Οι εξελίξεις για την ειρήνευση στη Γάζα με βάση το Σχέδιο Τραμπ είναι καταιγιστικές. Οι προϋποθέσεις που έχουν τεθεί από τον Αμερικανό Πρόεδρο για να λειτουργήσει το σχέδιο από 20 σημεία είναι, υπό τις δύσκολες περιστάσεις, φιλόδοξες αλλά εφικτές. Έφθασε ο καιρός να σπάσει ο φαύλος κύκλος του βάναυσου πολέμου ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς. Αν αυτό συμβεί, μπορεί μεσοπρόθεσμα να αναζητηθεί μόνιμη ειρήνη. Ποια διδάγματα αντλεί η Κύπρος και πώς θα μπορούσε να αξιοποιήσει τη νέα συγκυρία;
Στο Σχέδιο Τραμπ, τα χρονοδιαγράμματα για τις πιο σημαντικές πρόνοιες ασφάλειας και μετάβασης δεν είναι αποσαφηνισμένα. Εξαρτώνται από το τι θα γίνεται στην πράξη και τις ειλικρινείς προθέσεις των πρωταγωνιστών. Αλλά η ισχυρή ανάμειξη των ΗΠΑ, η δέσμευση αραβικών χωρών και η διεθνής στήριξη και επιτήρηση προσφέρουν σημαντικά εχέγγυα για το σχέδιο να προχωρήσει για να ηρεμήσει η Μέση Ανατολή.
Το τελεσίγραφο Τραμπ στη Χαμάς, οι όροι που συνεπάγονται την πλήρη εξουδετέρωση κάθε μορφής τρομοκρατίας, καθώς και η άμεση παράδοση των ομήρων αφαίρεσαν τα προσχήματα του Ισραήλ. Ιδίως του Βενιαμίν Νετανιάχου που συνεχίζε αχαλίνωτα με τους δικούς του πολιτικούς υπολογισμούς και τη μαζική τιμωρία του πληθυσμού της Γάζας με απώτερο σκοπό τον αφανισμό του. Μετά το ισραηλινό κτύπημα στην Ντόχα, τέθηκαν σε κίνδυνο οι σχέσεις των ΗΠΑ με τον αραβικό κόσμο. Η διεθνής κοινότητα δεν μπορούσε άλλο να ανεχτεί τον Νετανιάχου. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν σε αυτό οι ευρωπαϊκές Δημοκρατίες.
Η πρόνοια για μη εκτοπισμό των Παλαιστινίων, η άμεση, απρόσκοπτη ανθρωπιστική βοήθεια και ο σχεδιασμός ανοικοδόμησης, μαζί με τη διακηρυκτική, έστω, αναφορά για αναγνώριση ενός παλαιστινιακού κράτους, προσφέρουν μια έσχατη ευκαιρία για ειρήνη: «οι συνθήκες μπορεί τελικώς να διαμορφώσουν μια αξιόπιστη πορεία για αυτοδιάθεση και δημιουργία κρατικής οντότητας των Παλαιστινίων», αναφέρεται στο σχέδιο.
Μπορεί λοιπόν να γίνει μια νέα αρχή;
Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Όσα κι αν γίνουν διεθνώς, οι εξελίξεις αφορούν πρωτίστως τους άμεσα ενδιαφερομένους. Η αξιοποίηση της διεθνούς ευκαιρίας συνδέεται με εσωτερικές εξελίξεις στο Ισραήλ και την απομάκρυνση του Νετανιάχου. Εξαρτάται επίσης από την Παλαιστινιακή Αρχή αν καταφέρει να αποδείξει ότι μπορεί να μεταρρυθμιστεί και να καταστεί αξιόπιστος συνομιλητής, εκφράζοντας τη θέληση του λαού της. Ειδικά οι Παλαιστίνιοι θα πρέπει να αναλογιστούν τι έχασαν πριν από μία 30ετία. Θα το κάνουν τώρα, αναγκαστικά επί ερειπίων, από πολύ χειρότερη θέση και αφετηρία.
Αυτό είναι το πρώτο σημαντικό δίδαγμα για τους Κυπρίους, λαμβάνοντας υπόψη ότι, επιπρόσθετα, κατάφεραν να ενεργούν με άνεση χρόνου και να έχουν πολλαπλάσιες δυνατότητες να πάρουν την τύχη στα χέρια τους, χωρίς να εκτείθενται στο χείλος της καταστροφής. Το ζήτημα για την Κύπρο είναι ότι ο χρόνος είναι και γι’ αυτούς εξίσου πολύτιμος, σε ανέκκλητα επί του εδάφους τετελεσμένα.
Μέχρι στιγμής, οι εξελίξεις στη Γάζα δεν φαίνεται να πολυσυγκινούν την ηγεσία της Κύπρου υπό τον Νίκο Χριστοδουλίδη, που αναζητά γεωπολιτικό ρόλο στη Μέση Ανατολή μέσα από τις καταστροφές και τη δυστυχία άλλων. Θα είναι πολύ πιο παραγωγικό για την ηγεσία της να εξετάσει τις επιλογές που έχει στην προοπτική ειρήνης στη Μέση Ανατολή, παρά να παίζει επικίνδυνα παιχνίδια με τη φωτιά.
Στον απόηχο των θετικών εξελίξεων για τη Γάζα, αξίζει τον κόπο να σκεφτούν οι Κύπριοι την αλλαγή παραδείγματος: από πρόβλημα διαίρεσης και γεωπολιτικών ανταγωνισμών να δείξουν την προοπτική «ειρήνης-συνύπαρξης»! Το δίπτυχο αυτό ταιριάζει απόλυτα για την Κύπρο, τις δύο κοινότητες του νησιού, την επίλυση του προβλήματός τους και τον αντίκτυπο που θα είχε μια τέτοια εξέλιξη στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας και τα συμφέροντα της Ευρώπης στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό θα έπρεπε να ήταν το κυρίαρχο αφήγημα της εξωτερικής πολιτικής της Κύπρου στην περιοχή: να καταστεί το νησί συνεισφορέας στη σταθερότητα.
Το δεύτερο δίδαγμα για τους Κυπρίους είναι να σταματήσουν να αναπαράγουν όσα τους παγιδεύουν στο παρελθόν. Το Κυπριακό παραμένει ένα πρόβλημα με υπαρκτές διαφορές μεταξύ των μερών, όχι όμως αγεφύρωτες. Από τη φύση του, το Κυπριακό είναι πολύ πιο ήπιο σε σχέση με το Παλαιστινιακό που χώρισε τους ανθρώπους με ποτάμια αίματος και μίσους. Μόνο από τον πόλεμο στη Γάζα έχουν πάνω από 50 χιλιάδες νεκρούς.
Η Κύπρος αποτελεί σύγχρονο κράτος, μέλος της ΕΕ, με συνιδρυτές τις δύο κοινότητες του νησιού, που αναγνωρίζουν και αποδέχονται η μία την άλλη. Υπό αυτό το πρίσμα, οι Κύπριοι μπορούν να γυρίσουν σελίδα, αφήνοντας πίσω τους το παρελθόν και τη δημαγωγία. Οι προσαρμογές που απαιτούνται σε μια συμφωνία επανένωσης δεν είναι δύσκολες και, με βάση τις πιο πρόσφατες διαπραγματεύσεις, τις εγγυάται η ΕΕ σε όλα τα στάδια εφαρμογής τους. Οι άνθρωποι θα μπορούν να εξομαλύνουν τη ζωή τους σε ένα φυσιολογικό, σύγχρονο κράτος, με παρόμοιες, αν όχι και ταυτόσημες, κοινωνικές συνήθειες.
Το Σχέδιο Τραμπ δείχνει ότι θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια για να βρει η Μέση Ανατολή τον δρόμο της ειρήνης. Υπό ορισμένες προϋποθέσεις, η Κύπρος απέχει μόνο μια ανάσα από την ειρήνη, αν πραγματικά το επιδιώξει. Οι Κύπριοι βιώνουν την παράταση ενός προβλήματος που έπρεπε να επιλυθεί εδώ και πολλά χρόνια -από τον ΟΗΕ είναι βεβαιωμένο ότι το 2017 όλα τα στοιχεία για την επίτευξη στρατηγικής συμφωνίας ήταν στο τραπέζι. Δεν υπάρχουν πτυχές του προβλήματος που δεν συζητήθηκαν εξαντλητικά. Τα πλείστα εκκρεμούντα ζητήματα βρίσκουν λύσεις που καθιστούν βιώσιμη και αμοιβαία αποδεκτή μια συμφωνία. Αντίθετα, το στρατηγικό αδιέξοδο τα τελευταία χρόνια, αν συνεχιστεί, τείνει να ανατρέψει όσα κατακτήθηκαν, προκαλώντας σοβαρές εντάσεις και μια συγκρουσιακή κατάσταση.
Το σχέδιο ειρήνης για τη Γάζα εκπονήθηκε από τον Τραμπ και φέρει τη σφραγίδα των ΗΠΑ που ασκούν μέγιστη επιρροή και πολιτικές ισχύος στη Μέση Ανατολή. Στην περίπτωση της Κύπρου, η διεθνής παρέμβαση που απαιτείται είναι διαφορετική. Ο ΟΗΕ θέτει το πλαίσιο της διαδικασίας συνομιλιών που προϋποθέτει την ισχυρή βούληση των ιδίων των Κυπρίων. Κανένας δεν βρίσκεται με το δάκτυλο στη σκανδάλη, κανένας δεν θέτει τελεσίγραφα.
Η ΕΕ είναι στη διάθεση των Κυπρίων εδώ και 21 χρόνια. Μπορεί να ενεργοποιήσει θεσμούς, να αναπτύξει πολιτικές και να επιστρατεύσει τα κατάλληλα για την Κύπρο εργαλεία για να κτιστεί η ειρήνη. Φτάνει να διαμορφωθούν οι κατάλληλες διασυνδέσεις για υπάρξουν αμοιβαία οφέλη για την Κύπρο αλλά και την Τουρκία στο πλαίσιο μιας αναβαθμισμένης ευρωτουρκικής σχέσης. Χωρίς αμφιβολία, οι ΗΠΑ θα χρειαστεί επίσης να ενεργοποιηθούν. Τα τελευταία χρόνια οι Αμερικανοί είναι αποστασιοποιημένοι και προσαρμοσμένοι στις συνθήκες της ντε φάκτο διαίρεσης.
Πολλά από όσα μπορούν να γίνουν αφορούν πρωτίστως την Κύπρο που έχει τη δυνατότητα να πάρει την πρωτοβουλία και να προκαλέσει πραγματικό ενδιαφέρον για να δώσει ώθηση στην προσπάθεια που καταβάλλει ο ΟΗΕ. Η ελπίδα που γεννά η Γάζα είναι μια νέα βάση πάνω στην οποία η Λευκωσία θα μπορούσε να ασκήσει ευρηματική διπλωματία. Για να ξανακερδίσει την προσοχή των διεθνών συνομιλητών της, μιλώντας με τη γλώσσα των κοινών ευρωπαϊκών συμφερόντων, της συνεργασίας και της σταθερότητας.
*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)
