Θα ήθελα να μπορούσα να πάω στην έκθεση του Γιώργου Γαβριήλ και βγαίνοντας απ' εκεί να γράψω ότι δεν μου άρεσε αυτό που είδα. Θα μπορούσα μάλιστα να ανεβάσω και τους τόνους και να τον επικρίνω ως ατάλαντο και φιγουρατζή. Ότι προκαλεί επιπόλαια χωρίς να προβληματίζει σε αντίθεση με άλλους σύντεκνούς του.
Δεν με αφήνουν
Δυστυχώς, κάποιοι ανόητοι δεν με αφήνουν να το κάνω. Απεναντίας αισθάνομαι ότι οτιδήποτε ζωγραφίζει ο Γαβριήλ, είτε μου αρέσει είτε όχι θα πρέπει να το υποστηρίξω. Όχι ως κριτικός τέχνης, όχι ως απλός θεατής, όχι ως υποψήφιος αγοραστής, αλλά ως ένα άτομο πολιτικοποιημένο το οποίο πρέπει να υψώσει το όποιο ανάστημα διαθέτει και να στηρίξει την ελευθερία έκφρασης η οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση απειλείται από τους χριστιανοταλιμπάν και τους ορθόδοξους μουτζαχεντίν της χώρας.
Πριν μερικά χρόνια υποχρεωθήκαμε να κάνουμε το ίδιο, όταν στις 7 Ιανουαρίου 2015 ομάδα ενόπλων μωαμεθανών τζιχαντιστών επιτέθηκε στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού Charlie Hebdo στο Παρίσι της Γαλλίας το οποίο δημοσίευσε μια σειρά από σατιρικά σκίτσα με πρωταγωνιστή τον Μωάμεθ. Ο απολογισμός της επίθεσης ήταν 12 νεκροί (ανάμεσά τους δύο νεκροί αστυνομικοί) και επτά τραυματίες. Οι τζιχαντιστές δράστες πραγματοποίησαν την επίθεση ανοίγοντας πυρ και κραυγάζοντας τη φράση «Αλλάχ Ακμπάρ», δηλαδή ο Θεός είναι μεγάλος, στο όνομα του προφήτη του Ισλάμ.
Ούτε τότε τα σκίτσα ήταν κάτι το ιδιαίτερο. Ναι, δεν μας άρεσαν, παρ' όλα αυτά όμως ενώσαμε τις φωνές για να στηρίξουμε την ελευθερία της σκέψης, η οποία είναι κυρίαρχο συστατικό της ελληνικής και εν γένει της δυτικής σκέψης.
Με λίγα λόγια οι μουτζαχεντίν, οι φασίστες, οι ναζί, οι μπράβοι του Μιχαλολιάκου, ο Δίπλαρος και άλλοι πολιτικά φτανοί δεν μας αφήνουν να σκεφτούμε, να μιλήσουμε ελεύθερα, να δράσουμε νηφάλια. Οι τοποθετήσεις τους οδήγησαν σε απειλές κατά της ζωής του ζωγράφου και στο κλείσιμο της έκθεσής του στην Πάφο. Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε από το να σταθούμε δίπλα του;
Η τέχνη ως πρόκληση
Σε μια σοβαρή κοινωνία η συζήτηση για την έκθεση του Γαβριήλ θα μπορούσε να γίνει σε άλλο επίπεδο. Όπως θα γνωρίζετε υπάρχουν πολλά ιστορικά παραδείγματα όπου η τέχνη προκάλεσε σοκ, οργή ή πόνο και προβλημάτισε πραγματικά, γιατί ακριβώς αμφισβήτησε εξουσίες, ηθικές βεβαιότητες και κοινωνικά ταμπού. Πάρτε για παράδειγμα το έργο του Άντρες Σεράνο, «Piss Christ» όπου απεικόνιζε μια φωτογραφία του σταυρού του Χριστού βυθισμένου σε αίμα και ούρα. Προσωπικά σκέφτηκα τον σταυρό των Σταυροφόρων που σφάγιαζαν εν ονόματι της πίστης τους χιλιάδες μουσουλμάνους στη Μέση Ανατολή κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών, είδα τον αγκυλωτό σταυρό των ναζί που οδήγησαν στα κρεματόρια έξι εκατ. Εβραίους εν ονόματι της υπερέχουσας Αρίας φυλής. Κατά μία άλλη εκδοχή ο «κεκατουρημένος Χριστός» είναι μια κραυγή διαμαρτυρίας για την εμπορευματοποίησή του από τους ίδιους τους χριστιανούς. Η φωτογραφία του Σεράνο θεωρήθηκε τότε βλάσφημη, οι περισσότεροι διαφώνησαν μαζί του, ωστόσο το έργο άνοιξε διεθνή συζήτηση για τα όρια της τέχνης, της πίστης και της ελευθερίας έκφρασης. Ψιλά γράμματα θα μου πείτε για τον κάθε Ελαμοτζιχαντιστή Χρίστου και τον κάθε Ταλιμπανοδίπλαρο.
Σε μια κανονική συζήτηση, όχι με τους όρους των ανοήτων και όχι με απειλές κατά της ζωής ενός ζωγράφου, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε τι συζήτηση προσπαθεί να ανοίξει ο Γαβριήλ στην Κύπρο με τον πίνακα που απεικονίζει έναν γυμνό τύπο με τους όρχεις σε πρώτο πλάνο να διαβάζει τη Βίβλο; Αντιλαμβάνομαι ότι η πρόκληση δεν είναι απλώς η γυμνότητα, αλλά ίσως το ερώτημα, ποιος έχει δικαίωμα να κρατά, να διαβάζει, να ερμηνεύει ένα ιερό βιβλίο; Ένας «ατελής» άνθρωπος ή μόνο μια αποστειρωμένη, ηθικά ελεγχόμενη φιγούρα; Αν αυτή ήταν η πρόθεσή του, είναι σίγουρο ότι το μήνυμά του δεν πήγε μακριά και γι' αυτόν τον κρίνουμε. Είναι μεν αντιληπτή η θέση του ότι χρησιμοποιεί θρησκευτικά σύμβολα για να ευαισθητοποιήσει το κοινό, αυτό που αμφισβητούμε εδώ είναι την αισθητική του προσέγγιση. Μάλλον μας είναι δύσκολο να κατανοήσουμε γιατί ένα μέλος της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ (;) πρέπει να διαβάζει τη Βίβλο με τους όρχεις προτεταμένους. Αναρωτιέται επίσης κανείς γιατί ο Τζίζας πρέπει να κοιμάται -με φωτοστέφανο- με έναν μετανάστη για να αποδείξει ότι τους αγαπά και αυτούς;
Δικαίωμα στην κριτική
Κατά την άποψη σχεδόν όλων των κριτικών, η τέχνη έχει τα δικά της όρια ποιότητας, συνοχής και πρόθεσης. Όχι με την έννοια της λογοκρισίας αλλά της κρίσης. Κάποιος κριτικός βλέπει ένα έργο και του αρέσει ή όχι. Το ίδιο ισχύει και με τους μη ειδικούς. Ένα έργο τους αρέσει, δεν τους αρέσει, το αγοράζουν ή δεν το αγοράζουν. Με λίγα λόγια ο χρόνος, το κοινό και η κριτική λειτουργούν σαν φίλτρα. Αυτό το όριο δεν επιβάλλεται, απεναντίας, κατακτάται ή απορρίπτεται. Θα ήθελα λοιπόν να μπω στην έκθεση του Γαβριήλ και να του γράψω κάτι που σε μια δημοκρατική κοινωνία νομίζω ότι είναι πολύ θεμιτό: «Κύριε Γαβριήλ και να μου το χαρίζεις το έργο σου, δεν το παίρνω».
Το υπόβαθρο
Δυστυχώς, κάποιοι δεν μας αφήνουν να το πούμε αυτό. Όλοι αυτοί επιχειρούν και καταφέρνουν να μας ρίξουν σε έναν κυκεώνα αντιδράσεων που οδηγεί στην πόλωση. Τα πράγματα, είτε είναι μαύρα ή άσπρα, κόκκινα ή μπλε, είτε σωστά ή λάθος. Οπότε πολίτη πρέπει να επιλέξεις. Εσύ με ποιους είσαι; Πρέπει να τοποθετηθείς, πρέπει να πάρεις θέση, διαφορετικά είσαι εκτεθειμένος.
Φτάσαμε στο σημείο κάποιοι πολιτικάντηδες να θέλουν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι ο κόσμος θα ψηφίσει στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές με βάση τα έργα του Γαβριήλ. Ότι η κυρία Μαρικκού που τα Λεύκαρα και ο κ. Κωστής που τα κάζια θα μαυρίσουν τον ΔΗΣΥ και το ΔΗΚΟ αν δεν βγει η Αννίτα και ο Νικόλας να βροντοφωνάξουν πατρίς - θρησκεία - οικογένεια.
Βγήκε ο αρχιμπράβος του ΕΛΑΜ, ο Χρίστου, να μιλήσει για θρησκεία και πίστη, αξίες οι οποίες βάλλονται, δήθεν, από μια έκθεση ζωγραφικής. Ξέχασε ο αθεόφοβος να μας πει ότι η μόνη του σχέση με τη θρησκεία και την Εκκλησία έχει να κάνει με εκείνο το πονηρό βράδυ όπου με τους άλλους θρονικούς επιτρόπους της Ταμασσού μετρούσε βρόμικο χρήμα από το θησαυροφυλάκιο του Νεκτάριου της Μονής Αββακούμ, ο οποίος θησαύριζε πωλώντας στους πιστούς ψεύτικο άγιο μύρο καμωμένο από φτηνιάρικη κολόνια. Για όλα αυτά πότε θα μιλήσει ο χριστιανοταλιμπάν του ΕΛΑΜ;
Θλιβερός Μικρός Κατσιαρίστρας αναδείχθηκε τις μέρες που πέρασαν και ο Ευθύμιος Δίπλαρος. Ο οποίος παρουσιάζοντας ένα fake κολάζ ως έργο του Γαβριήλ, υποχρέωσε σύσσωμη μια κοινωνία να ανοητολογεί για μέρες και να στέλνει στο πυρ το εξώτερον όλους αυτούς που επιχειρούν να... μειώσουν την πίστη των χριστιανών.
Με λίγα λόγια τις τελευταίες μέρες όλοι υποχρεωθήκαμε να κινηθούμε στην τροχιά των φανατικών, των φτανών και των ανοήτων.
Οι ίδιοι
Είναι οι ίδιοι ανόητοι που εξανάγκασαν τον Σωκράτη να πιει το κώνειο διότι αμφισβητούσε την ύπαρξη των θεών.
Πρόκειται για τους ίδιους περιορισμένης νοητικής εμβέλειας πολίτες οι οποίοι καθύβριζαν τον Αριστοφάνη όταν έγραψε τη Λυσιστράτη η οποία έκανε γυναικεία σεξουαλική απεργία για να σταματήσει ο πόλεμος. Θεωρήθηκε τότε σκάνδαλο οι γυναίκες να μην κάθονται στους άνδρες που πολεμούν για την πατρίδα.
Όταν το 1865 ο Μανέ ζωγράφισε μια γυμνή γυναίκα που κοιτούσε τον θεατή κατάματα, το βλέμμα της θεωρήθηκε προσβλητικό και ανήθικο με αποτέλεσμα κάποιοι Καρδινάλιοι να σκύβουν το πρόσωπο προς τα κάτω από ντροπή. Ο πίνακας πάντως άνοιξε τον δρόμο για τη μοντέρνα τέχνη και την ειλικρίνεια στην απεικόνιση του σώματος.
Υπάρχει και η Γκουέρνικα, το έργο του Πάμπλο Πικάσο. Πρόκειται για ένα έργο που στάζει πόνο αλλά επικρίθηκε έντονα από κάποιους πατριώτες στρατόκαυλους. Το έργο βλέπετε δεν εξιδανικεύει τον πόλεμο, τον καταγγέλλει. Σόκαρε γιατί έδειξε τη φρίκη χωρίς ηρωισμό.
Έκκληση
Εν κατακλείδι τις τελευταίες μέρες πέσαμε όλοι θύματα κάποιων που αρέσκονται να κατσιαρίζουν υποτιμώντας τη νοημοσύνη του κόσμου. Η τέχνη κρίνεται, κάποια έργα της επιβραβεύονται ή απαξιώνονται, κάποια παραμένουν διαχρονικά ή χάνονται. Η τέχνη της εργαλειοποίησης της τέχνης μόνο κακά συνεπάγεται.
Η τέχνη από τη φύση της μπορεί να σοκάρει και να προσβάλλει. Όταν αυτό εκλαμβάνεται ως πολιτικό αδίκημα ή ηθική εκτροπή, τότε ακυρώνεται ο ρόλος της ως καθρέφτης των κοινωνικών μας αντιφάσεων. Αυτό οδηγεί σε μια κοινωνία λιγότερο ελεύθερη και πιο φοβική. Η τέχνη, όσο πιο ακίνδυνη και πιο προβλέψιμη είναι, τόσο λιγότερο είναι ζωντανή. Η τέχνη όταν δεν ενοχλεί κανέναν, συνήθως δεν έχει να πει κάτι.
