλον διανθίζεται από επετειακές διακηρύξεις, τελετουργικές εκδηλώσεις και στρατιωτικές παρελάσεις, η ηγεσία της Κύπρου αποφεύγει να απαντήσει πειστικά στα βασικά αυτά ζητήματα. Το ερώτημα είναι μήπως θεωρεί κιόλας ότι μπορεί και να τα προσπεράσει;
*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών
