"Θα θέλατε ένα ποτήρι κόκκινο κρασί, με 15 % αλκοόλ; Η συγκομιδή ήταν τον Ιούλιο". Αυτή η φράση μπορεί σύντομα να μην είναι πλέον επιστημονική φαντασία. Με την υπερθέρμανση του πλανήτη, ο κόσμος του κρασιού βρίσκεται σε αναταραχή. Και για καλό λόγο: τα σταφύλια είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στην άνοδο της θερμοκρασίας και στην ακραία ξηρασία. Και η κλιματική κρίση, που προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, επιδεινώνει και τα δύο αυτά φαινόμενα. Αυτό είναι αρκετό για να φέρει τα πάνω κάτω σε αυτή την πανάρχαια παραγωγή, ξεκινώντας από τον τρύγο. Ο τρύγος στην περιοχή Crémant ξεκίνησε την Τρίτη 19 Αυγούστου, το νωρίτερο που έχει ξεκινήσει ποτέ, σύμφωνα με την Ένωση Οινοπαραγωγών της Αλσατίας.
"Το κρασί όπως το ξέρουμε, συνδεδεμένο με κάποια περιοχή, με μια ορισμένη κανονικότητα στην τυποποίηση και τις αποδόσεις του, θα απειληθεί σε πολλούς αμπελώνες μετά το 2050", προειδοποιεί ο Jean-Marc Touzard, διευθυντής έρευνας στη μονάδα καινοτομίας του Εθνικού Ινστιτούτου Έρευνας για τη Γεωργία, τα Τρόφιμα και το Περιβάλλον (Inrae) και ειδικός στον τομέα του κρασιού. Και αυτές οι ανακατατάξεις έχουν ήδη αρχίσει.
Όλο και νωρίτερα οι συγκομιδές
Στους διαδρόμους του αμπελώνα, ο ήχος των ψαλιδιών κλαδέματος ακούγεται ήδη από τον Αύγουστο. Με την υπερθέρμανση του πλανήτη, ο γαλλικός τρύγος σταφυλιών ξεκινά κατά μέσο όρο τρεις εβδομάδες νωρίτερα από ό,τι τη δεκαετία του 1980, σύμφωνα με την Inrae. Η άνοδος της θερμοκρασίας - ένα από τα πιο εμβληματικά σημάδια της κλιματικής αλλαγής - επιταχύνει την ανάπτυξη των αμπελιών, επισπεύδοντας την ωρίμανση των σταφυλιών.
"Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής ενισχύεται από το γεγονός ότι η συγκομιδή γίνεται στη μέση του καλοκαιριού", επιβεβαιώνει ο Jean-Marc Touzard. Ένα διπλό χτύπημα που προκαλεί την άνοδο της θερμοκρασίας την εποχή του τρύγου. Και δεν είναι μόνο αυτό. Στην πραγματικότητα, "είναι ολόκληρος ο κύκλος της αμπέλου που επισπεύδεται, από το άνοιγμα των οφθαλμών [μπουμπούκι], το οποίο συμβαίνει όλο και νωρίτερα την άνοιξη, καθιστώντας την πιο ευάλωτη στους παγετούς του τέλους του χειμώνα", προσθέτει ο Hervé Quénol, γεωγράφος και κλιματολόγος, διευθυντής ερευνών στο CNRS.
Η εξέλιξη των ημερομηνιών του τρύγου σε διάφορους γαλλικούς αμπελώνες.MINISTERE DE LA TRANSITION ECOLOGIQUE
Ένα παράδειγμα είναι ιδιαίτερα σημαντικό: ο τρύγος στην περιοχή Beaunes στη Βουργουνδία. Τα τελευταία χρόνια, το Pinot Noir συλλέγεται κατά μέσο όρο από τις 6 Σεπτεμβρίου και μετά. Μεταξύ του τέλους του Μεσαίωνα και του 1988, η συγκομιδή αυτή γινόταν συνήθως μόνο γύρω στις 27 Σεπτεμβρίου, σύμφωνα με μελέτη που συγκεντρώνει τα στοιχεία αυτά από το 1354, την οποία επικαλείται η Le Monde. Αυτή η αρχαία βάση δεδομένων έχει γίνει ακόμη και ιστορικός δείκτης της κλιματικής αλλαγής, που αναφέρεται στην έκθεση της IPCC.
Η κατάσταση είναι η ίδια σε όλες τις αμπελουργικές περιοχές της Γαλλίας. Στο Saint-Emilion, κοντά στο Μπορντό, η συγκομιδή αρχίζει γύρω στις 15 Σεπτεμβρίου από το 2010, αντί για τις 26 Σεπτεμβρίου κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, σύμφωνα με το γαλλικό Υπουργείο Οικολογικής Μετάβασης. Τέλος, στη Σαμπάνια, ο τρύγος πραγματοποιείται επίσης κατά μέσο όρο περίπου δύο εβδομάδες νωρίτερα από ό,τι το 2005.
Μείωση των αποδόσεων
Είτε μετά από έντονη ξηρασία είτε μετά από βίαιη βροχή, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: τα σταφύλια είναι συχνά λιγότερα και μικρότερα στους γαλλικούς αμπελώνες. Η υπερθέρμανση του πλανήτη οδηγεί σε αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, τα οποία μπορούν να καταστρέψουν τις σοδειές και ακόμη και τα αγροτεμάχια, ιδίως λόγω της διάβρωσης, υπενθυμίζει ο Inrae. Οι μειώσεις της παραγωγής μπορεί να είναι δραστικές, έως και 50% στις περιοχές Hérault ή Gard το 2019, για παράδειγμα, όταν τα σταφύλια κάηκαν από τον καύσωνα.
"Αυτό που δημιουργεί τις μεγαλύτερες δυσκολίες είναι η αστάθεια, με τα ακραία φαινόμενα να οδηγούν σε πολύ μεγαλύτερη μεταβλητότητα των συγκομιδών και των ποιοτικών χαρακτηριστικών".
Η πίεση από ασθένειες και παράσιτα μπορεί επίσης να αυξηθεί σε ζεστά, υγρά έτη. Αυτό συνέβη κυρίως στη Ζιρόντ το 2020, όταν ο περονόσπορος επιτέθηκε στους αμπελώνες της περιοχής του Μπορντό, οι οποίοι είχαν πλημμυρίσει μετά από έντονες βροχοπτώσεις τον Μάιο. Τέλος, οι συχνότερες και μεγαλύτερες πυρκαγιές επηρεάζουν επίσης άμεσα τα αμπέλια, όπως στις αρχές Αυγούστου, όταν κάηκαν αρκετές εκατοντάδες εκτάρια στην περιοχή Aude.
Ο χάρτης των αμπελουργικών περιοχών έχει ανατραπεί
Από το Μπορντό μέχρι την Αλσατία, μέσω του Μποζολέ και της Βουργουνδίας, η Γαλλία διαθέτει ιστορικά περίπου 15 μεγάλες αμπελουργικές περιοχές, κυρίως στα νότια και ανατολικά της χώρας. Βρίσκονται σε περιοχές όπου το κλίμα είναι αρκετά θερμό -αλλά όχι υπερβολικά- για να επιτρέπει την ωρίμανση των σταφυλιών και σχετικά ξηρό, ώστε να περιορίζεται ο κίνδυνος ασθενειών που προκαλούνται κυρίως από μύκητες, εξηγεί ο Inrae. Πάνω από το 90% της γαλλικής οινοπαραγωγής συνδέεται έτσι με μια γεωγραφική ονομασία. Αλλά αυτή η προγονική χαρτογράφηση έχει ήδη αρχίσει να αλλάζει, με αμπέλια που φυτεύονται στη Βρετάνη και μέχρι το Pas-de-Calais.
"Η μετακίνηση προς τα βόρεια αρχίζει. Είναι ακόμη νωρίς, αλλά θα αυξηθεί".
Η άλλη μετανάστευση είναι προς περιοχές με μεγάλο υψόμετρο, κυρίως στις Άλπεις και τα Πυρηναία, όπου μερικές φορές το μόνο που χρειάζεται είναι μια αλλαγή οικοπέδου για την καλύτερη προσαρμογή στην υπερθέρμανση του πλανήτη. "Εντός μιας ονομασίας, ορισμένες περιοχές που προηγουμένως ήταν πολύ εκτεθειμένες στο βορρά ή σε υψόμετρο γίνονται πιο ενδιαφέρουσες", εξηγεί ο Jean-Marc Touzard. Ο ερευνητής αναφέρει συγκεκριμένα τα κρασιά της ονομασίας Banyuls, τα αμπέλια των οποίων φυτεύονται πλέον ψηλότερα, για να αποκτήσουν μεγαλύτερη φρεσκάδα.
Πρέπει να ειπωθεί ότι οι γαλλικές αμπελουργικές περιοχές υφίστανται ήδη τις συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη περισσότερο από άλλες. Οι μέγιστες ημερήσιες θερμοκρασίες κατά την περίοδο καλλιέργειας των σταφυλιών έχουν αυξηθεί κατά περίπου 3°C από το 1980, σύμφωνα με μελέτη του Inrae που δημοσιεύθηκε τον Μάιο. Στην Ισπανία και την Ιταλία, άλλους μεγάλους παραγωγούς κρασιού, οι αυξήσεις αυτές είναι περίπου 2°C, και λιγότερο από 1°C στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και τη Νότια Αφρική.
Και αυτή είναι μόνο η αρχή, σύμφωνα με μια άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2024 στο επιστημονικό περιοδικό Nature Reviews Earth and Environment. Εάν η υπερθέρμανση του πλανήτη υπερβεί τους +2°C σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή, περίπου το 90% των παράκτιων και χαμηλού υψομέτρου αμπελουργικών περιοχών στη νότια Ευρώπη και την Καλιφόρνια κινδυνεύουν να χάσουν την ικανότητά τους να παράγουν ποιοτικό κρασί με οικονομικά βιώσιμες αποδόσεις μέχρι το τέλος του αιώνα. "Στην Ευρώπη, είναι οι μεσογειακές περιοχές που θα αντιμετωπίσουν τις μεγαλύτερες δυσκολίες", σημειώνει ο Hervé Quénol. Από την άλλη πλευρά, άλλες περιοχές θα μπορούσαν να αναδειχθούν νικητές με τη βελτίωση του αμπελουργικού τους δυναμικού. Αυτό συμβαίνει "στη Σουηδία και τη Δανία, όπου οι αμπελώνες αναπτύσσονται", προσθέτει ο ερευνητής.
Τροποποιημένες ποικιλίες σταφυλιών
Η υπερθέρμανση του πλανήτη αναδιαμορφώνει επίσης τις ποικιλίες σταφυλιών που συνθέτουν τις φιάλες του κρασιού. Και είναι οι ποικιλίες σταφυλιών που ωριμάζουν αργά, οι οποίες βγαίνουν στην κορυφή, καθώς καθιστούν δυνατή την αναβολή της ημερομηνίας συγκομιδής, έτσι ώστε αυτή να πραγματοποιηθεί μεταξύ 10 Σεπτεμβρίου και 10 Οκτωβρίου, όταν οι θερμοκρασίες είναι λίγο πιο δροσερές και η ποιότητα των σταφυλιών καλύτερη.
"Το 2050 είναι αύριο. Οι αμπελουργοί πρέπει ήδη να προσαρμοστούν αλλάζοντας τις ποικιλίες σταφυλιών τους".
Στο Μπορντό, το Cabernet Sauvignon, το οποίο σήμερα αντιπροσωπεύει μόλις το 23% των σταφυλιών ερυθρού κρασιού, θα μπορούσε να αυξηθεί σε βάρος του πολύ παλαιότερου Merlot, σύμφωνα με μια γαλλική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2016. Στο Languedoc, το Mourvèdre, μια από τις πιο πρόσφατες ποικιλίες σταφυλιών του είδους vitis vinifera, θα μπορούσε να αντικαταστήσει παλαιότερες ποικιλίες όπως το Syrah, ή εκείνες που τείνουν να παράγουν πολύ γλυκά σταφύλια, όπως το Grenache. Στην περιοχή Gard δοκιμάζονται επίσης πειραματικές ποικιλίες αμπέλου - οι οποίες εξακολουθούν να έχουν μόνο κωδικές ονομασίες. Άλλες ποικιλίες, που έχουν περιπέσει σε αχρηστία, επανέρχονται στη μόδα, όπως το mornen noir και το chouchillon. Οι αμπελουργοί αναζητούν επίσης την άλλη πλευρά των Πυρηναίων για να εντοπίσουν ποικιλίες αμπέλου που είναι συνηθισμένες στις θερμές και ξηρές συνθήκες.
Πιο αλκοολούχα κρασιά με πιο στρογγυλό στόμα
Η γεύση της υπερθέρμανσης του πλανήτη... μέσα στο ποτήρι. Καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται, τα σταφύλια γίνονται πιο γλυκά, με αποτέλεσμα κρασιά με υψηλότερο αλκοόλ. Στο Languedoc, για παράδειγμα, τα κρασιά έχουν κατά μέσο όρο σχεδόν 14°C από το 2015, σε σύγκριση με 11°C τη δεκαετία του 1980, σύμφωνα με την Inrae. Τα ποτά χάνουν επίσης οξύτητα και αποκτούν στρογγυλάδα, με πιο έντονες γεύσεις μαγειρεμένων φρούτων για ορισμένες κόκκινες ποικιλίες σταφυλιών. "Τα κρασιά αυτά θα χάσουν τη φρεσκάδα τους. Αυτό ωθεί ορισμένους να προχωρούν σε συγκομιδή ακόμη νωρίτερα, στα μέσα του καλοκαιριού, για να αποκτήσουν άγουρα σταφύλια", εξηγεί ο Jean-Marc Touzard.
Οι εξελίξεις αυτές δεν είναι απαραίτητα αρνητικές, ιδίως για τους βορειότερους αμπελώνες, αλλά μπορεί να δημιουργήσουν αναντιστοιχία με τις προδιαγραφές των ονομασιών και τις προσδοκίες της αγοράς. Τα κρασιά του Μπορντό, γνωστά για τα αρώματα φρέσκων φρούτων, όπως η φράουλα ή το φραγκοστάφυλο, δίνουν τη θέση τους σε αρώματα ζαχαρωμένων φρούτων, όπως το δαμάσκηνο, όπως εξηγεί ο οινολόγος Alexandre Pons. Πρόκειται για μια μεγάλη πρόκληση, σε μια εποχή που η κατανάλωση κρασιού συνεχίζει να μειώνεται, χρόνο με το χρόνο, τόσο παγκοσμίως όσο και στη Γαλλία, και που οι καταναλωτές αναζητούν ποτά με χαμηλό αλκοόλ ή χωρίς αλκοόλ.
Πώς θα είναι λοιπόν η γεύση του κρασιού αύριο; "Κάποιοι σκέφτονται να μειώσουν την περιεκτικότητα των κρασιών τους σε αλκοόλ [χρησιμοποιώντας τεχνικές διαδικασίες], αλλά ο κίνδυνος είναι να το παρακάνουμε. Αν τεχνητοποιήσουμε πολύ την οινολογία, αποκόπτουμε το κρασί από το terroir του και καταστρέφουμε την εικόνα του", προειδοποιεί ο Jean-Marc Touzard.
Από τον 19ο αιώνα, η μέση θερμοκρασία της Γης έχει αυξηθεί κατά 1,1°C . Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει με βεβαιότητα ότι η άνοδος αυτή οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες καταναλώνουν ορυκτά καύσιμα (άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο). Αυτή η άνευ προηγουμένου ραγδαία αύξηση της θερμοκρασίας απειλεί το μέλλον των κοινωνιών μας και της βιοποικιλότητας, όμως άλλες λύσεις - ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, νηφαλιότητα, μείωση της κατανάλωσης κρέατος - είναι γνωστό ότι υπάρχουν.
Απο το A European Perspective.
