Η Μεσόγειος αλλάζει και η Κύπρος βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της μετάβασης. Εκτός από hot spot της κλιματικής αλλαγής, ειδικά η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, με τις συνέπειες να τις βιώνουμε ήδη κυρίως με την ανοβρία, την ξηρασία και τις ακραίες καιρικές συνθήκες, οι νέες συνθήκες στη θαλάσσια περιοχή της Μεσογείου δημιουργούν πρόσφορο έδαφος και σε νέα θαλάσσια είδη για εγκατάσταση. Ανάμεσά τους και το λεοντόψαρο. Ένα εντυπωσιακό αλλά επικίνδυνο είδος που διείσδυσε στη θαλάσσια περιοχή μας από τον Ινδικό Ωκεανό, μέσω της Διώρυγας του Σουέζ. Με τα φτερωτά πτερύγια, τις χαρακτηριστικές κόκκινες προς καφέ λωρίδες και τα δηλητηριώδη αγκάθια του, το είδος συγκαταλέγεται σήμερα στους πιο ισχυρούς βιολογικούς «εισβολείς» της Ανατολικής Μεσογείου.
Οι επιπτώσεις
Το λεοντόψαρο είναι σαρκοφάγο είδος με ιδιαίτερα ευρεία δίαιτα. Θηρεύει μικρά ψάρια και κεφαλόποδα -από γόνο έως είδη-κλειδιά που διατηρούν τη σταθερότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η παρουσία του οδηγεί σε μείωση των ενδημικών πληθυσμών, τόσο μέσα από την άμεση θήρευση όσο και μέσω του ανταγωνισμού για τροφή και χώρο. Το αποτέλεσμα γίνεται αισθητό και στην αλιεία, επηρεάζοντας τα εμπορικά αποθέματα και, κατ’ επέκταση, τα εισοδήματα των ψαράδων.
Όπως αναφέρει το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών, η εξάπλωση του είδους προκαλεί και δευτερογενείς διαταραχές στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Όταν μειώνονται τα ψάρια που καταναλώνουν φύκη ή άλγη ενισχύεται η υπερανάπτυξή τους, οδηγώντας σε διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας του βυθού. Παράλληλα, η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού του λεοντόψαρου ευνοείται από την άνοδο της θερμοκρασίας των νερών, την απουσία φυσικών θηρευτών και την υψηλή γονιμότητα των θηλυκών.
36 τόνοι μόνο το 2024
Οι πυκνότερες εμφανίσεις καταγράφονται, σύμφωνα με το Τμήμα Αλιείας, στα νοτιοανατολικά και ανατολικά ύδατα του νησιού. Στο Κάβο Γκρέκο, στη Λάρνακα και την Αμμόχωστο. Γενικότερα, όμως, το είδος συναντάται γύρω από βραχώδεις πυθμένες, ναυάγια και τεχνητούς υφάλους που θεωρούνται καταφύγιο. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία από το 2019, οπότε ξεκίνησαν οι επίσημες καταγραφές, η τάση είναι σταθερά ανοδική και μόνο το 2024 δηλώθηκε ότι αλιεύτηκαν 36 τόνοι λεοντόψαρου!
Χάθηκαν τα μπαρμπούνια
«Τρώει αβγά, γόνο, μικρά ψάρια. Είναι αιμοβόρο. Εξαφανίζει τους παραδοσιακούς ψαρότοπους. Χάθηκαν τα μπαρμπούνια από τη θάλασσα», ανέφερε στον «Π» ο πρόεδρος του Παγκύπριου Συνδέσμου Επαγγελματιών Ψαράδων, Χριστόδουλος Χαραλάμπους.
«Όταν σε τρυπήσει, προκαλεί έντονο πόνο και απαιτεί άμεσα ζεστό νερό για ανακούφιση», μας λέει ο πρόεδρος των επαγγελματιών ψαράδων, περιγράφοντας τη δυσκολία στην αντιμετώπιση τραυματισμών από τα δηλητηριώδη αγκάθια του λεοντόψαρου. «Δεν υπάρχει φάρμακο ή αντίδοτο. Εγώ βρέθηκα πέντε φορές στο νοσοκομείο εξαιτίας του», προσθέτει, τονίζοντας ότι πολλοί συνάδελφοί του έχουν υποστεί παρόμοια περιστατικά. «Φυσικά, είναι άλλο πράγμα όταν είναι ζωντανό και άλλο όταν φτάνει στο πιάτο. Αν καθαριστεί σωστά, δεν έχει κανέναν κίνδυνο, είναι ένα εξαιρετικό ψάρι για φαγητό», πρόσθεσε.
Χαρτογράφηση
Συμφωνα με το Τμημα Αλιείας, η κατάσταση σε σχέση με τον πληθυσμό των ψαριών και τους «εισβολείς» βρίσκεται υπό παρακολούθηση μέσω δύο επιστημονικών προγραμμάτων στα οποία συμμετέχει και η Κύπρος.
- Το Εθνικό Πρόγραμμα Συλλογής Αλιευτικών Δεδομένων, συγχρηματοδοτούμενο από την ΕΕ, λειτουργεί επί δύο δεκαετίες και συγκεντρώνει συστηματικά βιολογικά και στατιστικά δεδομένα για μεγάλο αριθμό ειδών, συμπεριλαμβανομένων των ξενικών.
- Το πιλοτικό πρόγραμμα της Γενικής Επιτροπής Αλιείας για τη Μεσόγειο (ΓΕΑΜ) για τα ξενικά είδη στην Ανατολική Μεσόγειο έχει στόχο τη δημιουργία παρατηρητηρίου και την καλύτερη κατανόηση των επιπτώσεων στην αλιεία.
Έχει επίσης ξεκινήσει και το νέο διετές έργο για την παρακολούθηση γηγενών και ξενικών ειδών στα θαλάσσια ύδατα της Κυπριακής Δημοκρατίας και συγκεκριμένα στην παράκτια ζώνη μέχρι τα 40 μέτρα, για εξαγωγή ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων που θα υποστηρίξουν την εφαρμογή της Οδηγίας-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική και τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων. Στόχος είναι η εκτίμηση και παρακολούθηση του πληθυσμού του λεοντόψαρου και η χάραξη μέτρων διαχείρισης στο πλαίσιο της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής και της στρατηγικής της ΓΕΑΜ.
Καλύτερος τρόπος διαχείρισης η... βρώση
Σύμφωνα με το Τμήμα Αλιείας, η πιο αποδεδειγμένα αποτελεσματική πρακτική για τη μείωση του πληθυσμού του λεοντόψαρου είναι οι στοχευμένες αφαιρέσεις. Παράλληλα, έρευνες εξετάζουν παγίδες για βαθύτερες ζώνες, χωρίς όμως μέχρι στιγμής να υπάρχει ένα αποκλειστικό, ευρέως υιοθετημένο εργαλείο αλιείας. Η συστηματική στοχοποίηση, σε συνδυασμό με την αξιοποίησή του στην αγορά, θεωρείται η πιο ρεαλιστική στρατηγική περιορισμού.
Την ίδια στιγμή, το Τμήμα Αλιείας προωθεί ενεργά την κατανάλωση του λεοντόψαρου ως εργαλείο διαχείρισης. Όπως προκύπτει από τις απαντήσεις που μας δόθηκαν από το Τμήμα, η σάρκα του λεοντόψαρου δεν είναι τοξική. Η νευροτοξίνη υπάρχει μόνο στα αγκάθια, τα οποία αφαιρούνται προσεκτικά με ψαλίδι και γάντια (συχνά επί σκάφους, αμέσως μετά την αλίευση). Δεν έχουν αναφερθεί περιστατικά δηλητηρίασης από κατανάλωση λεοντόψαρου στη Μεσόγειο.
Όσον αφορά τη γεύση και τη διατροφική του αξία, το λεοντόψαρο έχει λευκή και τρυφερή σάρκα, υψηλής διατροφικής αξίας. Αποδίδει εξαιρετικά τηγανητή, ψητή, carpaccio ή ceviche. Μάλιστα σε φεστιβάλ ψαριού έχουν παρουσιαστεί πιάτα με λεοντόψαρο.
Αγοράζουν €3, πουλάνε €70
Από πλευράς των ψαράδων, ο κ. Χαραλάμπους επισήμανε την ανάγκη ενημέρωσης του κοινού και μεγαλύτερης προβολής του θέματος. «Το πουλάμε περίπου 3 ευρώ το κιλό, την ώρα που στα εστιατόρια μπορεί να τιμολογείται πολλαπλάσια, με πιάτα που φτάνουν και τα 70 ευρώ», ανέφερε. «Οι επαγγελματίες αλιείς είναι πολλοί, όμως μόλις περίπου 150 ζουν αποκλειστικά από τη θάλασσα και λίγοι είναι αυτοί που την αγαπούν πραγματικά και παλεύουν καθημερινά μαζί της», πρόσθεσε.
Πάντως το Τμήμα Αλιείας βλέπει θετικά την ένταξη του λεοντόψαρου σε προγράμματα αλιευτικού τουρισμού, όπως για παράδειγμα συμμετοχικές εξορμήσεις με τοπικούς ψαράδες, γνωριμία με τεχνικές και αλιεύματα και, φυσικά, γευσιγνωσία φρέσκου ψαριού. «Με κατάλληλη προώθηση και οργάνωση, αυτή η δραστηριότητα μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα τόσο περιβαλλοντικής διαχείρισης όσο και επιπρόσθετου εισοδήματος των ψαράδων», σημειώνει.
Αλλού εδραιώθηκε
Πάντως, σε άλλες περιοχές του κόσμου, όπως οι ΗΠΑ και η Καραϊβική, πραγματοποιούνται φεστιβάλ αφαιρέσεων με έπαθλα, ενώ το είδος έχει εδραιωθεί σε ψαραγορές και εστιατόρια. Στη Μεσόγειο (π.χ. Τουρκία, Ισραήλ) αναφέρονται σημαντικές πωλήσεις σε τοπικές αγορές. Σύμφωνα με το Τμήμα Αλιείας, «όπου υπάρχει προώθηση και ζήτηση, το λεοντόψαρο μπορεί να μετατραπεί από απειλή σε επιχειρηματική ευκαιρία, εμπορικό είδος και εξαιρετικό πιάτο στο τραπέζι μας».
Προς το παρόν δεν υπάρχουν οργανωμένες εξαγωγές από Κύπρο. Ως ενδημικό πρόβλημα της Μεσογείου, τυχόν ροές θα απαιτούσαν ειδική αδειοδότηση με βάση διεθνείς κανόνες. Ακόμη, το λεοντόψαρο εξετάζεται ως υποψήφιο για ένταξη στον κατάλογο των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών ενωσιακού ενδιαφέροντος, κάτι που συνεπάγεται πρόσθετους περιορισμούς στη διακίνηση και αυστηρές υποχρεώσεις διαχείρισης.
Και μια συνταγή
Λεοντόψαρο σε κουρκούτι με λευκό ταραμά
Συστατικά
500 γρ. λεοντόψαρο, κάπαρη, σχοινόπρασο, ελαιόλαδο, αλεύρι / Για τον χυλό: 9 γρ. μαγιά, 250 γρ. αλεύρι, 330 ml μπίρα, 25 γρ. καλαμποκάλευρο, 50 ml λευκό ξίδι, 10 ml κόκκινο ξίδι, αλάτι, πιπέρι / Για τον ταραμά: ½ κρεμμύδι κόκκινο, 1 σκελίδα σκόρδο, 200 γρ. ταραμά ακατέργαστο κόκκινο, 100 γρ. χυμό λεμονιού, 400 γρ. ψίχα ψωμιού, 300 γρ ελαιόλαδο, αλάτι, νερό όσο χρειαστεί, πιπέρι.
Εκτέλεση
Χυλός: Ρίχνουμε μέσα σ’ έναν δοσομετρητή όλα τα υλικά για το χυλό και τα πολτοποιούμε με ένα μπλέντερ χειρός. Τα περνάμε από σουρωτήρι.
Λεοντόψαρο: Αλευρώνουμε το ψάρι κι από τις δυο πλευρές, το βουτάμε 1-2 φορές μέσα στον χυλό και τηγανίζουμε σε ελαιόλαδο στους 180 -190 C βαθμούς. Τοποθετούμε σε απορροφητικό χαρτί. Στήνουμε το πιάτο μας και γαρνίρουμε με κάπαρη και ψιλοκομμένο σχοινόπρασο.
Ταραμάς: Σε ένα μπολ μουλιάζουμε το ψωμί με λίγο νερό αφού έχουμε αφαιρέσει την κόρα. Ψιλοκόβουμε το κόκκινο κρεμμύδι και το σκόρδο και τα σοτάρουμε ελαφρώς με λίγο ελαιόλαδο. Αφήνουμε να κρυώσουν. Στον κάδο του μπλέντερ προσθέτουμε όλα τα υλικά εκτός από το ελαιόλαδο. Πολτοποιούμε στη δυνατή ταχύτητα και προσθέτουμε σταδιακά το ελαιόλαδο. Στο τέλος προσθέτουμε λίγο νερό, εφόσον χρειάζεται. Διορθώνουμε τη γεύση προσθέτοντας λίγο πιπέρι.
