Η Τέταρτη Σταυροφορία προγραμματίστηκε για να διώξει τους μουσουλμάνους από την Ιερουσαλήμ. Λίγο πριν την πραγματοποίησή της, ο Αλέξιος Άγγελος έταξε στον Πάπα και στους σταυροφόρους λαγούς με πετραχήλια για να τον βοηθήσουν να ανακτήσει από τον αδελφό του τον θρόνο στην Κωνσταντινούπολη. Υποσχέθηκε πράγματα που δεν υπήρχε περίπτωση να καταφέρει να εκπληρώσει.
Κι όμως, τον πίστεψαν. Η πορεία της σταυροφορίας άλλαξε. Πρώτος σταθμός η Πόλη… Τελικά, ο Αλέξιος «αποκαταστάθηκε». Αλλά όταν ήρθε η ώρα οι σταυροφόροι να πάρουν τα ανταλλάγματα, τα ταμεία ήταν άδεια. Έτσι, οι σταυροφόροι πήραν μόνοι τους αυτά που τους είχε υποσχεθεί. Λεηλάτησαν τη μεγαλύτερη πόλη του κόσμου –την πλούσια πρωτεύουσα της ήδη παραπαίουσας όμως αυτοκρατορίας!
Έκτοτε, όλοι θυμούνται το μεγαλείο του Βυζαντίου (ασχέτως αν αυτό είχε λήξει έναν αιώνα πριν)και τη θηριωδία των Φράγκων κατακτητών –τη μήτρα ίσως του μίσους των σημερινών Ελλήνων για τους Δυτικούς.
Αλλά κανένας δεν θυμάται τον Αλέξιο Άγγελο. Ο οποίος έκανε το κρίσιμο: Την παρακινδυνευμένη επιλογή συμμάχων αλλά και βολικών «εχθρών». Με απίστευτη ελαφρότητα!
«Φταίει ο σφετεριστής του θρόνου αδελφός μου, φταίνε οι άπληστοι Φράγκοι. Εγώ εν τζαι…». Η «κολόνια» αυτή είναι εξαιρετικά δυνατή. Είναι η ανθεκτική ιστορία χιλίων ετών!
Οι πιο πιστοί συνεχιστές
Υπάρχουν συνήθειες και συμπεριφορές που υπακούουν σε διάρκεια, μερικές φορές, αιώνων. Τα αντικείμενα και οι επιλογές αλλάζουν με την αλλαγή των συνθηκών αλλά πολλές φορές οι συμπεριφορές -έστω μεταλλαγμένες- αντέχουν πολύ περισσότερο από ό,τι οι περιβάλλουσες συνθήκες. Έτσι, για παράδειγμα, οι πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821 διαιρέθηκαν εξαρχής σε τρία κόμματα, το Αγγλικό, το Γαλλικό και το Ρωσικό. Μια διαίρεση που κράτησε για δεκαετίες μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Ενώ, μέσα από διάφορες μεταλλάξεις, πέρασε στον 20ό αιώνα ως εθνικός διχασμός στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να συνεχίσει στον ελληνικό χώρο, με διάφορες παραλλαγές, μέχρι σήμερα.
Οι πιο πιστοί συνεχιστές του Αλεξίου Αγγέλου όμως φαίνεται να είναι οι Ελληνοκύπριοι. Τη δεκαετία του 1950, προκειμένου να παρακάμψει τους Βρετανούς, η ηγεσία μας έριξε όλα τα αβγά της στο καλάθι των ΗΠΑ. Στη συνέχεια, με την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, νέοι φίλοι εμφανίστηκαν στο προσκήνιο: Προκειμένου να παρακαμφθούν Βρετανία και ΗΠΑ, το Κίνημα των Αδεσμεύτων έγινε το υποτιθέμενο αντίβαρο. Από δε το 1964 και μετά, δίπλα σ’ αυτό επιλέγηκαν ο αραβικός κόσμος και η ΕΣΣΔ, ως σύμμαχοι-αντίβαρο στη Δύση και ως μοχλός πίεσής της. Η δέσμευση προς την ΕΣΣΔ-Ρωσία ήταν τόσο ισχυρή μετά το 1974 που συνέβαλε σε καθοριστικές αποφάσεις για την πορεία του Κυπριακού. Από την απόρριψη του αμερικανο-βρετανο-καναδικού σχεδίου το 1978 μέχρι τα «όχι» του 2004 και του 2017.
Σε όλες τις περιπτώσεις, συνέτρεχαν φυσικά και πολλοί άλλοι παράγοντες. Για παράδειγμα, η δικαιολογημένη πικρία για την προδοσία του 1974 δεν επέτρεπε -τουλάχιστον για κάποια χρόνια- την ομαλή ανάγνωση της κατάστασης αναφορικά με τις σχέσεις με τη Δύση. Ή, για τα διάφορα «όχι», σημαντικό ρόλο διαδραμάτιζαν και οι εσωτερικές δυναμικές στην ελληνοκυπριακή πλευρά, πέρα από τις εξαρτήσεις από φίλους (ή «φίλους»).
Όμως, ο παράγοντας του τυχοδιωκτισμού ήταν πάντα παρών και διαδραμάτιζε τον ρόλο του: Ευκαιριακή αναζήτηση νέων φίλων, μαζί με εξαιρετική προθυμία στον εντοπισμό και την αφοριστική καταδίκη εχθρών.
Παραδείγματα
Την τελευταία δεκαπενταετία, αναπτύχθηκε κατά διαστήματα έντονη συζήτηση στην ελληνοκυπριακή κοινωνία για το μεταναστευτικό. Πρωταγωνιστές της ανάδειξης του θέματος ήταν αρχικά πολιτικά πρόσωπα που δεν είχαν σχέση με την επίσημη Ακροδεξιά (η οποία είχε ποσοστά κάτω του 2%). Για παράδειγμα ο Ζαχαρίας Κουλίας. Αυτές οι συζητήσεις, όμως, σύντομα πήραν έναν χαρακτήρα έντονης απέχθειας προς το «ξένο».
Έτσι, μέσα σε λίγο σχετικά χρόνο, και ενώ σήμερα η συντριπτική πλειονότητα των μεταναστών είναι νόμιμοι πάροχοι φτηνής εργασίας (πολύτιμης κερδοφορίας για τις επιχειρήσεις), φτάσαμε το ΕΛΑΜ να διεκδικεί ακόμη και τη δεύτερη εκλογική θέση· νόμιμοι μετανάστες (π.χ. ντελιβεράδες) να κακοποιούνται και να ληστεύονται, μαθητές να χαιρετούν με περηφάνια ναζιστικά και νυχτοβάτες να ρίχνουν εκρηκτικούς μηχανισμούς στα σπίτια ζωγράφων. Ναι, παίζει ρόλο το διεθνές κλίμα και η άνοδος της εθνικιστικής Δεξιάς. Αλλά στην ελληνοκυπριακή κοινωνία όλα απέκτησαν έναν τόσο εύκολο αυτοματισμό που είναι να διερωτάσαι από πού κι ώς πού. Πέρα από τις συγκυρίες, λοιπόν, είναι και η ευκολία εντοπισμού «εχθρών», πλάι στις εύκολες «συμμαχίες».
Σε κάποια από τα «όχι» στο Κυπριακό διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και το Ισραήλ -ιδιαίτερα του Νετανιάχου. Οι ελεύθερες περιοχές της Κύπρου αντιμετωπίζονταν κατά περιόδους από το επίσημο Ισραήλ ως «η πίσω αυλή» του. Αυτά, λογικά, μαζί με τα όσα απίστευτα έγιναν στη Γάζα, θα έπρεπε να προκαλούν πολλές επιφυλάξεις στην ελληνοκυπριακή ηγεσία. Ή, τουλάχιστον, να επιδεικνύει περισσότερη προσοχή. Αντί αυτού, άνοιξαν όλες οι πύλες διάπλατα. Ο Αλέξιος Άγγελος τα έδωσε όλα (σε πολλές εγκαταστάσεις ανά το παγκύπριο -δεν είναι μόνο η αεροπορική βάση στην Πάφο- το καθεστώς είναι ουσιαστικά ιδιοκτησιακό για το Ισραήλ). Με κάθε ευκολία. Με πρόσχημα το ότι οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας περνούν παρατεταμένη κρίση, ο «Αλέξιος Άγγελος» τα έδωσε όλα!
Αν πάμε σε αυτό καθεαυτό το Κυπριακό, τα παραδείγματα δεν θα έχουν τελειωμό. Δεν θα βρούμε καμιά φάση όπου, π.χ., τα ίδια τα Ηνωμένα Έθνη και οι εκπρόσωποί τους δεν στοχοποιήθηκαν από την ηγεσία ή σημαντική μερίδα του πολιτικού προσωπικού. Όλοι οι Γενικοί Γραμματείς (ίσως να ξέφυγε λίγο ο Ου Θαντ) και κυρίως όλοι οι απεσταλμένοι ή αντιπρόσωποί τους στην Κύπρο έγιναν εύκολος «εχθρός». Με εντολές της ηγεσίας, όχι μόνο έγιναν στόχος κλοπής εγγράφων ή υποκλοπής συνομιλιών αλλά και μια στρατιά «προθύμων» τούς έβαζε και προσωπικά στο στόχαστρο. Πέρα από το προφανές (υποσκάπτω τον αγγελιαφόρο για να διαβρώσω το ίδιο το μήνυμα) γίνονταν πάντοτε πράγματα και λέγονταν κουβέντες για τον στόχο που δεν ήταν απαραίτητα (π.χ. ηθική εξόντωση, ακόμη και μετά την αποχώρησή τους!). Η εξήγηση είναι ότι η τυχοδιωκτική ευκολία στην επιλογή «φίλων» και «εχθρών» είναι μια συνήθεια που δεν τιθασεύεται εύκολα, ακόμη κι όταν η λογική λέει ότι δεν χρειάζεται πια…
Ένας αγαπημένος στόχος των Ελληνοκυπρίων ήταν ανέκαθεν οι Έλληνες Πρωθυπουργοί. Από τον Παπάγο, πριν την ανεξαρτησία, μέχρι τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, από τον Ανδρέα Παπανδρέου (ιδιαίτερα μετά την εξομάλυνση των σχέσεων με τον Οζάλ), τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Κώστα Σημίτη, μέχρι σήμερα τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Εύκολος στόχος… Όπως εύκολο είναι να βλέπεις τις δικές τους ευθύνες για το Κυπριακό αντί τις δικές σου, όπως εύκολος εχθρός είναι να βλέπεις τη διαφθορά και τις ανισότητες στην Ελλάδα, αντί να κάνεις κάτι για τις εγχώριες.
Η κρίσιμη στιγμή
Η ανοχή μπροστά σε αυτές τις χρόνιες συμπεριφορές δεν μας καθηλώνει απλώς. Μας πάει πίσω. Ιδιαίτερα σε εποχές όπως τη σημερινή, όπου οι ταχύτητες αλλαγής των συνθηκών γύρω μας είναι εξαιρετικά υψηλές, οι χρόνιες συμπεριφορές μεταλλάσσονται με επικίνδυνο τρόπο.
Η έκφραση που χρησιμοποιείται σήμερα, «το αβγό του φιδιού», προήλθε από την ομότιτλη ταινία του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν (1977). Στόχος της ταινίας ήταν να αναδείξει ότι κάθε φορά που πλησιάζει ένα τρομακτικό κακό, όπως ο φασισμός-ναζισμός, τα σημάδια είναι ορατά αλλά μόνο σε όσους θέλουν να τα δουν. Όπως το διαφανές αβγό του φιδιού, όπου μπορείς έγκαιρα να δεις τι ακριβώς εκκολάπτεται μέσα.
Ο κυνικός τυχοδιωκτισμός του Αλέξιου Αγγέλου περνά σε νέα φάση, ικανή να οδηγήσει την Πόλη στην καταστροφή. Όταν ο κυνισμός στην επιλογή φίλων περνά απαρατήρητος, τότε, με κάθε ευκολία, στην αυλή του βολικού «εχθρού» σκάνε βόμβες. Μέχρι να σκάσουν και στο σπίτι του καθενός μας…
Το καλάθι
…με τις αστοχίες (1): Καλά, στον ΔΗΣΥ οι εκλογολόγοι τούς είπαν σίγουρα ότι κερδίζουν με το να συναγωνίζονται με το ΕΛΑΜ ποιος είναι ο πιο φανατικός υπερασπιστής των εθνικοθρησκευτικών ιδεωδών; Δεν υπάρχει κίνδυνος να χάσουν τμήμα των φιλελεύθερων ψηφοφόρων τους; Και στο τέλος-τέλος, γιατί ένας ακροδεξιός να επιλέξει ΔΗΣΥ και να μην επιλέξει την πιο αυθεντική έκδοση του εθνικισμού;
…με τις αστοχίες (2): Μάλλον άτσαλες οι αιχμές Μάκη Κεραυνού κατά του (ΔΗΚΟϊκού) νέου υπουργού Ενέργειας και κατά του ΔΗΚΟ. Όμως, ενόψει των βουλευτικών, έδωσε μια θαυμάσια ευκαιρία στον Νικόλα Παπαδόπουλο να βγει μπροστά και να ανεβάσει τους τόνους στην κριτική κατά της κυβέρνησης. Ως συνέχεια και των «φιλολαϊκών» παρεμβάσεών του στη Βουλή κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού. Μέχρι τον Μάιο, θα πείσει τη μισή Κύπρο ότι είναι η πιο σκληρή αντιπολίτευση…
…με τις αστοχίες (3): Και μια προσωπική αστοχία: Στο προηγούμενο άρθρο, χρησιμοποίησα τη φράση «από τα Πάνω Ακουρδάλια». Όπως σωστά μου επισήμανε φίλος, το χωριό είναι Η Ακουρδάλεια. Απολογίες στους κατοίκους και στους καταγόμενους από το χωριό…
