Ο Μάρτιν Χέλικαρ, διευθυντής του Πτηνολογικού Συνδέσμου BirdLife Cyprus, ήταν κάτι περισσότερο ακόμα κι από ακτιβιστής. Εργάστηκε με ζήλο για την προώθηση της οικολογικής ευαισθητοποίησης στο νησί μας, ήταν οραματιστής και παθιασμένος με την υπεράσπιση των βιώσιμων πρακτικών. Με διδακτορικό στην οικολογία και παρελθόν στη δημοσιογραφία, αφιέρωσε τη ζωή του στην προστασία της βιοποικιλότητας και των φυσικών τοπίων της Κύπρου. Το 2021, έγραψε ένα άρθρο-καμπανάκι για τις πυρκαγιές και την κλιματική κρίση που διαφαινόταν. Τέσσερα χρόνια μετά, το 2025, με την Κύπρο να θρηνεί ξανά νεκρούς και καμένη γη, η έγνοια του έρχεται ξανά στη μνήμη, ο Μάρτιν δεν είναι πια μαζί μας, αλλά τα λόγια του ηχούν πιο επίκαιρα από ποτέ.
«Η κανονικότητα των πυρκαγιών είναι εδώ. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι»
Αυτή η φράση ήταν η προειδοποίησή του. Σήμερα μοιάζει με κληρονομιά που έμεινε στα αζήτητα. Ο Μάρτιν προειδοποιούσε πως «οι εποχές της οικολογικής κανονικότητας έχουν παρέλθει» και πως θα έπρεπε ήδη να δράσουμε όπως επιβάλλει η νέα πραγματικότητα. «Οι πυρκαγιές δεν είναι πια η εξαίρεση, αλλά η απειλητική κανονικότητα».
Η αφορμή για την παρέμβασή του τότε ήταν η φονική πυρκαγιά στον Αρακαπά που έσβησε τέσσερις ζωές, ισοπέδωσε δάση, γεωργικές εκτάσεις και χωριά. Ο Χέλικαρ καλούσε την κοινωνία και το κράτος να κοιτάξουν κατάματα την κλιματική πραγματικότητα. Όπως έλεγε μόνο μέσα από πρόληψη, έξυπνο σχεδιασμό και σεβασμό στη φύση, μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα βιώσιμο μέλλον.
Ως επιστήμονας και άνθρωπος της δράσης, πίστευε ότι υπήρχαν λύσεις και πως ήταν αδιανόητο κάθε καλοκαίρι να ζούμε τον ίδιο εφιάλτη, να βλέπουμε τη γη να γίνεται στάχτη και να μνημονεύουμε τους νεκρούς χωρίς να μαθαίνουμε. Έλεγε πως το πρόβλημα των πυρκαγιών δεν είναι μόνο θέμα «αντίδρασης», αλλά πρωτίστως θέμα πρόληψης, πολιτικής βούλησης και συλλογικής ευθύνης.
Τα έξι σημεία που διατύπωσε, με καθαρότητα και ευαισθησία, ήταν το προσωπικό του σχέδιο για μια πιο ανθεκτική και σοφότερη Κύπρο με σεβασμό για τη φύση.
Φέρτε πίσω τη ζωή στην ύπαιθρο
Ολόκληρες περιοχές της υπαίθρου έχουν εγκαταλειφθεί. Το αποτέλεσμα; Πυκνή, ανεξέλεγκτη βλάστηση – το τέλειο προσάναμμα για την επόμενη πυρκαγιά. Ο Χέλικαρ δεν μιλούσε για επιστροφή στο παρελθόν, αλλά για επιστροφή της ζωής, της ανθρώπινης φροντίδας, της ισορροπίας.
Μωσαϊκό τοπίο – με βοσκότοπους, μικρές καλλιέργειες, φυσική βλάστηση, και λιγότερο εύφλεκτη μάζα. Με ενίσχυση στους ανθρώπους της υπαίθρου. Με παρόντες ανθρώπους, όχι ερείπια και πυρκαγιές.
Όχι άλλες πράσινες παγίδες
Τα δάση δεν είναι γεωμετρικά πάρκα. Η φύση χρειάζεται ποικιλία, ανθεκτικότητα, αρμονία. Οι μονοκαλλιέργειες πεύκου, που φυτεύτηκαν μαζικά μετά τις φωτιές του ’74, έγιναν παγίδες φωτιάς.
Ο Χέλικαρ πρότεινε μικτά δάση με εγχώρια φυτά και θάμνους που ξέρουν να «επιστρέφουν». Η φυσική αναγέννηση, η βιοποικιλότητα, είναι η μόνη αληθινή άμυνα ενάντια στη φωτιά. Όχι άλλο πεύκο παντού. Όχι άλλο λάθος για χάρη της ταχύτητας.
Σπίτια που γεννούν φωτιές
Η «ανάπτυξη» χωρίς σχεδιασμό, η διάσπαρτη δόμηση μέσα σε δάση, σκορπίζει σπίτια και μαζεύει κινδύνους. Ο Χέλικαρ προειδοποιούσε ότι τα σπίτια στη μέση του πουθενά δεν απειλούνται μόνο, είναι συχνά η αρχή της φωτιάς.
Ήθελε αυστηρό πολεοδομικό έλεγχο, όχι για να τιμωρήσει, αλλά για να προστατεύσει. Να μην μπαίνει η ανθρώπινη απερισκεψία μέσα στη ζώνη της φύσης. Η άναρχη επέκταση, έλεγε δεν είναι πολιτισμός αλλά πυροδότης της καταστροφής.
Οριστική απαγόρευση του «καψαλίσματος»
«Καψάλισμα». Μια λέξη που ακούγεται αθώα, σχεδόν γραφική. Κι όμως, είναι από τις κύριες αιτίες των πυρκαγιών στην Κύπρο. Το να καίγεται σκόπιμα ο αγρός, ακόμη και με όρους, είναι παράλογο στην εποχή της κλιματικής κρίσης.
Ο Χέλικαρ ζητούσε καθολική απαγόρευση. Να σταλεί το μήνυμα ότι η φωτιά δεν είναι εργαλείο, δεν είναι δικαίωμα, είναι ευθύνη. Και πως οι ποινές για όσους καταστρέφουν, είτε από πρόθεση είτε από αμέλεια, πρέπει να είναι πραγματικά αποτρεπτικές.
Δεν αρκεί να σβήνεις, πρέπει να προλαβαίνεις
Δεν φτάνει να έχουμε ελικόπτερα, πρέπει να έχουμε εκπαίδευση, συντονισμό, σχεδιασμό. Ο Χέλικαρ ζητούσε επενδύσεις όχι μόνο σε μέσα αλλά και σε ανθρώπους. Εθελοντές, διασυνοριακές συνεργασίες, ασκήσεις, ενημέρωση.
Αν η κοινωνία δεν αντιλαμβάνεται την πυρκαγιά ως δικό της πρόβλημα, δεν θα υπάρξει λύση. Το κράτος πρέπει να δράσει, οι πολίτες πρέπει να ξέρουν. Για να μη ζούμε κάθε Ιούλιο το ίδιο δελτίο θανάτου.
Λιγότερο τσιμέντο, περισσότερη υπομονή
Ίσως η σοφότερη και γεμάτη ευαισθησία πρόταση του Μάρτιν ήταν επιτέλους να εμπιστευτούμε τη φύση. Να μην σπεύδουμε με μπουλντόζες και εκβιαστικές δεντροφυτεύσεις. Η μεσογειακή γη ξέρει να θεραπεύεται, φτάνει να μην την παρεμποδίσουμε.
Οι φίλοι και συναγωνιστές του στην έγνοια του για την κυπριακή φύση θυμούνται πως είχε συγκινηθεί όταν άκουσε τον τότε Υπουργό Γεωργίας να λέει «αφήστε τη φύση να κάνει τη δουλειά της». Όχι γιατί ήταν αρκετό, αλλά γιατί ήταν σπάνιο να ακούγεται. Στον κόσμο του Χέλικαρ, η φύση δεν ήταν απλώς περιουσία. Ήταν συνεργάτης, μητέρα, ζωή.
Επέμεινε ότι η αποκατάσταση των καμένων περιοχών δεν πρέπει να γίνεται με βαριά μηχανήματα και τεχνητές φυτεύσεις, αλλά με υπομονή και ενίσχυση των ίδιων των μηχανισμών της φύσης.
«Η φωτιά δεν είναι το τέλος. Τα κυπριακά οικοσυστήματα έχουν φυσικές άμυνες και μπορούν να ανακάμψουν, εφόσον τους το επιτρέψουμε», συνήθιζε να λέει.
Ο Μάρτιν Χέλικαρ δεν είναι πια εδώ για να υψώσει τη φωνή του. Μένουν όμως τα λόγια του και κυρίως οι πράξεις του να δείχνουν τον δρόμο. Όχι για να τον τιμήσουμε με λόγια, αλλά για να σταματήσει επιτέλους αυτός ο επαναλαμβανόμενος θρήνος. Να θυμόμαστε όσους χάσαμε και να προστατεύσουμε όσους έρχονται.
Αν κάτι οφείλουμε σε ανθρώπους που νοιάζονται με αποδείξεις για την Κύπρο, είναι να κάνουμε αυτή την πρόβλεψη οδηγό και όχι επωδό μιας ακόμη χαμένης ευκαιρίας.
Γιατί η Κύπρος δεν αξίζει άλλο ένα καλοκαίρι στις στάχτες και το πένθος.
Αξίζει να σωθεί.
